‘Welkom in het deepfaketijdperk’: wanneer zelfs politici om de tuin geleid worden

Het begon heel normaal. De Nederlandse parlementsleden die via een Zoom-vergadering denken te spreken met Leionid Volkov, de rechterhand van Navalny, stellen zich aanvankelijk geen vragen. Maar algauw werd het gesprek ‘steeds absurder’, zegt PvdA-politicus Kati Piri bij de Nederlandse krant de Volkskrant. “Ik heb Volkov tijdens het gesprek zitten googelen. Onderling appten we naar elkaar: dit kan toch niet? Maar op het moment dat je met die persoon spreekt, ga je niet aan zijn echtheid twijfelen.” Zo zou de nep-Volkov voorgesteld hebben in hongerstaking te gaan voor Navalny of om bitcoins te doneren.

Zulke gesprekken hebben de voorbije maand in verschillende Europese landen plaatsgevonden. Politici uit Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, Finland, Estland, Letland, Litouwen en Oekraïne, maar ook journalisten en ngo-medewerkers en zelfs leden van de Raad van Europa kregen uitnodigingen, schrijven de Volkskrant en de Britse krant The Guardian. Verschillende van hen gingen daarop in.

Bijzonder is vooral dat het bedrog gebeurde tijdens een rechtstreeks uitgezonden online vergadering. De nep-versie van Volkov moet met andere woorden overtuigend genoeg zijn geweest om mensen live om de tuin te leiden. Zo besefte Rihards Kols, voorzitter van de buitenlandcommissie van het Letse parlement, pas weken na zijn gesprek dat hij bedrogen werd.

Voorlopig is het zonder bewegende beelden niet zeker wat er juist gebeurde. De vergaderingen werden op vraag van de nep-Volkov niet opgenomen. Spraken de parlementsleden met een dubbelganger? Of was er sprake van een zogenaamde deepfakevideo? Dat denkt de echte Volkov zelf, die donderdag in een bericht op Facebook erkende onder de indruk te zijn van het bedrog. “Welkom in het deepfaketijdperk”, schreef hij.

Die technologie vervangt iemands gezicht tijdens een video nadat het programma via talloze video’s en foto’s geleerd heeft hoe het een gezicht moet imiteren. ‘Deepfake’ werd bekend toen in 2017 op het internetforum Reddit filmpjes verschenen waarin de gezichten van beroemdheden op de lichamen van pornoacteurs gekleefd werden. Intussen bestaan er verschillende (ludieke) apps waarmee iemands gezicht nagebootst kan worden.

Foutjes

“Er is serieus wat hardware voor nodig”, zegt computerwetenschapper Jeroen Baert. “Ik durf te betwijfelen dat dit een deepfake was die live was. Als dat het wel was, is het straf. Maar dan spelen de omstandigheden ook mee natuurlijk: geen perfecte internetverbinding, taalbarrière, enzovoort. Verschillende van de typische foutjes uit een deepfake – denk aan ogen die te lang op een verkeerd punt blijven hangen – kunnen bijvoorbeeld weggemoffeld worden onder het mom van een slechte verbinding.”

Wie achter de stunt zit, is voorlopig een vraagteken. Volgens Volkov zelf is het het werk van Vovan en Lexus. Dat zijn Vladimir Kuznetsov en Alexey Stolyaro, twee Russische komieken die van foptelefoons met beroemdheden hun handelsmerk gemaakt hebben. The Guardian contacteerde Stolyarov, die “niet ontkende te spreken met Kols, al zei hij dat hij zoiets ‘geheim zou houden’. Hij ontkende wel een filter te gebruiken om zich voor te doen als Volkov: ‘Waarschijnlijk heeft Volkov foute informatie’”, aldus de Britse krant.

Hoewel er nog veel onduidelijk blijft, vragen politici in België zich misschien best af hoe ze zich kunnen wapenen tegen deepfakebedrog. “Er zijn systemen om mensen te verifiëren”, zegt Baert. “Ik kan mijn mail bijvoorbeeld ondertekenen met een sleutel die alleen ik kan ontcijferen. Zo kan ik achteraf bewijzen dat je daadwerkelijk met mij mailde. Dat soort systemen moet ook meer en meer gebruikt worden bij videomeetings, voor het gesprek begint dan. Want zo’n deepfake eruit halen terwijl je naar het beeld kijkt, is al moeilijker. Dan moet je er eigenlijk al een beetje op letten.”