‘Werd onze vader gedwongen om te vechten of niet?’: Raf en Jonathan Njotea, broers

De oudste is 36, scenarist, columnist en zocht in de podcast Ouder naar meer info over het leven van hun vader, Francis. De jongste is 33, vastgoedconsultant, en stond versteld van alle nieuwe info. Raf en Jonathan Njotea, broers.

Raf

“Onlangs ging ik met Jonathan en twee vrienden op reis naar Patagonië. Als je wekenlang samen optrekt, dan ligt je karakter bloot en merk je de verschillen. Ik was altijd al meer een seut, ben wat voorzichtiger, bedachtzamer dan mijn broer. Hoewel velen ons afraadden om in Argentinië door een sloppenwijk te lopen, zei Jonathan: ‘Kom, we doen dat gewoon.’ Dat zei hij ook in Israël, jaren geleden, al wandelend richting de Dode Zee, toen er een veld vol mogelijke zinkgaten voor ons lag: ‘Kom, we gaan langs hier.’

“Onze derde broer, Robin, maakt ook deel uit van onze gemeenschappelijke vriendengroep. Als trio trekken we elkaar mee in de goede eigen­schappen van elkaar. Alhoewel. (lacht) Op treinreis door Europa vijftien jaar geleden bleek een hotel in Zagreb te duur en sliepen we dan maar in het openbaar park naast het hotel, tot een agent ons ’s nachts op de schouders tikte. En toen we als tieners eens uit de bocht gingen en games wilden stelen uit de Fnac in het shoppingcenter in Wijnegem, was ons moeder ook niet blij met het telefoontje van de bewakings­agenten.

“We zijn opgegroeid in het Kempense dorpje Wechelderzande, nabij Lille, en speelden bij de lokale voetbalploeg: KFC De Vrede. Dat was een fijne tijd, echt wel, waarin ondanks het leeftijdsverschil al gauw een vriendengroep ontstond rond de drie broers. Er was zelfs een clubhuis in onze kelder – ‘Bassment’ geheten. Via een piepende en krakende poort raakte je binnen. Het gebeurde dat wij niet thuis waren en dat onze vrienden gewoon in onze kelder zaten bier te drinken en naar hiphop te luisteren. Het was zo’n jeugd waarvan je nog altijd de toenmalige vaste telefoonnummers van je vrienden uit het hoofd kent.

“In 2017 lag onze vader (Raf en Jonathan hebben een Nigeriaanse vader en Belgische moeder, die scheidden toen de broers 21 en 18 waren, red.) een week in een coma na een val thuis. Hij werd wakker, was verward, hallucineerde over stukken hersenen die uit zijn hoofd vielen en mensen die door de muren liepen. Hij zei toen tien jaar ouder te zijn dan wij dachten. Later ontkende hij dat, maar het triggerde mij: wat weet ik eigen­lijk van mijn vader? Heel weinig. Dat hij tot het Igbo-volk behoorde, maar verder?

“Samen met een vriend (Lander Kennis, red.) ging ik op zoek naar het migratieverhaal van onze vader, en maakte er de podcast Ouder over. We ontdekten heel veel: we keken zijn vreemdelingendossier in, ontdekten oude brieven, oude liefdes, oude vrienden, platen op zolder, een thesis, boeken, een link met de Sovjet-Unie, een helikoptercursus, verwijzingen naar de Biafra-­oorlog in Nigeria... en beseften bovenal het belang van de wonde die migratie kan zijn, een wonde die onze vader opliep en met zich meedroeg.

“Jonathan, Robin en onze mama waren op de hoogte van de zoektocht. Ze maken ook deel uit van de podcast. Zonder hun medeweten had ik dit nooit gedaan. In de eerste aflevering was het moeilijk om als verteller te zeggen dat je niet veel sympathie of respect hebt voor je papa. Dat was ook gewoon zo, maar het is een stap dat te durven zeggen. Robin en Jonathan deelden dat gevoel: ‘Het was nu eenmaal hoe het was’, zeiden ze. Mijn grootste vrees was dat vader zou sterven – hij was toen in kritieke toestand – zonder dat ik de opgedane inzichten en info had kunnen delen met mijn broers en moeder. Dat is gelukkig nog gelukt, maar vader is een maand na de release van de podcast gestorven. ‘Hoe gaat het met jullie vader?’, schreven luisteraars, op het moment dat wij zijn begrafenis voorbereidden. Dat was heel dubbel allemaal, maar het afscheid zou helemaal anders geweest zijn zonder de podcast. Nu hebben we bijvoorbeeld een Nigeriaanse plaat kunnen afspelen die we op zolder vonden, en was er veel meer begrip voor papa, meer context bij hoe hij zich gedroeg en wat hij deed, of net niet deed. Ik ben me tot op het einde blijven storen aan de gemakzucht, dat wel, maar mijn beeld van wie mijn papa was, is wel in positieve zin gekanteld. Ik heb nu een warmer gevoel als ik aan hem denk.”

Jonathan

“Neen, we zijn niet overvallen in Patagonië en in Israël zijn we niet in een zinkgat gedonderd. (lacht) Ik deel wat Raf zegt over de positieve kenmerken die we van elkaar overnemen. Bekijk de drie broers als wiskundige verzamelingen, als venndiagrammen die elkaar gedeeltelijk overlappen.

“Raf is een echte pleaser die conflicten vermijdt. Hij is ook heel belezen. Hij schrijft en werkt rond thema’s als racisme en diversiteit. Ik ben daar minder mee bezig. Ik ben in Wechelderzande net als Raf zelden in contact gekomen met racisme, deed er net hetzelfde als onze witte vrienden. Ik voel minder nood om op de barricaden te staan, terwijl Raf sneller opstaat tegen onrecht. Het verbaast me niet dat hij een rol opneemt in maatschappelijke debatten, opkomt voor de benadeelden. Dat was vroeger ook al zo op school. Ook daar liepen onze parcoursen wat uiteen. Raf was een goede student. Ik kreeg in het vijfde middelbaar een C-attest, moest blijven zitten en dacht er zelfs aan om op internaat te gaan in Wallonië, in Namen, wat niet is doorgegaan. Maar goed, uiteindelijk heb ik een studie economie afgerond in Leuven en is het allemaal goed gekomen.

“Zelf voelde ik niet de noodzaak om te graven in het verhaal van papa, maar ik stond wel versteld van alle info waar Raf op stootte. Het hele Biafra-verhaal (burger­oorlog in Nigeria in de jaren 60, tussen de centrale overheid en de opstandige regio Biafra, waar het Igbo-­volk woont, red.) kende ik niet. We weten ook nu niet wat de rol was van vader in die oorlog. Sommigen zeggen dat hij zijn gesneuvelde vrienden moest begraven, anderen zeggen dat hij actief deelnam en misschien zelf mensen heeft gedood. Beide theses zijn heel ingrijpend: of het nu lijken begraven is of zelf schieten.

“Als ik beelden zie van Oekraïne, denk ik ook aan de frontsoldaten. Werd onze vader net zoals zoveel Russen gedwongen om te vechten of niet? Of wilde hij zélf echt vechten? Over dat laatste idee heb ik nog niet dieper nagedacht. Zou dat iets veranderen aan mijn gevoel over hem? Zou ik de rol van mijn papa in ons leven dan anders bekijken? Ik weet het niet. Wellicht niet.

“Sinds de podcast heb ik meer begrip voor zijn situatie, maar mijn beeld van hem is niet veranderd. Als je 32 jaar hebt samengeleefd, dan verandert de emotionele connectie, of het gebrek daaraan, niet zo snel. Misschien is dat bij Raf anders, omdat hij de zoektocht ondernam en er heel intens mee bezig was. Wij zijn als broers eerder rationeel, praten niet de hele tijd over de grote gevoelens, maar de podcast had een positief effect op ons gezin. Onze band was al goed, daar niet van, maar het is goed dat we allemaal samen diepe gesprekken zijn aangegaan over onze papa.”