Wat was het precieze lot van de Moskva-bemanning? Het Kremlin zwijgt, de kritiek zwelt aan

Er is nog altijd geen duidelijkheid over het lot van de bemanning van het gezonken Russische oorlogsschip Moskva. Daardoor zwelt de kritiek aan en worden wonden uit het verleden opengereten.

Vladimir Poetin zat in september 2000 nog geen half jaar als president in het Kremlin, toen hij tijdens een zeldzaam televisieoptreden in de Verenigde Staten een vraag kreeg over de Koersk, de onderzeeër van de Russische marine die een maand daarvoor in Arctisch gebied naar de bodem van de Barentszzee was gezonken. De doorgewinterde CNN-host Larry King vroeg Poetin in zijn show wat er was gebeurd met de Koersk.

Met een flauwe glimlach om zijn lippen antwoordde de kersverse president: “Hij is gezonken”. Met slechts drie woorden wimpelde Poetin de grootste ramp uit de moderne geschiedenis van de Russische marine weg en bagatelliseerde hij het verdriet van de rouwende familieleden. Die verloren hun zoons, broers en echtgenoten door de catastrofe, waarbij alle 118 opvarenden het leven lieten.

De ramp met de Koersk gold lange tijd als een smet op het blazoen van Poetin. In de destijds nog betrekkelijk onafhankelijke Russische media klonk het verwijt dat de reddingsoperatie te traag op gang was gekomen. Zeker toen bleek dat enkele bemanningsleden aan boord in eerste instantie nog in leven waren. Maar in plaats van de hand in eigen boezem te steken, klonk er een oorverdovend stilzwijgen vanuit het Kremlin.

Geen informatie uit het Kremlin

Bijna 22 jaar later ontvouwt zich een soortgelijk scenario. Nadat het Oekraïense leger op 14 april meldde dat het met succes antischeepsraketten had afgevuurd op de Moskva, het vlaggenschip van de Russische marine in de Zwarte Zee, kwam er wederom geen informatie uit het Kremlin. Het enige wat Moskou communiceerde, was dat er sprake was van een ongeluk op het oorlogsschip, waardoor de munitie aan boord vlam vatte. Daarop werd de Moskva volgens het ministerie “compleet geëvacueerd”, voordat het schip naar de zeebodem zonk.

Maar over het precieze lot van de meer dan vijfhonderd opvarenden zweeg het Kremlin. Pas enkele dagen na de ramp verspreidde het ministerie van defensie een video met beelden van een marinecommandant die de bemanning van de Moskva treft in Sebastopol, de thuishaven van de Zwarte Zeevloot op de Krim. Op de beelden zijn zo’n 150 marinemensen te zien die niets lijken te mankeren. Maar over de overige opvarenden en eventuele slachtoffers klonk geen woord.

Ondertussen vroegen familieleden van het Moskva-personeel zich op sociale media en in de Russische pers al een paar dagen af waar hun geliefden waren. Zoals Dmitri Sjkrebets, wiens zoon Jegor Sjkrebets als kok werkte op de kruiser. Naar eigen zeggen kreeg Sjkrebets in de dagen na het incident constant tegenstrijdige berichten van de autoriteiten. “Ze vertelden ons dat de gehele bemanning was geëvacueerd”, schreef hij op 17 april op het Russische sociale medianetwerk VKontakte. “Dat is een leugen, een schaamteloze en cynische leugen.”

Kijken naar elk verbrand kind

In een ultieme wanhoopspoging besloten Sjkrebets en zijn vrouw een bezoek te brengen aan het militaire hospitaal in Sebastopol om hun kind te zoeken. Tegenover het onafhankelijke Russische medium Proekt vertelde de moeder van de twintigjarige dienstplichtige later dat ze daar rond de tweehonderd jonge mannen zagen die allemaal met brandwonden in ziekenhuisbedden lagen.

“We keken naar elk verbrand kind”, zo memoreerde ze het bezoek. “Ik kan u niet vertellen hoe zwaar dat is, maar mijn kind heb ik niet gevonden. Er waren maar tweehonderd mensen daar, en er zaten er meer dan vijfhonderd op de kruiser. Waar zijn de anderen?”

Een dag later meldde de Russische nieuwssite Meduza op basis van bronnen binnen de Zwarte Zeevloot dat er sprake zou zijn van zeker 37 doden en meer dan honderd gewonden. Het aantal vermisten zou onbekend zijn.

Gedwongen contracten te ondertekenen

Ook Joelja Tsyvova, de moeder van de dienstplichtige matroos Andrej Tysov, zocht de media op om haar verhaal te doen. Tegenover de Russischtalige tak van de BBC stelde zij dat ze al dagen niets van haar negentienjarige zoon had vernomen en dat de autoriteiten volhielden dat hem niets was overkomen, aangezien dienstplichtigen volgens de Russische wet niet ingezet mogen worden bij gevechtshandelingen.

Dat is een refrein dat het Kremlin tijdens de oorlog al eerder herhaalde en dat contrasteert met bevindingen van het Comité van Soldatenmoeders, een ngo die zich inzet tegen misstanden binnen het leger. De organisatie meldt al sinds het begin van de invasie van Oekraïne dat dienstplichtigen massaal worden gedwongen contracten te ondertekenen, waarna ze de grens over worden gestuurd.

Door de gebrekkige informatie van de autoriteiten over het lot van Russische militairen, en de bemanning van de Moskva in het bijzonder, klinkt de vergelijking met de Koersk-ramp uit 2000 steeds luider. Ook toen weigerde het Kremlin openheid van zaken te geven. Daarbij ging Poetin zelfs zo ver dat hij op zeker moment beweerde dat de rouwende weduwen van de opvarenden in werkelijkheid prostituees waren die waren ingehuurd om zijn reputatie te beschadigen.

Tot zo’n beschuldiging kwam het nu nog niet en het is ook de vraag of Poetin dat nodig acht. Sinds de ramp met de Koersk zijn de tijden immers veranderd en is het voor het Kremlin eenvoudiger de informatie over de ramp te controleren, aangezien het de vrije pers de afgelopen jaren steeds verder knevelde. Al gaf het ministerie van defensie afgelopen vrijdag onder de voorzichtig toenemende druk wel eindelijk toe dat er in ieder geval één bemanningslid om het leven kwam bij de ramp. Verder zouden er 27 vermisten zijn en zouden nog eens 396 bemanningsleden zijn geëvacueerd. Maar waar die zich bevinden, bleef onduidelijk.