Wat drijft een moeder om haar pasgeboren kind te doden? ‘Daders zijn meestal vrouwen die fysiek of mentaal erg jong zijn’

In Brugge is een 23-jarige vrouw opgepakt op verdenking van kindermoord en schuldig verzuim. De vrouw zou haar baby kort na de geboorte gedood hebben. Volgens experts is zo’n ‘neonaticide’ uitzonderlijk, al zijn er wel patronen: ‘In 99 procent van de gevallen is de moeder de dader.’

In of rond een woning in de sociale woonwijk de Blauwe Poort in Brugge is dinsdagavond het levenloos lichaam van een pasgeboren baby aangetroffen. Het lijkje werd gevonden door gezinsleden van de 23-jarige moeder. Uit de autopsie van het parket blijkt dat het meisje nog leefde tijdens de geboorte. Die vaststelling is belangrijk, want als de baby dood geboren was, zou de moeder officieel niet verdacht worden van een misdrijf, maar van schuldig verzuim. Dat kan een celstraf opleveren van acht dagen tot twee jaar. Maar nu blijkt dat het kindje nog leefde, wijst alles in de richting van een misdrijf en riskeert de vrouw een levenslange celstraf.

Het is niet de eerste keer dat een moeder er in ons land van verdacht wordt haar kind vlak na de geboorte te doden. Zo werd de 41-jarige Violetta V. in 2010 door een jury schuldig bevonden aan de moord op haar pasgeboren zoontje vijf jaar eerder. De vrouw beweerde zelf dat ze in ‘zwangerschapsontkenning’ was en zich daarom niets meer herinnerde van de feiten. In de jaren tachtig gaf Myriam M. uit Oostende maar liefst acht pasgeboren baby’s met de vuilniskar mee. Ze moest daarvoor twaalf jaar de cel in.

“Het is moeilijk om in te schatten hoeveel neonaticides (de moord op een pasgeboren baby, KVD) er plaatsvinden in ons land”, zegt wetsdokter Wim Van de Voorde (UZ Leuven). “Het blijft uitzonderlijk, maar ik vermoed dat het zich in Vlaanderen wel bijna jaarlijks voordoet.”

In Nederland deed hoogleraar forensische psychologie en criminologie Marieke Liem (Universiteit Leiden) al uitgebreid onderzoek naar het fenomeen. Ook zij vindt het moeilijk te bepalen hoe vaak neonaticide voorkomt: “Het gaat om kinderen die nog nergens geregistreerd zijn en van wie bijna niemand weet dat ze bestaan. In dit geval is het lijkje toevallig ontdekt in de vuilnisbak, maar we weten niet hoe vaak zoiets niet ontdekt wordt.”

Verborgen zwangerschap

Over het algemeen geldt bij kinderdoding dat hoe ouder het kind is, hoe groter de kans dat de vader betrokken is. Maar bij de moord op een pasgeboren baby handelt de moeder in 99 procent van de gevallen alleen, weet Liem. “In 55 jaar ken ik maar twee zaken waarbij er een medepleger was. Meestal is de vader niet in beeld, of weet die niet dat er een kindje op komst is.”

De 23-jarige vrouw die nu in Brugge van babymoord verdacht wordt, zou niet de dochter, maar de inwonende nicht zijn van de vader van het gezin. Het gezin zelf staat in de buurt bekend als vriendelijk, maar erg gelovig. De moeder zou haar gezinsleden niet op de hoogte gebracht hebben van haar zwangerschap. Van de Voorde herkent daarin een patroon: “Neonaticide gebeurt het vaakst in de context van een verborgen zwangerschap. Het gaat dan om jonge, vaak wat zwaarlijvige meisjes die ofwel zelf niet weten dat ze zwanger waren, of die het ergens wel wisten maar het tegenover zichzelf of anderen ontkennen.”

Volgens Liem is schaamte of angst voor de reactie van familieleden vaak de drijfveer: “De daders zijn meestal vrouwen die fysiek of mentaal erg jong zijn en geen goede psychologische opvoeding kregen. Ze groeiden op in traditionele huishoudens waar uitingen van seksualiteit en zwangerschap voor het huwelijk afgekeurd worden.” In enkele gevallen speelt er ook een psychiatrische aandoening mee, zoals een psychose of laagbegaafdheid.

Geen bestaansrecht

Omdat de moeder tot het laatste ontkent dat ze zwanger is, is de moord op de baby zelden gepland. “Het gebeurt dat een moeder haar kind doodsteekt met een mes of op een andere, zichtbaar gewelddadige manier om het leven brengt”, zegt Van de Voorde. “Maar veel vaker komt het door verwaarlozing. Een pasgeborene heeft veel zorgen nodig, anders kan er fatale onderkoeling of vochttekort optreden.”

Soms legt de moeder de baby letterlijk het zwijgen op, bijvoorbeeld door het kind te verstikken met een kussen of te verdrinken in toiletwater. Omdat baby’s zich niet kunnen verzetten tegen geweld, is het voor wetsdokters vaak moeilijk om vast te stellen hoe ze precies om het leven kwamen. Omdat de dode baby uit Brugge snel ontdekt werd, kon men wel nog bepalen dat de baby levend ter wereld kwam. “Als het lichaam zich al in een staat van ontbinding bevindt, is zelfs dat heel moeilijk”, zegt Van de Voorde.

Al iets meer dan twintig jaar is er in Antwerpen een vondelingenschuif, waar moeders hun ongewenste baby veilig kunnen achterlaten. Waarom kiezen sommige moeders dan toch nog voor geweld? “Om je kindje als vondeling neer te leggen, moet je erkennen dat het een eigen individualiteit of bestaansrecht heeft”, zegt Liem. “Dat heeft het voor deze vrouwen niet. Door het ergens in een vuilnisbak achter te laten, is het gemakkelijker om te ontkennen dat het ooit bestaan heeft.”

Dé oplossing bestaat ook volgens Van de Voorde niet: “De dader bevindt zich in een noodsituatie en denkt vaak niet meer rationeel. Door meer aandacht te besteden aan seksuele voorlichting op school en thuis denk ik dat hier iets aan gedaan kan worden.”