Wat is MERS, en hoe gevaarlijk is het?

Wat is MERS?
MERS staat voor Middle East Respiratory Syndrome, oftewel het Midden-Oosten ademhalingssyndroom. Het virus werd in 2012 ontdekt en is vernoemd naar de regio waar het voor het eerst opdook. MERS is een coronavirus, net als SARS, dat staat voor Severe Acute Respiratory Syndrome. Het zijn twee verschillende virussen.

In virusland gelden coronavirussen als uitermate verfijnd, schreefde Volkskrant vorig jaar, een beetje zoals de ninjameesters tussen de dommekrachten. Hun genetisch materiaal behoort met een lengte van 25- tot 32 duizend 'letters' tot het omvangrijkste van alle virussen in hun klasse. De uitsteeksels waarmee ze zich aan andere cellen vastgrijpen, zijn eerder vernuftige biologische grijpers dan ordinaire stekels. En de moleculen waarmee ze zich vermenigvuldigen, zitten vol dubbele bodems en ingenieuze trucs.

Zoals alle coronavirussen is MERS een zogenoemd RNA-virus: het erfelijk materiaal zit niet opgeslagen op een 'harde schijf' van dubbelstrengs-dna, maar op een enkele streng genetische letters, in feite een op drift geraakt boodschappenbriefje. Op dat briefje staat uiteindelijk maar één boodschap: kopieer mij.

Eenmaal in de cel van de patiënt - de 'gastheer', zeggen virologen royaal - laat het virus dat briefje lezen aan de machinerie van de cel. Nietsvermoedend begint de cel dan kopieën van het virus te maken, net zo lang tot zij eraan bezwijkt. De afweer begint tekeer te gaan, bacteriën kunnen zich ermee gaan bemoeien, en de ziekte is een feit.

Hoe krijg je MERS?
Wetenschappers waren het lange tijd niet eens over de oorsprong van het virus, maar het lijkt afkomstig van dromedarissen. In Saoedi-Arabië vonden artsen in liefst 74 procent van alle dromedarissen antistoffen tegen de aandoening, wat erop duidt dat ze de ziekte ooit hadden. Vorig jaar wezen Nederlands onderzoekers ook al naar de dromedaris als bron, na onderzoek van dieren in onder meer Oman. Het kan overgedragen worden door in contact te komen met de dieren, maar mogelijk ook door het drinken van verse kamelenmelk. Het is aangetoond dat het virus in de melk drie dagen kan overleven.

Hoe gevaarlijk is het?
Infectie met het virus leidt in veel gevallen tot de dood. 147 mensen die besmet zijn geraakt met het virus zijn tot dusver overleden, zeker twee van hen in Engeland, één in Duitsland en één in Frankrijk. MERS is, meldt het RIVM, een bijzonder type coronavirus. Het kan leiden tot ernstige luchtwegklachten: koorts, hoesten, kortademigheid en ademhalingsproblemen. Het virus is overdraagbaar van mens op mens, maar alleen bij intensief contact. Krijgt iemand het van een kameel of dromedaris, dan kan het worden overgedragen op iemand anders, als die ander de patiënt intensief verzorgt bijvoorbeeld. Besmetting van een door een mens besmette patiënt op een ander mens is nog niet vastgesteld.

Dat het aantal MERS-gevallen de laatste maanden flink stijgt, betekent nog niet dat het virus zo muteert dat het sneller van mens op mens overgaat, zegt viroloog Bart Haagmans van het Erasmus MC. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO wijst er volgens Haagmans op dat patiënten in Saoedi-Arabië niet goed genoeg worden geïsoleerd, waardoor de kans op besmetting in het ziekenhuis groeit. Maar besmetting kan ook seizoensgebonden, gekoppeld aan bijvoorbeeld de geboorte van kamelen of dromedarissen.

Is er een vaccin tegen MERS?
In principe zijn er kandidaatvaccins tegen het virus, zegt Haagmans. Doordat de virologen de aanhechting van het virus aan cellen al tot in detail denken te begrijpen, is het volgens hem 'vrij eenvoudig' daar een stokje voor te steken: via een molecuul dat die aanhechting blokkeert. Alleen: er moet een industriële partner aan te pas komen om het vaccin echt te maken. Ook de kandidaatvaccins tegen SARS bleven uiteindelijk op de tekentafel liggen: de uitbraak was voorbij voordat het vaccin goed en wel in productie kwam. Daarbij blijft het nog de vraag of het wel loont om een vaccin voor mensen te ontwikkelen, omdat registratie ervan lang duurt. Een andere oplossing is dat het vaccin ontwikkeld wordt voor dromedarissen, zodat zij het niet door kunnen geven.

Waar komt MERS voor?
Verreweg de meeste MERS-patiënten zijn gesignaleerd in Saoedi-Arabië. Samen met de aangrenzende Verenigde Arabische Emiraten telde het land in april ruim 200 nieuwe gevallen, meer dan alle MERS-gevallen wereldwijd in de twee jaar daarvoor. De regering van Saoedi-Arabië meldt op een speciale MERS-site dat tot nu toe 491 besmettingen zijn geregistreerd. Er zijn gevallen gemeld in andere landen. Gisteren bijvoorbeeld haalde het tweede Amerikaanse geval het nieuws. Een 44-jarige man, die werkte in Saoedi-Arabië, werd na ontdekking van het virus opgenomen in een ziekenhuis. Hij vloog via Londen en stapte in Amerika nog twee keer over. Zestien ziekenhuismedewerkers die met de man in aanraking zijn gekomen, zijn in huisisolatie geplaatst.