We zijn nu met 8 miljard: wat betekent dat voor de mensheid?

Rond deze tijd wordt de 8 miljardste mens geboren. In 1974 waren we nog maar met 4 miljard. De VN waarschuwen tegen ‘angst en alarmisme’ nu we in aantal zijn verdubbeld. ‘Het tempo van de groei is gehalveerd.’

Officieel verwachten de VN de acht miljardste mens op 15 november. “Die datum is wel symbolisch omdat er bij die berekeningen een foutenmarge van 1 tot 2 procent is. Je kan er dus zeker 80 miljoen naast zitten. Dus misschien zitten we nu al of pas ergens volgend jaar aan 8 miljard”, zegt demograaf Patrick Deboosere (VUB).

Wat de exacte datum ook mag zijn, bij de VN koppelen ze meteen een kalmerende boodschap aan deze mijlpaal. “Ik besef dat niet iedereen dit een moment vindt om te vieren. Maar het aantal mensen op aarde is echt geen reden voor angst”, verklaart Natalia Kanem, directeur van het VN Bevolkingsfonds (UNFPA). Ze wil ongerustheid temperen bij wie zich afvraagt of een wereld die worstelt met grote ongelijkheid, een ongeziene migratiestroom en een klimaatcrisis ‘zoveel volk’ wel kan behappen.

Op zich getuigen die 8 miljard mensen van vooruitgang. In 1974 waren we nog met 4 miljard. En die verdubbeling kwam er dankzij betere gezondheidszorg, onderwijs en sociale voorzieningen waardoor de kindersterfte terugliep en vrouwen minder kinderen gingen krijgen.

“In Latijns-Amerika zie je dat bijvoorbeeld duidelijk”, zegt Deboosere. “Het geboortecijfer lag daar niet lang geleden nog erg hoog. Sinds dictatoriale regimes zijn vervangen door democratieën die beter voor de bevolking zorgen, is dat gezakt naar zo’n 2,1 kinderen per vrouw. Alleen in Haïti, niet toevallig het armste land, ligt dat aantal nog hoog.”

Maar ook omdat we langer leven, lopen we hier met meer rond. Na de Tweede Wereldoorlog lag de levensverwachting rond de 45 jaar, nu is dat zo’n 72 jaar. En omdat we steeds langer leven zou de wereldbevolking zelfs nog een tijd aangroeien zelfs al zakte het gemiddeld aantal kinderen per vrouw overal naar 2,1. Dat is het ‘vervangingsniveau’, waarbij de ene generatie telkens slechts de vorige vervangt.

Momenteel zijn China en India de meest bevolkte naties ter wereld, met tegen volgend jaar elk ongeveer 1,43 miljard inwoners. Ze worden gevolgd door de VS (335 miljoen), Indonesië (280 miljoen), Pakistan (230 miljoen) en Nigeria (218 miljoen).

Zo’n 60 procent van de mensen leeft in landen waar het geboortecijfer onder 2,1 kinderen per vrouw ligt. En slechts acht landen, waaronder Nigeria, Ethiopië en de Filipijnen, zijn volgens de VN verantwoordelijk voor de helft van de mondiale bevolkingsaangroei tegen 2050.

Een van die landen is ook India, dat naar verwachting vanaf volgend jaar de fakkel van China overneemt als land met de meeste mensen. In absolute cijfers draagt India nu en de komende jaren vooral bij aan de groeiende wereldbevolking. “Maar verwacht wordt dat dat relatief snel weer zal dalen”, zegt Deboosere. Pakistan en Nigeria zouden tegen eind deze eeuw hun bevolkingsaantal ongeveer zien verdubbelen.

Al is het met voorspellingen opletten geblazen. Een kleine daling in het gemiddeld aantal kinderen per vrouw kan al snel honderd miljoen meer of minder mensen betekenen. “En allerlei sociale factoren kunnen de evolutie plots in een andere richting duwen”, zegt Deboosere. “Zo zakte het gemiddeld aantal kinderen per vrouw in Iran in slechts vijftien jaar van vijf naar ongeveer twee. België deed daar 150 jaar over.”

Ook het befaamde boek The Population Bomb, waarin professor Paul Ehrlich (Stanford University) in 1968 voorspelde dat de wereldbevolking tot riskante niveaus zou ‘exploderen’, is voor demografen een herinnering dat ook zij geen kristallen bol hebben. Ehrlich baseerde zich op de uitzonderlijk grote jaarlijkse bevolkingsaangroei die zich vanaf de jaren vijftig inzette.

“Per jaar nam het aantal mensen in de jaren zestig met 2 procent toe en hadden vrouwen gemiddeld vijf kinderen”, zegt Deboosere. “Trek je dat door, dan kom je tegen 2030 uit op zo’n 16 miljard mensen.” En dat zou volgens Ehrlich leiden tot hongersnood en chaos.

Maar eind jaren zestig al tekende zich een piek af en ondertussen is het aangroeipercentage teruggevallen naar 1 procent per jaar en het gemiddeld aantal kinderen per vrouw naar 2,3. Vooralsnog komen voorzichtige voorspellingen uit op een kleine 10 à ruim 11 miljard mensen ergens tussen 2070 en 2100.

Dat neemt evenwel niet weg dat vragen of de wereld dat wel aankan springlevend zijn, zoals ook de tussenkomst van Kanem illustreert. Want hoe dan ook betekent meer mensen inderdaad meer nood aan voedsel, energie en grondstoffen en doorgaans ook meer broeikasgasuitstoot.

Demografen wijzen er evenwel op dat de redenering ‘hoe meer mensen, hoe meer ellende’ te simplistisch is. Want het hangt er maar van af waar die mensen leven en wat ze doen. Ehrlich zelf en na hem econoom Yoichi Kaya toonden aan dat de impact op de aarde afhangt van het aantal mensen in combinatie met hun rijkdom en consumptie en hoe energie- en klimaatintensief die rijkdom wordt geproduceerd.

“Eén Belg of Amerikaan erbij heeft dan ook een flink zwaardere impact dan pakweg één Keniaan erbij”, zegt Deboosere. “Bovendien vergeet wie alarm slaat over de aangroeiende wereldbevolking vaak dat dat dus ook komt door de steeds langere levensduur. Maar niemand zou het in zijn hoofd halen mensen vanaf pakweg zeventig te vragen om een dodelijke pil te slikken om plaats te ruimen.”