Wat worden de uitdagingen van Charles III? ‘Hij sprak zich vaak uit over politiek. Op dat vlak zal hij moeten veranderen’

Anand Menon, professor internationale relaties aan het King’s College in Londen en directeur van de denktank UK in a Changing Europe, ziet voor Charles geen wittebroodsweken weggelegd. De nieuwe koning zal het voortbestaan van de monarchie moeten zien te garanderen na de dood van zijn moeder. De vraag of de naties van het Verenigd Koninkrijk bij elkaar kunnen blijven, zou nu weleens als een rode draad door het koningschap van Charles III kunnen lopen. Te beginnen in Schotland, waar koningin Elizabeth II donderdag stierf in het kasteel van Balmoral. Ondanks de plannen voor een tweede onafhankelijksreferendum in oktober volgend jaar hadden veel Schotten haar nog in het hart gesloten. Zelfs eerste minister Nicola Sturgeon, van de nationalistische SNP, had een zwak voor de 96-jarige vorstin. De Queen was zelfs voorgesteld om in geval van een mogelijke Schotse onafhankelijkheid ook hun monarch te blijven.

Maar zal een meerderheid van de Schotten ook koning Charles nog aanvaarden als hun vorst, onafhankelijkheid of niet?

Menon: “Dat valt te bezien. Ik vind het vandaag ook nog te makkelijk om te zeggen dat wijlen de koningin ‘een verenigde kracht’ is geweest voor het land terwijl toch bijna de helft van de Schotten voor onafhankelijkheid had gestemd tijdens het eerste onafhankelijkheidsreferendum in 2014, toen ze nog leefde. Het wordt een sleutelvraag, en we hebben dat antwoord nog niet, of dit verandert en de steun voor onafhankelijkheid zal groeien nu de koningin overleden is.”

Het is geweten dat koning Charles als prins zich dikwijls uitsprak over politieke kwesties zoals deze.

“Hij zal op dat vlak moeten veranderen”.

Kan hij volgens de grondwet als monarch een Schots referendum blokkeren?

“Nee. Dit is een grondwettelijke bevoegdheid van de regering. Alleen zij kunnen een ‘Section 30 Order’ uitvaardigen dat een referendum autoriseert. Ik denk niet dat de koning daarin kan - en ik vind ook niet dat hij mag - tussenbeide komen, want daarmee zou hij de grenzen van onze constitutionele monarchie overschrijden.”

In Noord-Ierland was wijlen de koningin een baken voor de unionisten en kreeg recent respect van de Ierse Republikeinen. Kan haar overlijden nu de vraag om een referendum over hereniging met de Ierse Republiek versnellen?

“Ook daar is vooral de sleutelvraag wat de Britse en Ierse regeringen beslissen te doen of niet te doen. Op dit moment moeten zij zich vooral focussen op de werking van het Noord-Ierland-protocol (dat sinds het brexitakkoord de douanerechten tussen het Britse en Ierse vasteland regelt en waar de huidige regering vanaf wil, MR) en een nieuwe Noord-Ierse regering in Stormont. De dood van de monarch verandert wel de stemming. Het vergroot de onzekerheid over de toekomst. Toch denk ik niet dat het noodzakelijk een substantiële impact zal hebben, want uiteindelijk komt alles neer op regeringsbeleid, niet op wie de monarch is.”

Kan de dood van de Queen voor de Britse samenleving de verandering te veel zijn, na de brexit en opeenvolgende politieke onrust met veel regeringswissels, de laatste nog deze week?

“Ik denk het niet. Het kan wel bijdragen aan de onzekerheid. Het zullen jobs en de levenskost zijn die bepalend worden voor de toekomst.”

Als de dood van de koningin de onzekerheid vergroot, kan dat ook de stemming in de regering zo veranderen dat ze omzichtiger zal omgaan met Schotland en Noord-Ierland?

“Niet noodzakelijk. Veel meer dan het Noord-Ierland-protocol wordt de vraag nu of de nieuwe regering al dan niet succes zal hebben met het doorvoeren van haar economisch reddingsplan voor het héle koninkrijk. De dood van de monarch kan de nieuwe regering daarin zelfs tijdelijk versterken omdat zij - in deze transitieperiode - gezien zal worden als een stabiele kracht voor eenheid. Herinner je hoe premier Tony Blair na de dood van Lady Diana zijn status onder de Britten wist te versterken dankzij verbindende boodschappen. Er is nu een opportuniteit voor premier Liz Truss om hetzelfde te doen, maar haar inhoudelijke uitdagingen blijven dezelfde.”

Koningin Elizabeth II had zeer goede banden met Europese monarchen en staatshoofden. Ze zorgde ook tijdens en na de brexit voor een blijvende soft power op ons continent. Welke gevolgen zal haar dood hebben?

“Er zal ongetwijfeld een impact zijn. Koning Charles moet nu al deze goede relaties zien voort te zetten. De koningin had als groot voordeel dat ze zoveel generaties omspande. Ze kon veel andere Europese monarchen vertellen over de tijd dat ze met hun ouders doorbracht. Door haar 70 jaar op de troon genoot ze een groot aanzien.”

De koningin was ook het hoofd van het Britse Gemenebest - met zijn 56 leden uit hoofdzakelijk het voormalig Britse rijk een invloedrijke politieke, economische en culturele organisatie. In de voorbije jaren groeide wel kritiek op de koloniale vingerafdruk. Blijft het samen?

“Er is heel weinig intentie om het Gemenebest op te breken omdat het in talrijke domeinen een nuttig overlegforum is. De dood van de koningin kan in enkele landen wel debatten heropenen over de vraag of ze de monarch nog willen als staatshoofd of hoofd van de organisatie. Sommige van de opkomende, niet-Europese, machten zijn soms nu al wat gefrustreerd met de organisatie. Zo zijn er mensen in India die openlijk de vraag stellen of het secretariaat van het Gemenebest niet beter in New Delhi dan Londen zou zijn gevestigd, gezien India de helft van de bevolking uit het Gemenebest telt.”

Gaan landen als China en Rusland de dood van de koningin Elizabeth en de aanstelling van koning Charles III als hoofd van het Gemenebest aangrijpen om landen als India, of kleinere Aziatische landen, te proberen losweken uit deze globale Britse alliantie?

“De dood van de koningin zal daar niets meer aan veranderen, want ze proberen dit nu al. Dit is een geopolitiek machtsspel dat al aan de gang is. De koningin had daar geen invloed op, onze regering wel. Ja, ze sprak wel dikwijls met veel van de Gemenebest-staatshoofden maar uiteindelijk gaan Aziatische staten handelen in hun beste nationaal belang. Als ze met ons in Londen blijvend goede relaties nastreven, zal dat niet komen door hun persoonlijke band met de koningin maar door de harde zakelijke kant van de geopolitieke situatie. Omwille van wat wij ze nog steeds kunnen aanbieden zie ik daar voorlopig weinig verandering in komen.”

Kan je naast landen in het Gemenebest ook in het VK zelf een debat krijgen over het nut van de monarchie?

“Dat kan, maar het is nog te vroeg om dat te zeggen. Het zal aan koning Charles III zijn om de permanentie van het koningshuis na de dood van zijn moeder blijvend te verzekeren. Hoe dan ook is het onze verkozen regering die zal bepalen hoe onze Britse samenleving zal evolueren, meer dan de monarchie. Voorlopig zie ik op dat vlak onder premier Truss weinig grote bewegingen, eerder continuïteit met de vorige regering onder premier Johnson.”

Welke rol ziet u weggelegd voor koning Charles?

“Ik denk niet dat het de voornaamste taak zal worden van koning Charles om het VK bij elkaar te houden. Dat wordt echt wel een uitdaging voor deze en volgende regeringen. Charles zal zich er vooral op moeten toeleggen om de huidige steun voor het koningshuis te behouden, want voor velen zal dat een sleutelthema worden van zijn koningschap.”

Hoe zal koning Charles het koningshuis hervormen?

“Ik denk dat we onder zijn koningschap een kleinere monarchie zullen krijgen dan we hadden. Dat is ook al een tijdje het signaal van Buckingham Palace. Ze hebben ook geen andere keuze. Harry en Meghan, prins Andrew,... ze zijn allemaal vertrokken als werkende royals. Toch blijft het ook een beetje afwachten. De nieuwsgierigheid naar Charles is groot, omdat hij al die jaren klaarstond voor de troon maar eigenlijk niemand weet hoe hij zijn koningschap zal invullen.”