Westvleteren en de tol van de eeuwige bierroem: ‘Economische overwegingen komen bij ons altijd op de tweede plaats’

Zelfs monniken moeten met hun tijd mee. Daarom verkopen die van Westvleteren hun bier voortaan online. Het lijkt een fait divers, maar wanneer het over het beroemdste en schaarste trappistenbier ter wereld gaat, wordt ook dat wereldnieuws.

Als een rockster, achtervolgd door tientallen fotografen, stapt broeder Manu de binnenkoer van zijn abdij op. Een paar minuten eerder gaf hij aan de overkant van de straat, in het bezoekerscentrum, uitleg bij het nieuwe, online verkoopsysteem waarmee hij en zijn achttien medebroeders hun bier voortaan willen verkopen. Van die medebroeders trouwens geen spoor. Ze zijn gevlucht voor de camera’s en microfoons en houden zich schuil diep in de abdij, waar het rumoer van buitenaf niet kan doordringen. Maar voor Manu, vader abt van de Sint Sixtus-abdij, is er geen ontkomen aan.

Poseren

Tijdens de rondleiding in de nieuwe bottelarij en de opslagruimtes van de brouwerij wordt hij met vragen bestookt, moet hij voor de fotografen poseren en tussendoor nog wat quotes leveren voor radio en tv. Gelukkig is broeder Manu een voorbereid man. Hij zag deze week het aanwezigheidslijstje voor de persconferentie langzaam maar zeker uit zijn voegen barsten. Meer dan 50 journalisten komen uiteindelijk opdagen. Uit binnen- en buitenland. Alle Vlaamse media, een handvol Waalse journalisten, een paar noorderburen, een reporter van de Duitse openbare omroep ARD. Het internationale persagentschap Reuters stuurde een correspondent richting Westhoek, en zelfs vanuit Brazilië kwam uitdrukkelijk de vraag het persbericht in het Engels te vertalen.

Vader abt glimlacht wanneer we hem vragen of hij de gekte snapt die rond zijn bier is ontstaan. “Snappen? Neen, dat niet. Het is ons overkomen. Sindsdien hebben we er mee leren leven.” Om te begrijpen wat hen precies is overkomen, moeten we terug naar juli 2005. Dan loopt plots het bericht binnen dat de toonaangevende bierwebsite www.ratebeer.com de Westvleteren 12, het paradepaardje van de brouwende broeders, uitgeroepen heeft tot beste bier van de wereld. Die site houdt alle scores bij die zijn gebruikers een bepaald bier geven.

Elk jaar levert dat een lijstje op waarin de best scorende bieren worden geklasseerd. “Westvleteren 12 was in die lijstjes al een aantal jaar aan een opmars bezig”, vertelt biersommelier Sofie Vanrafelghem. “Maar pas toen de monniken helemaal bovenaan stonden, ontplofte de boel echt.” Niet dat ze in Westvleteren op die eerste plaats en de daaraan gekoppelde commerciële mogelijkheden zaten te wachten. Integendeel. Toen hun bier het tot beste van de wereld schopte, was het niet eens te verkrijgen. Iedereen die hoopte een krat van die beruchte Westvleteren 12 in huis te halen, kreeg dezelfde boodschap: ‘We zitten door onze voorraad heen. Probeer half augustus nog eens opnieuw.”

Brouwen om te leven

Nu gebeurt dat wel vaker. De broeders houden er een strikt schema van vier brouwdagen per maand op na. Dat leverde hen anno 2005 zo’n 4.500 hectoliter bier op. Een peulschil in vergelijking met andere abdijen waar trappist uit de tapkranen vloeit. Chimay bijvoorbeeld is goed voor 120.000 hectoliter per jaar, net als Westmalle. In Orval klokken ze af op 45.000 hectoliter per jaar en ook in Rochefort ligt de productie met 20.000 hectoliter een stuk hoger dan in Westvleteren. De reden daarvoor? “Wij brouwen om te leven”, legt broeder Manu uit. “We leven niet om te brouwen.”

De inkomsten uit de brouwerij dienen om de abdij te onderhouden en de monniken van spijs en drank te voorzien. Winst maken is niet de ambitie. En mocht dat er per toeval toch van komen, dan wordt die aan goede doelen uitgedeeld.

Die beperkte hoeveelheden en het totaal gebrek aan commerciële ambities hadden in de loop der jaren tot een heel rudimentair verkoopsysteem geleid. Wie trappist van Westvleteren wilde, moest die op vastgelegde dagen bij de broeders zelf gaan halen. Daar kon je meenemen wat voorradig was – de 12, de 8 of de blonde variant – met een maximum van vijf bakken per persoon. “Dat werkte perfect”, vertelt Luc De Raedmaeker van de website www.beermatters.be. “Omdat het bier toen vooral door een select kransje kenners werd geapprecieerd.”

Maar in de zomer van 2005 wilde plots elke bierliefhebber de brouwsels van de broeders proeven. Met een nooit geziene chaos in Westvleteren en omstreken tot gevolg. Toen de poorten van de brouwerij half augustus eindelijk weer opendraaiden, stonden er kilometerslange files voor de ingang van de abdij. Wandelaars op zoek naar rust waren er aan voor de moeite, fietsers zagen zich de weg versperd en ook de plaatselijke boeren raakten amper nog hun akkers op. De zogenaamde biertelefoon moest uitkomst brengen. Voortaan moest wie bier wilde, op voorhand inbellen en zijn of haar nummerplaat doorgeven. Daarna kreeg je een datum en tijdstip waarop je je bestelling – maximum twee bakken per auto – op mocht komen halen.

Woekerprijzen

De files waren dan wel weg, met de biertelefoon ontstond een nieuw probleem. Het systeem werd gekaapt door malafide tussenhandelaars die probeerden zoveel mogelijk van het schaarse bier in te slaan om het daarna aan woekerprijzen door te verkopen. “Echte professionals”, vertelt een woordvoerder van de abdij. “Met tientallen verschillende simkaarten om bestellingen door te geven, softwaresystemen die automatisch blijven inbellen tot ze binnen raken en een uitgebreid netwerk van mensen die de kratten voor hen aan de abdij komen afhalen.”

Hoe groot die fraude was, bleek vorig jaar toen de Nederlandse supermarktketen Jan Linders plots 300 kratten Westvleteren in de verkoop deed aan 9,95 euro per flesje. Een veelvoud van de 3,75 euro die de broeders zelf per flesje vragen. “Dat was een eyeopener”, klinkt het binnen de abdij. De broeders namen een advocaat onder de arm die voortaan iedereen die hun bier probeert door te verkopen op de vingers tikt.

Zwarte lijst

Opmerkelijk: tot een rechtszaak, laat staan een veroordeling hoeft het daarbij van de broeders niet te komen. Zij zijn al lang tevreden wanneer de boosdoener zijn of haar excuses aanbiedt. Het nieuwe online systeem moet fraudeurs nu definitief buitenspel zetten. Bestellen en afhalen kan alleen nog met de juiste combinatie van een mailadres, een gsm-nummer en een nummerplaat. Inbellen hoeft niet meer en wie frequent bestelt, neemt helemaal achteraan de virtuele wachtrij plaats. Wie toch sjoemelt, komt bovendien tot het einde der tijden op de zwarte lijst terecht.

Het lijkt een heleboel gedoe voor een probleem waar ook een makkelijkere oplossing voor bestaat. Waarom drijven de monniken niet gewoon hun productie op? Met meer Westvleteren op de markt nemen de prijzen een duik en zien de fraudeurs hun inkomstenbron opdrogen. Met de moderne brouwinstallatie die de broeders de voorbije jaren lieten optrekken, is het perfect mogelijk de productie gevoelig uit te breiden.

Maar dat is buiten de levensfilosofie van Manu en de zijnen gerekend. “We hebben ons al vaker het hoofd gebroken over die vraag”, vertelt hij. “Maar economische overwegingen komen bij ons altijd op de tweede plaats. Het is voor ons veel belangrijker dat de broeders die in de brouwerij werken hun bezigheden daar kunnen afstemmen op het ritme van de abdij. En dan zijn meer brouwdagen gewoon geen optie.”

Stijf van de stress

“Ik ga eerlijk zijn, in het begin was dat frustrerend", vertelt Christophe Claeys, een van de drie lekenbrouwers die in de abdij aan het werk is. “Toen ik hier begon, had ik na een paar dagen al een schema klaar dat ons zou toelaten aanzienlijk meer te produceren met slechts een minimum aan extra brouwdagen. Maar toen ik dat aan broeder Manu liet zien, haalde hij meteen zijn balpen boven om de dagen te schrappen die niet in de bezigheden van de broeders pasten. Eerst vond ik dat gek. Waarom niet proberen de inkomsten op te drijven?Dat is toch wat elk bedrijf doet? Achteraf gezien moet ik vader abt gelijk geven. Soms zie ik hier vertegenwoordigers passeren, stijf van de stress omdat ze hun targets moeten halen. Dan denk je weleens: ‘Wie is hier nu gek? Zij of wij?’.” Bovendien heeft de aanpak van de monniken ook zijn invloed op de smaak van hun bier, denkt Claeys. “Net omdat we de tijd nemen tijdens het brouwen is ons bier zo lekker.”

Wat ons meteen bij de laatste en misschien belangrijkste vraag brengt. Is Westvleteren 12 echt het beste bier ter wereld? “Neen”, klinkt het zowel bij Vanrafelghem als De Raedmaeker. “Gewoon omdat er niet zoiets is als het ‘beste’ bier ter wereld”, legt die laatste uit. “Dat hangt eerst en vooral af van je persoonlijke voorkeur, maar ook van de omstandigheden waarin je een bier drinkt. Als je 20 euro betaalt voor een flesje of helemaal naar Westvleteren bent gereden om er aan te raken, zal je het automatisch al lekkerder vinden.”

Wat trouwens niets afdoet van de verdiensten van het paradepaardje van Sint Sixtus-abdij. Vanrafelghem: “Het is sowieso een prachtig, complex bier. Zonder twijfel wereldtop. Maar er zijn nog wel andere die er naast mogen staan.”