InterviewChris Miller
‘We zijn te afhankelijk van Taiwan voor onze computerchips. Een Chinese blokkade kan de wereldeconomie kelderen’
Niet enkel munitie maar vooral microchips beslissen vandaag over winst of verlies in een oorlog zoals in Oekraïne. Maar wat als de microchips zelf de inzet zouden worden van een gewapend conflict? Expert Chris Miller: ‘Een Chinese blokkade van Taiwan zou de wereldeconomie doen kelderen.’
Microchips zijn de nieuwe olie, ze zijn de schaarse hulpbron waarvan onze wereldeconomie afhankelijk is. Vrijwel alles – van raketten tot magnetrons, van smartphones tot de aandelenmarkt – draait dankzij deze piepkleine circuits met halfgeleiders. Maar lang niet alleen onze wetenschappelijke vooruitgang en ons economisch concurrentievermogen steunt daarop. Vandaag zijn ook geopolitieke en militaire macht gebouwd op een fundament van computerchips.
De Verenigde Staten, en in hun kielzog Europa, zijn nog altijd wereldwijd koplopers op het vlak van innovatie, maar het is China dat op dit moment meer geld uitgeeft in een poging de leiding over te nemen. Op het spel staat daardoor niet alleen de economische welvaart van de Verenigde Staten en de EU, maar ook hun militaire superioriteit.
De oorlog in Oekraïne en de oplopende spanningen in de straat van Taiwan onderstrepen die inzet, die de Amerikaanse academicus Chris Miller op scherp zet in zijn boek Chip War.
Oekraïne heeft de halfgeleidertechnologie van het Westen aan zijn kant, Rusland heeft als gevolg van de sancties te weinig microchips voor precisiewapens. Kan een gebrek aan microchips voor het eerst leiden tot een nederlaag in een oorlog?
Chris Miller: “Ja, want uit de analyse van Russische wapens die in Oekraïne neerstortten en uit elkaar werden gehaald, weten we dat ze erg afhankelijk zijn van onderdelen met halfgeleiders die afkomstig zijn uit het Westen, uit Japan, Zuid-Korea en Taiwan. De Russische defensie kent dus een duidelijke afhankelijkheid van geïmporteerde halfgeleidertechnologie. We weten ook dat hun defensiesystemen een breed gamma aan halfgeleiders nodig hebben, van eenvoudige tot complexe ontwerpen. Voor de eenvoudige chips is het moeilijk voor het Westen om de levering af te snijden omdat ze wereldwijd massaal verkrijgbaar zijn. Rusland kan ze makkelijk aankopen in pakweg Turkije of Kazachstan.
“De vraag is of we in staat zijn om de import van gesofisticeerde chips af te snijden. Het eerlijke antwoord nu is dat we nog niet zeker zijn dat dit ons al voldoende lukt.”
Rusland sluit deals met China over olie en gas, maar zou in ruil daarvoor Peking vragen om chiptechnologie te leveren die door het Westen aan sancties is onderworpen. Zijn er tekenen in de branche dat Xi Jinping bereid zou zijn om die hulp te bieden en hoe gevaarlijk kan zo’n alliantie voor ons zijn?
“Er is in elk geval een heikele situatie ontstaan. China is de grootste importeur van complexe chips ter wereld en op zijn beurt erg afhankelijk van import uit Zuid-Korea, Japan, Taiwan en de VS. Als ze al zelf gewone chips produceren, dan komen de machineonderdelen om ze te maken uit de VS, Japan of Europa. De VS hebben exportbeperkingen opgelegd zodat chips uit deze machines niet doorverkocht mogen worden aan het Russische leger. Chinese bedrijven die dat toch zouden doen, stellen zich bloot aan vervolging. De moeilijkheid is hoe je dit verbod afdwingt mocht het toch gebeuren, al zijn er voorlopig geen bewijzen dat ze actief de wetgeving omzeilen.”
China voert intussen de druk op erfvijand Taiwan op. In welke mate draaien de spanningen vandaag rond het strategische belang van de Taiwanese producent TSMC, de afgetekende wereldleider voor de productie van complexe chips?
“Twintig jaar geleden was het voor alle partijen een evidentie dat de VS een oorlog met China over Taiwan zouden winnen. Vandaag weet niemand wat de afloop zou kunnen zijn, en dat is de drijvende factor van instabiliteit geworden. De gesofisticeerde halfgeleiderproductie in Taiwan is in dat grotere geheel een kritische factor geworden die de toekomstige militaire balans vorm geeft. Zowel in de VS als in China zetten de militaire planners immers in op de toepassing van artificiële intelligentie in defensiesystemen, en daarvoor heb je complexe chips van hoge kwaliteit nodig die grotendeels in Taiwan worden geproduceerd.”
China bedreigt Taiwan met een zee- en luchtblokkade. Hoe afhankelijk is het Westen van de Taiwanese chipproducent TSMC, dat in de klappen zou delen?
“We zijn voor onze gesofisticeerde chips te kritisch afhankelijk van TSMC. Bijna iedereen in de wereld die verbonden is met het internet vertrouwt dagelijks op producten die afkomstig zijn van het Taiwanese TSMC. Uw lezers zullen TSMC-halfgeleiders hebben in hun smartphones, laptops, wagens, vaatwasmachines... maar ook de datacentra waar onze samenlevingen en economieën meer en meer op steunen zijn met hun halfgeleiders gebouwd.
“TSMC produceert maar liefst 90 procent van ’s werelds meest geavanceerde microprocessorchips. TSMC en daarvan afhangende bedrijven produceren meer dan een derde van de nieuwe computerkracht die de wereld elk jaar toevoegt. Alleen al een Chinese blokkade van de toegang tot Taiwan zou de wereldeconomie doen kelderen en in een diepe recessie storten. Niet enkel de hightech maakindustrie van computers zou daaronder lijden, maar ook de lowtech maakindustrie zoals microgolfovens en wasmachines zou enorme vertragingen oplopen. De kosten zouden oplopen in de biljoenen dollars.”
Hoe verminderen we onze afhankelijkheid zonder de Taiwanese chipindustrie zo te verzwakken dat het land kwetsbaarder wordt voor China?
“Dat is het dilemma. Door de hoeveelheid aan productiecapaciteit in Taiwan en de hoeveelheid aan investeringen die er gebeurd zijn, zal er niet snel worden beslist om dit allemaal over te hevelen naar elders. Het zou ook enorm kostelijk zijn. Het feit dat de VS, de Europese Unie, Japan, Singapore, Zuid-Korea en India allemaal fondsen in hun eigen chipproductie investeren, zal het landschap van de halfgeleiderindustrie wel gaan hertekenen, zodat er een globalere spreiding komt van de Taiwanese knowhow en productieketen. TSMC opent nu ook vestigingen in de VS, en in Duitsland in de toekomst.
“Maar dit uitbouwen kost tijd. De realiteit is dat de wereld de komende tien jaar erg afhankelijk zal blijven van Taiwan voor de productie van chips. Op korte termijn is er geen realistische manier om dat te wijzigen.”
Het strategische debat is of de VS en de EU nu China moeten dwarsbomen of focussen op hun eigen halfgeleidergroei? Wat is uw mening?
“Beide. Als je het bekijkt als een wedstrijd, dan moeten we sneller leren lopen, maar we moeten vanuit strategisch oogpunt er ook voor zorgen dat we zo ook China niet sneller leren lopen. De uitdaging ligt dan vooral bij de ontwikkeling van microprocessoren die naast hun civiele gebruik dikwijls ook een militaire toepassing hebben.
“De oncomfortabele realiteit waar we tegen aankijken is dat we niet langer in de situatie zijn van de voorbije dertig jaar waarbij iedereen wint als we allemaal sneller lopen. Er vindt naast een economische technologiecompetitie helaas in Azië ook een ernstige en gevaarlijke wapenwedloop plaats. Deze wapenwedloop wordt gewonnen door China, elk jaar al in de voorbije twee decennia. We mogen niet meer denken dat de ontwikkeling van technologie enkel onze smartphones en iPads ten goede komt. Dezelfde technologie wordt door China hergebruikt om zich te bewapenen en Taiwan te bedreigen.”
Is het een nulsomspel?
“Sommige onderdelen van deze strijd wel ja. De economische en wetenschappelijke concurrentie niet. Handel en onderzoek en ontwikkeling kan nog altijd iedereen welvarender maken. Maar veel kerntechnologie voor civiel gebruik, zoals de halfgeleiders, kan ook de militaire industrie dienen. Deze militaire competitie is nu echt wel een nulsomspel geworden. Zowel de VS als China pompen jaarlijks miljoenen dollars in defensiesystemen die ontworpen worden met als doel een oorlog in de Straat van Taiwan te winnen.
“De oorlog van Rusland tegen Oekraïne toont intussen ook aan dat we vrede niet vanzelfsprekend mogen vinden. Er is een realistisch risico dat het uit de hand loopt. Als dit vandaag zou gebeuren, is de uitkomst ook hoogst onzeker. Er vonden al oorlogssimulaties plaats die aantonen dat China een conflict in de Straat van Taiwan zou winnen.”
Hoe risicovol is het dat Xi Jinping dit voordeel vrij snel ombuigt in actie?
“Het is zeer goed mogelijk, al hangt veel natuurlijk af van hoe de wereld er voor Xi Jinping binnen een of twee jaar zal uitzien. In 2020 durfde niemand een grote landoorlog in Europa voorspellen.
“Omwille van de grote onzekerheid over de uitkomst is de situatie volatieler en is een conflict dus waarschijnlijker. Dat er in 2024 presidentsverkiezingen zijn in de VS én in Taiwan voegt nog onzekerheid toe aan deze dynamiek. Illustratief voor de spanning blijft het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan, wat resulteerde in militaire oefeningen die de blokkade van Taiwan simuleerden. Voor mij toonde dit aan dat China vandaag al de militaire capaciteit heeft om een blokkade te beginnen.
“Het is goed om dit risico te vergelijken met de tijd van de Cubaanse rakettencrisis, met dat verschil dat de sterke hand nu aan de andere kant zit. Destijds wisten de VS de expansie van de USSR in Cuba te blokkeren en de Sovjet-Unie kon moeilijk reageren omdat ze aan de andere kant van de wereld zaten. De VS zitten nu in deze situatie. Ze hebben wel een aantal basissen in Japan en de Stille Zuidzee, maar de realiteit is dat Taiwan op 150 kilometer van het Chinese vasteland ligt, waar al hun vuurkracht samengetroept is.”
Europese landen lopen ook mee in de spits van fundamenteel chiponderzoek. Zo maakt het Nederlandse bedrijf ASML unieke EUV-machines voor de chipproductie. Moeten we die maakindustrie dan niet gewoon zelf opstarten?
“Ja, maar de realiteit is dat zelfs als je de EUV-machines nu uitrolt, het de Taiwanezen zijn die ze het efficiëntst kunnen gebruiken. De sleutelonderdelen worden inderdaad geproduceerd door Nederland, de VS en Japan – er zijn wereldwijd slechts vijf bedrijven die de kritische machineonderdelen voor chipproductie maken – maar er is nergens een industrie uitgebouwd om ze zo efficiënt samen te gebruiken zoals in Taiwan. De beste strategie om je leveringsketen van chips te verzekeren is dus Taiwan beschermen en China afschrikken om een aanval of blokkade uit te voeren. Het alternatief om de productie elders te vestigen is op korte termijn onrealistisch.”
De regering-Biden zette wel al een grote stap met de CHIPS Act, gevolgd door de EU met een gelijkaardig initiatief.
“De CHIPS Act heeft vooral tot doel om de kostenkloof tussen productie in de VS en economieën zoals Taiwan en Zuid-Korea te verkleinen. Die kostenkloof kwam er niet door de loonkost, maar door verschillende belasting- en subsidieregimes, die in Azië royaler werden bedeeld. Met de CHIPS Act streeft Biden vooral een gelijk speelveld na, om competitiever te kunnen zijn. De EU heeft met haar CHIPS-richtlijn een gelijklopend doel.”
In de auto-industrie ontstonden chiptekorten door verstoorde leveringsketens. Zo lag Volvo Gent deze week een week lam. Het nieuwe normaal?
“Nee, daar komt volgens mij beterschap in. Het voornaamste probleem is nu niet meer de verstoorde leveringsketen die ontstond door de lockdowns tijdens de pandemie, maar de enorme vraag naar elektrische wagens. De chipindustrie heeft zich daar nu al aan aangepast, maar het aankoopbeleid van de autosector moet nog volgen. Vroeger kocht de auto-industrie haar halfgeleiders just in time, nu moet ze weer op termijn plannen. In de nabije toekomst zou de leveringsketen wel steeds minder problemen moeten ondervinden. Behalve als er een invasie of blokkade van Taiwan komt. Dan komt de globale maakindustrie in een diepe depressie terecht.”
Ook Europese onderzoekscentra zijn vandaag globaal georganiseerd, met afdelingen in Europa, de VS en Azië, maar ook in China. Kunnen ze in het huidige geopolitieke klimaat hun eieren in meer mandjes houden of moeten ze scherpe keuzes maken?
“Wat mij betreft dat laatste. Voor sommige consumentgerichte technologieën kan je uiteraard blijven samenwerken met een land als China, maar als het aankomt op fundamentele technologie van hoge kwaliteit die een dubbele, civiel-militaire, toepassing kan hebben is het erg gevaarlijk om ze te helpen vooruit te komen. Veel EU-lidstaten zien hun economisch beleid nog los van het veiligheidsbeleid. Het zou mooi zijn als dat klopt, maar dat is helaas niet zo.
“De reden dat China zijn legersterkte zo succesvol wist uit te bouwen, is deels omdat ze toegang hadden tot de meest geavanceerde technologieën van het Westen en Japan, om ze daarna te gebruiken voor hun militaire systemen. Wetenschappers die claimen dat onderzoek een globaal belang dient of dat wetenschap apolitiek is, zijn volgens mij naïef. Alle grootmachten zijn succesvol in het inzetten van halfgeleiders voor militaire doeleinden.”
Ook voor de ontwikkeling van massavernietigingswapens?
“Ja, voor kernwapens komen we voor China al te laat. De realiteit is dat China al geavanceerde nucleaire capaciteiten heeft. Ze hebben al voldoende kwaliteit en bouwen nu hun kwantiteit uit. Ik maak me meer zorgen over de beangstigende toekomstige mogelijkheden inzake biologische oorlogsvoering waarin sommige regeringen investeren, ook China, dankzij microprocessoren die artificiële intelligentie mogelijk maken. Zo helpt AI ons nu het menselijk genoom te begrijpen maar ook de genomen van virussen en bacteriën. Hoe beter we beide begrijpen, hoe beter we antivirale of -bacteriële middelen maken, maar wie wil kan ook zelf offensieve virussen of bacteriën ontwerpen als biologisch wapen. We moeten in de wereld van vandaag dus uiterst voorzichtig zijn met de verspreiding van onze kennis over microchips en AI.”
Chris Miller, Chip War – The Fight for the World’s Most Critical Technology, Simon & Schuster, 464 p., 18,99 euro.
