Wat speelt er echt rond dichter Pim Lammers, die beschuldigd wordt van pedofilie? ‘Verdrietig voorbeeld van polarisering samenleving’

De Nederlandse jeugdauteur Pim Lammers trekt zich terug als dichter voor de Kinderboekenweek. Dat doet hij omdat hij doodsbedreigingen kreeg nadat hij een verhaal schreef waarin hij een seksuele relatie tussen een jongetje en volwassene suggereert. ‘Dit is een verdrietig voorbeeld van de polarisering van de samenleving.’

“Een gedicht schrijven is mij geen doodsbedreigingen waard.” Zo begon het statement dat schrijver en dichter Pim Lammers zaterdag online plaatste. Lammers trekt zich terug als dichter voor de Kinderboekenweek nadat hij beticht werd een pedofiel te zijn en vooral, nadat hij doodsbedreigingen kreeg: “De aantijgingen over mij zijn pertinent onwaar en ik heb dan ook aangifte gedaan.”

Bij ons is Lammers (nog) niet bekend, maar in Nederland maakt de jeugdauteur furore sinds zijn debuut in 2017. Voor dat eerste prentenboek, Het lammetje dat een varken is, kreeg hij als jongste laureaat ooit de Zilveren Griffel. Ook zijn laatste dichtbundel Ik denk dat ik ontvoerd ben leverde hem een nominatie op de longlist voor de Boon literatuurprijzen op. Een eer die hem al tweemaal te beurt viel. De shortlist haalde Lammers nog niet.

“Ik had verwacht dat hij die wel zou halen”, zegt auteur Bart Moeyaert. Hij typeert Lammers als een schrijver die “de wereld opengooit en op een fijne en genuanceerde manier een brede kijk op de zaken geeft”. Lammers wordt geroemd om de manier waarop hij in zijn jeugdliteratuur aandacht heeft voor complexe thema’s zoals homoseksualiteit of transgenderidentiteit. Om dat laatste onderwerp draait zijn bekroonde debuut.

Lammers schrijft ook voor volwassenen. Het kortverhaal ‘Trainer’, dat hij in 2016 publiceerde in het online culturele magazine De optimist, zorgt nu voor commotie. In het verhaal beschrijft Lammers een scène vanuit het oogpunt van een jongetje van twaalf jaar. Die zit naast zijn voetbaltrainer op de bank en wordt door hem betast. De jongen lijkt daarvan te genieten in het verhaal. Ook wordt gesuggereerd dat de twee een seksuele relatie hebben.

Het verhaal was anderhalve week geleden een centraal element in een stuk van de rechts-radicale website Reactionair.nl. Ze klagen er de nominatie van Lammers als dichter voor de Kinderboekenweek aan. Al snel circuleerden fragmenten uit ‘Trainer’ op sociale media met commentaren als: “Pim, je bent een viespeuk”, erbij, zoals in de post van zangeres Monique Smit. Volgden nog: vragen van Kamerlid Wybren van Haga in het parlement, een petitie van de conservatief en christelijke actiegroep Gezin in Gevaar - ze noemden Lammers een “pedofilie-activist” - en dus doodsbedreigingen.

‘Lolita’

De reacties op Lammers’ terugtrekking zijn heftig. Kinderboekenweek-organisator CPNB, de Nederlandse staatssecretaris voor Cultuur Gunay Uslu en zelfs minister-president Mark Rutte: allemaal namen ze het op voor Lammers. Zijn eigen uitgeverij plant een actie en lezers zorgden ervoor dat zijn laatste dichtbundel intussen uitverkocht is. Collega-auteurs zoals Jacques Vriens, die Lammers steunden, kregen nadien doodsbedreigingen.

“Dit is een verdrietig voorbeeld van de polarisering van de samenleving”, zegt Gaston Franssen, professor Nederlandse letterkunde (Universiteit van Amsterdam). Hij schetst een maatschappelijk debat tussen enerzijds mensen die meer aandacht geven aan diversiteit - op alle vlakken, van seksuele tot etnische diversiteit. “Langs de andere kant zijn er groepen in de samenleving die vinden dat daar allerlei grenzen mee overschreden worden”, zegt Franssen. “Je ziet dat Lammers helaas bliksemafleider is voor dat sluimerende debat. Er doet zich iets voor dat daar aan raakt en het ontlaadt meteen de spanning in de maatschappij, op deze schrijver. Dat allemaal zonder goed te kijken naar wat er in de boeken van deze persoon staat.”

Aan consternatie en heisa geen gebrek doordat auteur en personage door veel mensen aan elkaar gelijkgesteld worden. Maar van een inhoudelijk debat is geen sprake. Terwijl dat net goed zou kunnen. Voorbeelden genoeg in de geschiedenis van teksten over (seksuele) relaties tussen kinderen en volwassenen die daartoe aanzetten. Denk aan Mijn lieve gunsteling van Marieke Lucas Rijneveld, de winnaar van die Boon-prijzen afgelopen jaar. Of de werken van Ted van Lieshout, die schreef over zijn eigen relatie met een man als kind twintig jaar geleden. En natuurlijk de klassieker Lolita van Vladimir Nabokov.

Professor (jeugd)literatuur Vanessa Joosen (UAntwerpen) betreurt dat gebrek aan debat. “Literatuur moet controversiële onderwerpen kunnen aansnijden”, zegt ze. “Soms is dat bedoeld om te provoceren of debat aan te wakkeren. Wanneer dat gaat over de seksualiteit van kinderen, is dat inderdaad een complexe zaak. Want we weten allemaal dat te veel kinderen slachtoffer zijn van kindermisbruik. Dus ik begrijp de gevoeligheid. Maar door het debat uit de weg te gaan, vergroten we de kwetsbaarheid van kinderen.”

Joosen verwijst naar wetenschappelijk onderzoek van James Kincaid. “Die maakte een boek over kinderlijke onschuld in het Victoriaanse tijdperk”, zegt ze. “Zijn standpunt is dat als je kinderen voorstelt als seksueel onschuldige wezens, je hen net kwetsbaar maakt voor misbruik. Zo worden ze een wit blad waarop volwassenen alles kunnen projecteren dat ze willen. Terwijl kinderen zelf ook een seksualiteit hebben. Die kan verschillende vormen aannemen. Dat maakt het werk van Ted van Lieshout zo krachtig: hij geeft een genuanceerd beeld en erkent dat kinderen verlangens kunnen hebben voor volwassenen, zonder de kwetsbaarheid van een kind te negeren. Dat is net de kracht van literatuur: onze verbeelding voeden en de complexiteit in kaart brengen.”