‘We moeten eerlijk zijn: het politieke systeem faalt. De centrumpartijen kunnen de kiezers niet meer overtuigen’

‘Kleine meisjes worden veel te snel groot’, schreef Bart Somers begin november op Instagram bij een foto van zijn dochter Lieze. Ze had net haar eed als advocaat afgelegd en poseerde in toga, geflankeerd door haar glunderende ouders. Haar driejarige stage vangt ze aan met een heldere kijk op de wereld. ‘Ik heb het er moeilijk mee als de dader van een terroristische aanslag wordt doodgeschoten. Iedereen heeft recht op een eerlijk proces.’

De appel valt niet ver van de boom: Bart Somers (Open Vld), Vlaams minister voor Samenleven en Binnenlands Bestuur, heeft Latijn-wiskunde gevolgd en daarna rechten gestudeerd aan de KU Leuven, en dochter Lieze heeft exact hetzelfde pad bewandeld.

Wilde je graag advocaat worden?

Lieze Somers: “Eigenlijk niet. Ik wist na het middelbaar niet meteen wat ik wilde, en ik heb proeflessen van verschillende richtingen gevolgd – geneeskunde, burgerlijk ingenieur en dus ook rechten, wat me het meest aansprak. Ik wilde de wereld beter begrijpen en leren hoe een maatschappij in elkaar zit, en daar leek het me de juiste opleiding voor.

“Pas in het derde jaar kwam er strafrecht bij. Ik was onmiddellijk mee, zelfs met de kleinste techniciteit. Ik denk dat het te maken heeft met de menselijkheid van het strafrecht: anders dan in bijvoorbeeld vennootschapsrecht kom je veel in contact met mensen, en het geeft me erg veel voldoening als ik hen kan helpen.”

Je doet je stage bij Desdalex, het kantoor van onder anderen Kris Luyckx.

Somers: “Een fantastische werkplek. Ik heb na mijn studie als vrijwilliger in Zuid-Amerika gewerkt, waardoor er gaten in mijn cv zitten. Ik vreesde dat ik minder kans zou maken op de functie, maar achteraf hoorde ik dat ze me net door dat engagement hadden aangenomen. De advocatuur wordt vaak als een harde sector beschouwd, maar zo hoeft het dus niet altijd te zijn.

“Ik moet nu ook denken aan de raad van mijn stagebegeleidster bij UN Habitat in Spanje, het programma van de Verenigde Naties dat sociale en duurzame stedenbouw bevordert – daar heb ik na mijn studie enkele maanden gewerkt. Ze zei me: ‘Never forget the power of kindness.’ Dat vond ik zo mooi. Ambitie lijkt soms haaks op goedheid te staan, het is bijna de norm om altijd en overal voor de titel van de beste te strijden. Haar woorden deden me beseffen dat je er ook kunt raken door gewoon goed te zijn, door het beste voor te hebben met iedereen. Zo wil ik in het leven staan, en dat kan ik nu ook in mijn job tonen.”

Je behandelt hoofdzakelijk dossiers in vreemdelingenrecht.

Somers: “Vreemdelingenrecht is een vak dat ik niet heb gevolgd aan de universiteit, maar dat me wel enorm boeit. Ik heb dat van kinds af meegekregen: mijn oom Hans ontfermt zich al jaren over een jongen uit Somalië die als niet-begeleide minderjarige naar België is gekomen. Hij is er op elk familiefeest bij, intussen is hij gewoon mijn neef. Het liet me op jonge leeftijd al inzien dat er in het vreemdelingenrecht veel onrechtvaardigheid zit, en daar kun je als advocaat een verschil maken.”

Welke dossiers liggen er zoal op je bureau?

Somers: “We hadden recent het dossier van een Iraans koppel. Ze hadden zich bekeerd tot het christendom en waren daarom naar hier gekomen, want in Iran mag je alleen moslim zijn. Maar hun verzoek om internationale bescherming, zoals een asielaanvraag nu heet, werd geweigerd. Men ging ervan uit dat ze zich alleen hadden bekeerd om hier te kunnen blijven. Dat triggert me: ik snap dat de Dienst Vreemdelingenzaken en het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen hun werk moeten doen, maar van die mensen hadden we brieven van familie en vrienden, en zelfs van de kerk, waarin stond dat er geen betere christenen te vinden zijn. We zijn nu een nieuwe procedure aan het opstarten.

“Mijn allereerste dossier was dat van een Afghaanse jongen. Hij zei dat hij 16 was – in Afghanistan kennen velen hun leeftijd niet. Na onderzoek bleek hij 18 jaar te zijn, en dus meerderjarig. Hij zou teruggestuurd worden naar Afghanistan, maar die jongen is hier al drie jaar. In België ziet misschien niet iedereen hem als verwesterd, maar de taliban, die ginds aan de macht zijn, wél.”

Vrees je voor zijn leven?

Somers: “Ja. Hij is onder meer gevlucht voor een schoolvriend die toen al lid was van de taliban. Sinds de machtsovername is die vriend districtsgouverneur. Wat als hij merkt dat die jongen terug is? Zo zijn er veel verhalen.”

Hoe moeilijk is het om daar dag na dag mee geconfronteerd te worden?

Somers: “Mijn stagebegeleider Pieter Staes neemt veel dossiers aan, waardoor we verschillende mensen tegelijk helpen. Dat maakt het voor mij enigszins makkelijker om afstand te bewaren.

“Je moet wel gevoelig blijven voor je dossiers, dan doe je ook meer je best. Maar ik vind het even belangrijk dat ik mijn werk niet mee naar huis neem. Niemand wordt er beter van als ik ’s nachts wakker lig.”

Begin november kwamen advocaten vreemdelingenrecht op straat om de opvangcrisis aan te kaarten. De opvangcentra zitten overvol en gezinnen met jonge kinderen moeten de nacht op straat doorbrengen.

Somers: “Dat is een groot probleem. Ik vind het bovendien schrijnend dat het pas een item is nu er kinderen bij zijn. Hoelang slapen er al jonge mannen op straat? Dat móét veranderen.”

Zie je een oplossing?

Somers: “Het is een moeilijk vraagstuk. De grote instroom is natuurlijk een probleem. Daarnaast zijn er altijd economische migranten: voor hen mag het terugkeerbeleid efficiënt zijn, maar we moeten er wel voor opletten dat we geen mensen terugsturen die niet om economische redenen naar hier gekomen zijn.

“We kunnen proberen om ons land minder interessant te maken voor economische migranten, hoewel ik ook geloof dat economische migratie waardevol kan zijn. We hebben een uitstekende sociale zekerheid – ik betaal wel veel belastingen, maar ik kan naar de dokter zonder dat het mij een fortuin kost – en we moeten ervoor zorgen dat instromers hun steentje bijdragen. De dossiers moeten wel sneller behandeld worden: ofwel moeten mensen zich integreren en mogen ze werken, ofwel moeten ze efficiënter naar hun eigen land teruggebracht worden. Zo komen er broodnodige plaatsen vrij in de opvangcentra, en leven de asielzoekers minder lang in angst en onzekerheid. Op die manier voorkom je ook dat ze een band opbouwen met België, als ze later toch moeten vertrekken. Maar nogmaals: het is niet makkelijk. Ik heb geen pasklaar antwoord.”

Er wordt gevreesd voor een rechtse golf bij de verkiezingen in 2024. Dat zou de zaken niet vergemakkelijken.

Somers: “Ik kijk niet uit naar de dag waarop de rechterzijde aan de macht komt. In de eerste plaats voor de migranten – in Italië weigert de nieuwe premier Giorgia Meloni reddingsschepen te laten aanmeren. Maar ook voor de holebi’s zou een rechtse golf een grote achteruitgang kunnen betekenen.

“We moeten eerlijk zijn: het politieke systeem faalt. De centrumpartijen kunnen de kiezers niet meer overtuigen. Als er geen politieke vernieuwing komt, vrees ik dat de extremen zullen winnen en dat Vlaams Belang en de N-VA het voor het zeggen krijgen. Het zijn wereldwijd enge tijden: in de VS mogen vrouwen in veel staten geen abortus meer laten uitvoeren. En we moesten maar hopen dat de corrupte linkse presidentskandidaat Lula da Silva het in Brazilië zou halen van Jair Bolsonaro, die het Amazonewoud laat vernielen.”

STRESS EN BAGGER

Jij komt uit een politiek nest. Je overgrootvader Lode Somers was actief bij de Vlaamse Volksbeweging, je grootvader Joos Somers werkte voor de toenmalige CVP-jongeren en later de Volksunie. Je vader was minister-president en partijvoorzitter, en nu minister en burgemeester van Mechelen.

Somers: “Mensen zeggen me vaak hoe fantastisch het is wat hij voor Mechelen heeft gedaan, maar ik was pas 4 jaar toen hij burgemeester werd: ik heb het nooit anders geweten. Ik ben het ook gewend dat hij op straat wordt aangesproken. Hij wordt overal herkend. We waren ooit op vakantie in de VS en zelfs daar kwamen mensen op hem af. Hij is natuurlijk ook al een hele tijd actief.

“Ik ben erg trots op hem en op de manier waarop hij aan politiek doet. Als ik één politicus mocht kiezen als vader, zou ik sowieso voor hem kiezen.”

Zou de politiek iets voor jou zijn?

Somers: “Ik krijg die vraag al sinds de kleuterschool. Mijn antwoord is altijd: zeg nooit nooit. Ik heb sterke meningen en overtuigingen, maar ik ga die nog niet meteen op grote schaal verkondigen. De job van politicus is vandaag ook niet de aantrekkelijkste. Politici krijgen veel over zich heen, zeker op sociale media. Ik lees niet wat er allemaal over mijn vader wordt geschreven, maar af en toe vang ik iets op, en dan is het toch telkens erg. Toen mijn vader net in de politiek stapte, en zeker in de tijd van mijn grootvader, waren er ook mensen die het niet eens waren met wat zij zeiden en deden, maar toen werd er niet zo luid geroepen.”

Vorige maand maakte minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir (Vooruit) bekend dat ze een rustpauze inlast. Volgens Vlaams Belang gebruikt ze haar welzijn als excuus om haar incompententie te verbergen. Het gaat er ook bínnen de politiek hard aan toe.

Somers: “Ik vind mentaal welzijn ontzettend belangrijk en ik ben blij dat prominente figuren durven te zeggen dat ze om mentale redenen een stap terugzetten. Dat anderen die dan afkraken, vind ik héél erg. Je moet verder kunnen kijken dan de politiek. We zijn nog altijd mensen.”

Zou jij tegen die hardheid kunnen?

Somers: “Dat denk ik wel. Ik heb een stevig netwerk, een warme familie en goede vrienden. De vraag is vooral: wíl ik elke dag klappen incasseren? Ik weet het niet. Maar als ik beslis om ervoor te gaan, zal mijn politieke drang wellicht de bovenhand halen.”

Stijn en Britt Anciaux, twee van de vier kinderen van Bert Anciaux, zeiden in Humo: ‘Papa heeft zoveel bagger over zich heen gekregen dat mama tegen ons zei: ‘Jullie gaan níét in de politiek.’’

Somers: “Mijn moeder zou me nooit in een richting proberen te duwen, of me ergens van weghouden. Ik weet wel dat ze de verkiezingstijd verschrikkelijk vindt, en dat ze telkens hoopt dat het de laatste keer is. Mijn oma heeft dat destijds ook zo beleefd. Verkiezingen bezorgen je veel stress, en mijn vader is dan amper thuis. Maar ik weet ook dat ze allebei ontzettend trots zouden zijn als ik voor de politiek kies.”

Ook als het voor een andere partij dan Open Vld is?

Somers: “Ik ben het product van mijn ouders en ik heb hun idealen meegekregen. Ik zou mezelf omschrijven als een ecologische liberaal, blauw met een groen engagement, net zoals de coalitie in Mechelen. Ik denk dus niet dat ik voor een andere partij zou opkomen.”

Je broer Jan-Klaas is actief bij Jong Vld Mechelen.

Somers: “Hij heeft heel goede ideeën, zeker over het klimaat. Hij heeft er ook zijn job van gemaakt: hij is bedrijfsconsulent in duurzaamheid. Hij weet heel goed waarover hij het heeft.”

In juli heeft hij met zeventien andere Jong Vld’ers een brandbrief geschreven naar partijvoorzitter Egbert Lachaert. Ze uitten daarin hun frustratie over het gebrek aan vernieuwing binnen Open Vld.

Somers: “Soms moet er een keer tegen de schenen geschopt worden. Ik deed op dat moment vrijwilligerswerk op de Galapagoseilanden, waardoor de heisa grotendeels aan mij is voorbijgegaan, maar toen ik de brief achteraf las, kon ik er alleen maar akkoord mee gaan. Als ze het me hadden gevraagd, had ik ’m ook ondertekend.”

Wat vond je vader ervan?

Somers: “Hij steunt ons in alles wat wij doen, ook als het voor hem moeilijk ligt. Ik denk dat hij in de eerste plaats trots was op Jan-Klaas omdat hij met nieuwe ideeën kwam. Mijn vader beseft ook wel dat er een probleem is. De peilingen zijn slecht, en dan is elke mogelijke oplossing het bestuderen waard.”

Heb jij een oplossing?

Somers: “Dezelfde als in die brief. We zitten vastgeroest in het partijensysteem, en partijvoorzitters hebben te veel macht. Laat me een moeilijk voorbeeld geven. Sihame El Kaouakibi is op dit moment heel omstreden (ze wordt verdacht van subsidiefraude en fiscale fraude, red.), maar vóór die zaak losbarstte, had ik veel bewondering voor haar. Ze durfde in de onderwijscommissie het regeerakkoord te negeren dat de partij net had ondertekend (ze struikelde over het hoofddoekenverbod in scholen, red.). Ik vond dat inspirerend.

“Het schandaal kwam hard aan. Ik was enorm teleurgesteld, want in mijn hoofd was ze iemand die het verschil kon maken en in haar eentje een nieuwe wind liet waaien. Los van de feiten waarvan ze wordt verdacht, hebben we nood aan zulke figuren, die durven in te gaan tegen hun partij zonder de waarden uit het oog te verliezen.”

Bestaat er een beter systeem dan de democratie?

Somers: “Een vriend van me aan de universiteit zei: ‘De democratie is niet het beste systeem, maar we hebben nog niets beters uitgevonden.’ Daar ben ik het mee eens. Ik denk vooral dat we meer durf moeten tonen. Bij de vorige verkiezingen zeiden de voorzitters alleen wat de mensen willen horen. Dan denk ik: néé. Ze moeten hun eigenheid zoeken, de oorspronkelijke waarden van hun partij, en zich op basis daarvan herdefiniëren. Ik geloof niet dat alle kiezers van Vlaams Belang per se racistisch zijn, wel dat zij het vertrouwen in andere partijen verloren hebben. Dat lossen we niet op door onze eigenheid af te vlakken.”

Je bent niet alleen bezig met vreemdelingenrecht, maar ook met strafrecht.

Somers: “Dat is maar een klein onderdeel van mijn takenpakket, maar ik hoop het te kunnen uitbouwen. Een cliënt verdedigen vind ik enorm boeiend.”

Zou je om het even wie kunnen verdedigen?

Somers: “Dat denk ik wel. Tijdens mijn opleiding volgde ik een vak in de gevangenis van Hasselt, samen met gedetineerden. Dat was een bijzondere ervaring. Gedetineerden worden vaak afgeschilderd als monsters, maar het kan geen kwaad om je af en toe af te vragen: wie zou ik in hun situatie geworden zijn?

“In mijn ogen heeft iedereen, ongeacht de gepleegde misdaad, recht op een eerlijk proces en een rechtvaardige straf. Ik heb het er moeilijk mee als een dader van een terroristische aanslag wordt doodgeschoten, omdat je hem het recht op een proces ontneemt. Toen recent een agent werd neergestoken in Schaarbeek, hebben ze de dader in zijn been geschoten. Die man leeft nog en kan een proces krijgen. Begrijp me niet verkeerd: hij hoort zwaar gestraft te worden, maar wel op een rechtvaardige manier.”

VEGGIE EN VEGAN

Over naar het klimaat. Houdt dat jou bezig?

Somers: “Enorm. Ik was onlangs op herfstweekend in de Ardennen, en het was 24 graden. Wij zitten hier nu op een terras in de zon, halfweg november. Ik heb het daar moeilijk mee. Mijn vriend en ik vermijden zoveel mogelijk verpakkingen, we letten op ons energieverbruik, we sorteren ons afval en ik ga met de trein naar het werk, of met de elektrische fiets van mijn ouders als er een staking is. Ik ben vegetariër en ik probeer één of twee dagen per week ook veganistisch te eten.

“Ik heb het al tegen mijn vader gezegd: ‘Als je het klimaatprobleem niet oplost, krijg je geen kleinkinderen.’ Ik ben een familiemens: ik ga straks lunchen met mijn oma, en ik zou het fijn vinden om ooit zelf oma te zijn en met mijn kleinkinderen te gaan eten. Maar wil ik dat nog als de wereld in brand staat? Kan ik kinderen ter wereld brengen op een verdoemde planeet? Ik vind dat een heel moeilijke afweging.”

Wat antwoordde je vader toen je dat zei?

Somers: “Hij somde op wat de overheid nu al doet. Ik ben het ermee eens dat we vooruitgang boeken, maar is het genoeg? Kunnen we niet méér doen?”

‘Say Goodbye to 1.5’ kopte nieuwsmagazine The Economist. Zij geloven niet meer dat de wereld de opwarming kan beperken tot de vooropgestelde anderhalve graad.

Somers: “Ik vraag me soms ook af of we het nog kunnen tegenhouden. In Zuid-Amerika zag ik hoeveel CO2 daar wordt uitgestoten, wat er in de rivieren wordt gedumpt, hoeveel plastic er wordt geproduceerd… Dat is niet bemoedigend. Maar we moeten optimistisch blijven. Zelfs als het ons niet zou lukken om die anderhalve graad te halen, dan nog moeten we ons best blijven doen om de opwarming tot een minimum te beperken. Er gebeurt ook veel: we leggen windmolenparken aan, mensen schakelen over op zonnepanelen en isoleren hun woningen. Dat is het positieve aan de energiecrisis. Wij kunnen het voorbeeld geven, er zijn ontwikkelingslanden genoeg die kijken naar hoe wij en de VS het doen.

“De technologie zal oplossingen aanreiken, daar ben ik van overtuigd. Ik luister graag naar Nerdland Maandoverzicht, een podcast over technologische ontwikkelingen in ons land, en ik sta ervan versteld hoeveel we kunnen. Mensen willen niet aan levenskwaliteit inboeten. Ik heb zelf bijvoorbeeld een passie voor reizen, maar om verre culturen te leren kennen moet ik het vliegtuig nemen. Door nieuwe technologieën zouden we onze standaard kunnen behouden, maar dan op een ecologische manier.”

Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA)weigerde naar de klimaattop in Egypte te gaan uit protest tegen de mensenrechtenschendingen in het land. Ook klimaatactiviste Anuna De Wever bleef thuis.

Somers: “De mensenrechten in Egypte worden geschonden, dat is waar. Maar ik denk niet dat wegblijven de oplossing is. Het is altijd beter om aan tafel te gaan zitten en het gesprek te voeren. Zolang we blijven praten, is er een mogelijkheid tot vooruitgang.”

Over het WK voetbal in Qatar woedt een soortgelijke discussie. Het land treedt mensenrechten met de voeten, blijkt uit meerdere rapporten. Volgens mensenrechtenorganisaties zijn er zeven- tot vijftienduizend doden gevallen bij de bouw van de stadions: allemaal gastarbeiders die voor een appel en een ei moesten werken in schrijnende omstandigheden.

Somers: “Sommigen vinden dat we de verkeerde mensen straffen als we de Rode Duivels thuis zouden houden, en dat klopt ook wel. Maar de mensenrechten zijn in Qatar zwaar geschonden. Dat mogen we niet laten passeren. Als ik een supporter was, dan zou ik niet gaan kijken. En ons land zou die wantoestanden luidkeels moeten veroordelen.”

Minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) zal een van de groepswedstrijden van de Rode Duivels bijwonen. Als ze de halve finale halen, gaan mogelijk ook premier Alexander De Croo en koning Filip naar Qatar.

Somers: “Dat zouden ze niet mogen doen, anders lijkt het alsof we die schendingen van de mensenrechten tolereren. Ze kunnen ook in hun stamcafé supporteren.”

PAKJE VAN BUMBA

Je had het daarnet over je oom Hans. Dat is Hans Bourlon, CEO van Studio 100 en de broer van je moeder.

Somers: “Een fantastische man. Hij heeft zoveel bereikt en is toch zo gewoon gebleven. Je ziet vaak mensen, ook binnen de advocatuur, die hun succes of dat van hun onderneming aangrijpen om mediafiguren te worden, maar hij heeft dat nooit gedaan. Als mensen vragen of ze hem ergens van kennen, antwoordt hij: ‘Van de scouts in Baardegem? Nee? Van het jezuïetencollege? Dan weet ik het ook niet.’”

Je mama is hr-businesspartner bij Studio 100. Heb jij overwogen om daar je carrière uit te bouwen?

Somers: “Ik heb veel studentenjobs gedaan bij Studio 100. Ik verkocht merchandising tijdens shows van Bumba en Nachtwacht, of ik ging mee op tournee met K3. Ik deed dat heel graag, het is zo mooi om te zien hoe gelukkig kinderen worden van een verkleedpak.”

Van verkleedpakjes tot schoolgerief en zelfs worst: Studio 100 zet overal figuurtjes op om meer te kunnen verkopen. Staat dat niet haaks op je engagement voor een betere en duurzame wereld?

Somers: “Nee. Er woedt op dit moment een stevig debat over de cultuursubsidies. Terecht, want cultuur is ontzettend belangrijk, en sommige projecten kunnen niet overleven zonder subsidies. Maar Studio 100 wordt niet gesubsidieerd, en je hebt nu eenmaal geld nodig om die grote producties te kunnen opzetten. Zolang ze de inkomsten gebruiken voor kwaliteitsvolle producten, is dat voor mij geen probleem. Kinderen vinden het ook gewoon leuk om de kleding van hun lievelingsfiguurtje te kunnen dragen.”

Als kind is het vast fijn als je oom de baas van Bumba en K3 is.

Somers (glimlacht): “Dat was geweldig. Nonkel Hans had zelf geen kinderen, wij waren zijn vervangkinderen. We gingen naar elke show en er mocht altijd een vriendje of vriendinnetje mee. We gingen eerst naar een pizzeria in Grimbergen, en na de show mochten we af en toe backstage op de foto, met K3 of met Sinterklaas. Ik heb daar de beste herinneringen aan.”

En iedereen in de klas wilde daarom je vriendinnetje zijn?

Somers: “Ik hoop van niet (lacht). Ik ben nog altijd goed bevriend met veel mensen van de lagere school.”

Wat mag de toekomst brengen?

Somers: “Het was altijd mijn droom om als vrijwilliger in Zuid-Amerika te gaan werken. Dat heb ik intussen gedaan, samen met mijn vriend. Bij onze terugkeer zei ik: ‘Nu moet ik een nieuwe droom zoeken.’ Ik weet nog niet wat die zal worden.

“Op dit moment ben ik heel gelukkig met mijn job bij Desdalex. Ik hoop dat ik daar nog veel kan leren, vooral in het vreemdelingenrecht. Voorts laat ik de toekomst op me afkomen. Zes jaar geleden zei ik dat ik zeker geen advocaat wilde worden, en kijk nu (lacht).”

© Humo