We zitten in de grootste asielcrisis sinds 2015: ‘Zonder structurele hervormingen is ons land hier niet tegen bestand’

In 2022 vroegen 100.000 mensen bescherming aan in ons land, onder wie 63.000 Oekraïners. Daarmee sneuvelt het vorige record van 2015. Wat zijn de verschillen met de asielcrisis toen?

1. Geleidelijke vs. plotse toestroom

Het afgelopen jaar vroegen 100.227 mensen asiel aan in ons land. Dat blijkt uit cijfers van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS). 36.871 mensen onder hen vroegen internationale bescherming aan en kwamen dus uit landen zoals Afghanistan, Syrië en Palestina.

In 2022 zakte het aantal maandelijkse migratieaanvragen nooit onder de 2.000, met een hoogtepunt in oktober (4.224 aanvragen). Het is van het najaar van 2015 geleden dat er nog zoveel personen een verzoek indienden.

Wie cijfers voor 2015 en 2022 naast elkaar legt, ziet ook meteen een duidelijk verschil. Van de 44.760 mensen die in 2015 asiel zochten, kwam de grote meerderheid pas vanaf het najaar in ons land toe. “Je kon toen als migrant nog heel gemakkelijk doorreizen van Turkije naar Griekenland en de rest van Europa”, zegt Dirk Van den Bulck van het CGVS. Onder meer door het escalerende geweld in Syrië, leidde dat tot een plotse en hoge toestroom.

Sindsdien nam de Europese Unie maatregelen om haar grenzen beter te bewaken, waaronder de deal met Turkije uit 2016. Daardoor verloopt de toename nu geleidelijker. “Maar de situatie vandaag is minstens even problematisch als in 2015”, zegt Van den Bulck.

2. Oorlog in Europa

De meerderheid (63.356 mensen) van de asielzoekers in 2022 zijn Oekraïners die door de oorlog met Rusland hun land ontvluchtten. Een oorlog op het eigen continent zorgt logischerwijs voor meer asielzoekers die de grens oversteken naar Europa. Maar er speelt ook nog iets anders. Rusland heeft het afgelopen jaar de vluchten tussen Noord-Afrika en het Midden-Oosten en Kaliningrad verhoogd. Dat is een Russische exclave die grenst aan Polen en Litouwen. Rusland gebruikt die extra migratiedruk als een oorlogsstrategie tegen Europa.

De oorlog in Oekraïne is bovendien niet de enige reden voor de grote toename aan asielaanvragen in ons land. België is de afgelopen jaren ook gewoon een steeds populairdere bestemming geworden om asiel aan te vragen. “Terwijl in 2015 de Scandinavische landen nog een van de belangrijkste bestemmingen waren voor asielzoekers, zijn ze dat vandaag opvallend niet”, zegt Van den Bulck. Zowel het terugkeerbeleid als de regels rond illegaal werk zouden er verstrengd zijn, waardoor asielzoekers het minder vaak als bestemming kiezen. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (cd&v) wil in Europa pleiten voor meer solidariteit tussen de lidstaten.

Daarnaast meldt de Dienst Vreemdelingenzaken dat asielzoekers steeds minder vaak de Dublin-regels respecteren, en bescherming aanvragen in ons land terwijl ze al elders in de EU-zone geregistreerd staan.

3. Opvangplaatsen tekort

Ondertussen kan het Belgisch systeem al die aanvragen niet meer volgen. Niet alleen is er een enorme vertraging op de verwerking van de aanvragen, maar asielzoekers slapen door een tekort aan opvangplaatsen noodgedwongen op straat. Op het einde van 2022 had Fedasil 33.505 plekken voor asielzoekers. Dat zijn er 4.059 meer dan eind 2021.

Ook in 2015 was er tijdelijk onvoldoende opvangcapaciteit. Toch sliepen er minder mensen op straat, omdat Fedasil erin slaagde op 6 maanden tijd haar opvangcapaciteit te verdubbelen van 16.000 naar 33.400 plaatsen.

“Terwijl je in 2015 als asielzoeker het perspectief had op een behandeling van je aanvraag en integratie, is er nu een ongeziene onduidelijkheid, rechtsonzekerheid en een beperking op de integratie” zegt advocaat migratierecht Benoit Dhondt. “De term ‘internationale bescherming’ is blijven bestaan, maar de grondrechten die erbij horen staan onder druk.”

Beeldvorming speelt ook een rol. “Iedereen heeft in 2015 de beelden gezien van het jongetje Aylan dat dood op het strand aanspoelde”, zegt Van den Bulck. “Migratie is nu niet meer op dezelfde manier zichtbaar in de maatschappij.”

De komende maanden wil De Moor nog enkele duizenden plekken bij creëren, maar botst bijvoorbeeld in Jabbeke al op een burgemeester die dwarsligt. Dat toont aan dat het draagvlak niet overal even groot is. Zowel het CVSG als Fedasil namen het afgelopen jaar extra personeel aan. Het CVSG kon daardoor de laatste maanden van 2022 het aantal beslissingen in dossiers met 25 procent verhogen.

4. Druk blijft hoog in 2023

De crisis is verre van over. De Europese Unie kan in 2023 tot 4 miljoen extra vluchtelingen uit Oekraïne verwachten, zo becijferde het International Centre for Migration Policy Development in Wenen. Volgens haar Europese migratierapport, dat gisteren uitkwam, zal Rusland migratie als een wapen in het conflict zal blijven gebruiken. Tegelijk zouden ook de stijgende voedselprijzen meer mensen naar Europa duwen.

Ook De Moor erkent dat de asieldruk op Europa hoog zal blijven: “Zonder structurele hervormingen is ons systeem niet bestand tegen een grote toestroom van mensen die bescherming zoeken. Ook niet in het komende jaar. We moeten niet meteen een trendbreuk verwachten.”

Deze maand wil de staatssecretaris nog een eerste pakket aan wetgevende hervormingen doorvoeren om “tot een meer gecontroleerd migratiebeleid” te komen. Zo wil De Moor het recht op opvang beperken tot mensen die een lopende asielprocedure hebben, de regels voor gezinshereniging aanpassen en een “aanklampend” terugkeerbeleid wettelijk verankeren.