Wat kunnen we leren van de strijd tegen drugs in de Rotterdamse haven?

Terwijl in Rotterdam voor het eerst minder cocaïne in beslag is genomen, stoomde Antwerpen door naar een recordvangst van 110 ton. Wat kunnen we leren van onze noorderburen? Dat ze een Hit And Run Cargo-team hebben, bijvoorbeeld - en mankracht die onze beleidsmakers doet watertanden.

“Je moet echt inzetten op de beveiliging van de haven, anders riskeer je het afvoerputje van Europa te worden”, zei havenschepen Annick de Ridder (N-VA) vorige week. Tezelfdertijd kwamen nieuwe cijfers uit over de inbeslagnames van cocaïne: een recordvangst van 110 ton cocaïne in Antwerpen, terwijl in Rotterdam 50 ton in beslag is genomen, tegenover 70 ton een jaar eerder.

In Latijns-Amerika is vorig jaar bovendien nog eens 70 ton cocaïne aangetroffen met als bestemming Antwerpen, tegenover 46 ton voor Rotterdam.

“Zijn de criminelen in Rotterdam afgeschrikt? Of hebben controlediensten in Antwerpen toevallig vorig jaar grotere ladingen gevangen? Niemand kan dat met zekerheid beantwoorden”, zegt Lieselot Bisschop, een Vlaamse die professor is in deze materie aan de Erasmusuniversiteit in Rotterdam.

Bovendien is het wel duidelijk dat ook Nederland de drugscriminaliteit niet heeft klein gekregen. De moord op misdaadverslaggever Peter R. de Vries is nog geen twee jaar geleden. Criminologen spreken bovendien onder voorbehoud, bij gebrek aan vergelijkend onderzoek tussen de havens.

Toch lijkt iedereen het erover eens dat de haven van Rotterdam de afgelopen jaren meer vooruitgang heeft geboekt. “Wij doen er onderzoek sinds 2018 en we kunnen zeggen dat er grote stappen zijn gezet. Ze leren over wat er gaande is”, zegt Bisschop. “Ze vragen ons ook actief om te wijzen op blinde vlekken.”

Terminals beveiligen

Terwijl ons land in 2015 alle aandacht moest geven aan de strijd tegen terreur, schrikte Nederland op van een gigantisch corruptieschandaal in de haven van Rotterdam. “Dat was de alarmbel en het startschot voor het programma Integere Haven”, zegt de voormalige professor criminologie Cyrille Fijnaut.

Rotterdam zette in op automatisering op de kaaien, waardoor minder menselijke krachten nodig zijn. De terminals in Rotterdam zijn bovendien beter afgesloten en de controle van containers gebeurt op de terminal zelf.

Vaak wijzen experts dan op de uitdagingen daarvoor in Antwerpen, dat een uitgestrektere en meer open haven heeft, maar dat is maar een deel van het antwoord. Zo kunnen mobiele scanapparaten een oplossing bieden. Antwerpen krijgt er zo vijf, maar de eerste verschijnt pas in december volgend jaar.

“Mobiele scanners op de meest gevoelige fruitterminals zullen grote toegevoegde waarde bieden. Niet alleen kan je zo meer controles uitvoeren, maar door ze niet meer van de terminal te halen voor hun controle, pak je vooral een kans af van drugssmokkelaars om de container open te maken en hun buit weg te halen”, zegt Bob Van den Berghe, baas van het Container Control Programme van de Verenigde Naties.

Opsporing verstevigen

Rotterdam heeft de opsporing van illegale drugs bovendien al veel langer geleden gestroomlijnd. Zo is er al 23 jaar het HARC-team, dat staat voor Hit And Run Cargo. Het is een samenwerkingsverband van douane, financiële recherche, zeehavenpolitie en het Openbaar Ministerie in Rotterdam. Dat is min of meer wat het stroomplan bij ons sinds 2018 beoogt, met bijvoorbeeld het KALI-team. Er is nog wel wat werk aan eenheid van commando: linker- en rechteroever behoren bijvoorbeeld tot een ander gerechtelijk arrondissement.

En dan zijn er nog de verschillen in mankracht. Het is al langer duidelijk dat Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) met jaloezie kijkt naar de 350 medewerkers bij de Rotterdamse zeehavenpolitie. Bij de federale scheepvaartpolitie in Antwerpen zouden er dat een honderdtal zijn.

De Nederlandse douane zet ook 850 douane-inspecteurs in Rotterdam in. Wij stellen in Antwerpen 670 douaniers te werk, al moeten er binnenkort wel 180 bijkomen. Opnieuw enig voorbehoud: Nederlandse douaniers hebben niet dezelfde bevoegdheden als Belgische. In België hebben ze een opsporingstaak, in Nederland hebben ze dan weer een arrestatieteam.

Handhaving versterken

De criminologen wijzen erop dat de strijd tegen illegale drugs in Nederland ook breder wordt gevoerd. De Nederlandse Bibob-wet geeft lokale besturen al twintig jaar meer in handen om ondermijning tegen te gaan. Dat heeft ook te maken met een andere beleidsstructuur: burgemeesters zijn er professionele bestuurders met meer verantwoordelijkheden.

Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) werkt al een tijdje aan een Belgische variant van de Bibob-wet. De regering buigt zich op dit moment nog over die wet bestuurlijke handhaving, na onder andere opmerkingen van de raad van state. Het is nog afwachten of de meerderheid er een akkoord voor vindt.

Waterbed vermijden

Een van de vragen is wat er gebeurt als een of meerdere havens de strijd tegen drugssmokkel succesvoller voert. Het is onduidelijk of de toename aan vondsten in Antwerpen een gevolg is van een waterbedeffect: wat er in Rotterdam niet meer binnenkomt, komt er in onze haven doodleuk bij.

Daaruit volgt de vraag welke havens hierna het slachtoffer worden. Het is logisch om dan naar Hamburg en Le Havre te kijken, maar Antwerpen is op dit moment wel degelijk de belangrijkste toevoerhaven voor Latijns-Amerika. Om die reden zegt bijvoorbeeld de haven van Zeebrugge dat ze hiervan gevrijwaard blijft. Toch komen ook kleinere havens in het vizier. In Nederland is al langer duidelijk dat de drugstrafiek voor een deel naar de haven van Vlissingen is verhuisd.

“Zeebrugge, Oostende, Nieuwpoort: mij maak je niet wijs dat er in die havens niets gebeurt”, zegt Fijnaut.