We moeten het weer hebben over overbevolking, vindt bioloog Jelle Reumer

De discussie over overbevolking moeten we niet uit de weg gaan, zegt bioloog Jelle Reumer. Zeker nu we in de ban zijn van de coronapandemie. Want dat is een bewijs dat de aarde de explosieve groei van het aantal wereldburgers niet aan kan, stelt de emeritus hoogleraar.

Het is ‘de olifant in de kamer’, vandaar dat Jelle Reumer (bioloog en emeritus hoogleraar paleontologie aan de Universiteit Utrecht) zelf de porseleinkast maar eens doet rinkelen met een essay over overbevolking. ‘Teveel’, heet zijn net verschenen verhandeling, waarmee hij de discussie over de ongebreidelde aanwas aan wereldbewoners opnieuw wil aanzwengelen.

Oftewel: mag het een kindje minder zijn? Dat is hard nodig, want veel van de rampen die de mensheid bedreigen – pandemieën als corona, klimaatverandering en drastische afname van biodiversiteit – zijn volgens hem rechtstreeks te herleiden tot dat ene: overbevolking. ‘Discussie daarover moeten we niet uit de weg gaan’, zegt Reumer.

Hoe erg is de toestand?

‘Toen ik geboren werd, in 1953, telde de aarde zo’n 2,7 miljard bewoners. Inmiddels is dat aantal bijna verdrievoudigd. De ecologische voetafdruk van elk individu neemt ook nog eens toe. Een kind dat nu in het westen geboren wordt, heeft door de wetenschap en de verbeterde gezondheidszorg kans om wel 100 jaar oud te worden. Er is sprake van exponentiële groei, en het is duidelijk dat dat niet eeuwig zo kan doorgaan, gezien alle gevolgen voor milieu, biodiversiteit en klimaat. Het wetenschappelijk tijdschrift The Lancet heeft eens berekend dat de piek van de wereldbevolking in 2064 zal zijn bereikt, met 9,73 miljard mensen. Dat is een prognose met enorme marges, maar het is duidelijk dat de aardbol al te grote aantallen niet aankan. De natuur is God geworden: overbevolking vergroot de kans op pandemieën, hongersnood en andere rampspoed. Door overbevolking zal de wal ooit het schip weer keren, zoals de pest in de veertiende eeuw dat ook deed met enorme sterftecijfers.’

Waarom is dat thema de olifant in de kamer?

‘De menselijke voortplanting wordt meestal gezien als een basaal recht. Dat is het misschien ook, al zie je soms ook uitwassen waar je vraagtekens bij kunt plaatsen, zoals bij vrouwen van 70 die nog zwanger willen worden via Italiaanse klinieken. In sommige landen stimuleren overheden het krijgen van kinderen. In Iran betoogt ayatollah Khamenei dat de bevolking van 80 miljoen verdubbeld moet worden, om economische redenen. En dan heb je nog de Paus, die periodieke onthouding als enig aanvaardbaar voorbehoedmiddel ziet.’

Wat is eraan te doen?

‘Waar het om gaat is dat we het zogeheten vervangingsgetal van de mens onder de 2,1 zien te krijgen. Zoals bij corona de R onder de 1 moet blijven om het virus de baas te blijven, zo moet de mens gemiddeld niet meer dan 2,1 nakomelingen krijgen om de bevolking niet te doen groeien. Die eentiende is een statistisch gegeven, en moet allerlei vormen van onvruchtbaarheid en vroegtijdige sterfte door ziektes of ongelukken compenseren.

Het wereldwijde gemiddelde ligt nu op 2,37, dat is te veel. Het ergst is het in landen om de Sahel: in Niger ligt het getal op 7,08, in Tsjaad 6,72, Somalië 6,10 en Mali op 6,02. Daar zijn kinderen ook een soort pensioenvoorziening. Die getallen moet je dus afbouwen. Niet te rigoureus, want dan krijg je samenlevingen met alleen maar krakkemikkige ouderen, en dan stort je economie in elkaar. Langs de geleidelijke weg dus.’

Hoe dan?

‘Elk kind dat geboren wordt, heeft wat mij betreft recht op een gezond en gelukkig leven. Er hoeft niemand dood. De éénkindpolitiek die China lang heeft gevoerd, vind ik niet humaan. Wat te doen als er een tweeling wordt geboren? Het werkt ook niet. Als je het vervangingsgetal V terugbrengt naar 1.0, krijg je een economische meltdown. Het is veel zinniger te streven naar een V van iets onder de 2.’

Wat moet daarvoor gebeuren?

‘Wereldwijd drie dingen. Iedereen moet toegang krijgen tot voorbehoedsmiddelen. Dat is al lastig: de Paus vindt nog altijd alleen periodieke onthouding een aanvaardbaar middel voor geboortebeperking. Educatie blijkt ook een doorslaggevende rol te spelen. Meisjes en vrouwen moeten dus wereldwijd toegang tot onderwijs krijgen, wat helaas lang niet overal het geval is, zie sommige islamitische staten. En ten slotte moet elke samenleving een vorm van pensioenvoorziening hebben, zodat kinderen daar geen verzekering meer voor hoeven te zijn. Daar is wel enige economische voorspoed voor nodig.’

Hoeveel kinderen hebt u zelf?

‘Dat wordt mij vaak gevraagd. Het antwoord is: twee komma nul. En twee kleinkinderen. Biologisch gezien ben ik al volkomen nutteloos. Ik heb mijn genen al verspreid. Mijn nut schuilt nu in het opnieuw aanzwengelen van dit thema. Ook al betwijfel ik of ayatollah Khamenei mijn boekje zal lezen, ik zal er toch steeds op blijven hameren.’

Jelle Reumer: ‘Teveel - Overbevolking, biodiversiteit, stadsvossen en de pandemie’. Uitgeverij Ilias. € 14,95