‘We vertrouwen iemand in een witte labjas nu eenmaal meer dan een clown’

Waarom mogen we lichaam en geest niet los van elkaar zien?

Andrea Evers: “Je gedachten hebben een directe invloed op je lichaam, en omgekeerd geldt hetzelfde. Het probleem is dat onderzoek en gezondheidszorg nog steeds uitgaan van het idee dat het twee gescheiden processen zijn. Maar een patiënt is niet puur een verzameling cellen of eiwitten. Een patiënt is een mens met gedachten en gevoelens, die allemaal invloed hebben op het ziekteproces. Ons zorgsysteem houdt daar geen rekening mee.”

Hoe moeten we dat veranderen?

“Allereerst moet je met onderzoek aantonen dat behandelingen effectiever zijn als je rekening houdt met de achtergrond van de patiënt. Daarvoor gebruiken we laboratoriumexperimenten, want dat is de zuiverste vorm van onderzoek.”

Hoe gaat zo’n laboratoriumonderzoek in zijn werk?

“We kijken bijvoorbeeld of je mensen kunt aanleren om minder of meer pijn te hebben. Met bewuste of onbewuste processen. In de bewuste vorm gaat dat vooral via communicatie. Dan geef ik iemand een pijnprikkel en zeg ik: ‘Dit is vast héél pijnlijk.’ Dan rapporteren mensen gegarandeerd meer pijn. Een suggestie is dus al genoeg om iemand meer pijn te laten ervaren.

“Nog veel interessanter zijn onbewuste effecten. Een medicijn dat je krijgt van iemand in een witte jas in een ziekenhuis vertrouw je sneller dan een medicijn dat je krijgt van een clown in een circus. Dat komt doordat je een bepaalde verwachting hebt. Die beïnvloedt je lichamelijke processen en daarmee de werking van het medicijn.”

Valt dat te bewijzen?

“Het bekendste bewijs zijn de honden van Pavlov, die telkens te eten kregen na een belletje. Na een tijdje koppelden de honden het belletje aan eten en gingen ze al speeksel produceren als ze dat geluid hoorden.

“Wij geven mensen ook medicijnen met een prikkel erbij. Dat kan bijvoorbeeld een milkshake zijn. Die fungeert dan als Pavlovs belletje. We geven drie dagen lang een medicijn met een milkshake en daarna alleen die milkshake. Dat drankje lokt dan dezelfde lichamelijke respons uit als het medicijn.”

Maar betekent dat dan dat medicijnen na drie dagen overbodig zijn?

“Zeker niet. De respons die we in het lab kunnen aanleren, is nog klein. Bij oxytocine, het ‘knuffelhormoon’, was de respons niet meer dan een duizendste van de respons die het medicijn zelf gaf. Bovendien dooft zo’n respons na verloop van tijd uit. Dat zag Pavlov ook al: als het belletje niet meer aan voedsel is gekoppeld, vergeet zo’n hond dat weer snel. Dus je moet het op één of andere manier blijven koppelen.

“Er zijn experimenten gedaan waarbij het medicijngebruik van patiënten werd aangepast. Artsen schreven eerst een hoge dosis medicijnen voor, vervolgens lieten ze die even weg en gaven daarna een dosis volgens een schema, zodat het conditioneringseffect zo min mogelijk uitdoofde.

“Die experimenten zijn gedaan met nierziektes, depressie en de huidziekte psoriasis. Die wijzen er allemaal op dat je bij conditionering met minder medicijnen toekomt. Maar er is nog meer onderzoek nodig.”

Hoe kun je het placebo-effect optimaal benutten?

“Naast het placebo-effect heb je het tegenovergestelde, het nocebo-effect. Dat houdt in dat als je negatieve verwachtingen hebt van een medicijn, het ook minder goed werkt. Uit onderzoek blijkt vooral dat je niet zozeer het placebo-effect moet benutten, als wel het nocebo-effect moet vermijden. Het kan allerlei processen in gang zetten die onze afweer negatief beïnvloeden. Die negatieve gedachten kun je mensen afleren, bijvoorbeeld met psychotherapie.”

Kan het medicijngebruik afnemen dankzij uw onderzoek?

“Ik denk dat we binnen vijf jaar al verschil kunnen zien. Dat moet ook. Huisartsen hebben te maken met veel patiënten met aanhoudende klachten waarvan ze niet weten wat ze ermee aan moeten. Er is gewoon veel vraag naar een interdisciplinaire aanpak. Het huidige gezondheidssysteem, dat de mens zelf niet centraal stelt, werkt niet meer.”

© Het Parool