Wat denken Italianen in de Marken van de ruk naar rechts? ‘Wees gerust, het wordt hier niet meteen zoals in Hongarije’

Nu extreemrechts in Italië een klinkende overwinning heeft behaald, houdt links Europa zijn hart vast. Maar wat denken de Italianen er eigenlijk zelf van? Mark Coenen neemt poolshoogte in de regio ­Le Marche, waar hij kind aan huis is. ‘Veel mensen hier geloven nooit echt in welke partij dan ook.’

Al sinds de dertiende eeuw torent het stadje Monte San Martino in de Italiaanse regio Le Marche (Nederlands: de Marken) trots maar redelijk onverschillig boven het landschap uit. In de vallei meandert lieflijk de rivier Tenna, die ontspringt in het nabijgelegen natuurpark van de Monti Sibillini, waar wolven en allerlei wilde vogels thuis zijn. Eeuwig zingen de bossen.

Monte San Martino is een robuust arendsnest met een wirwar van kleine straatjes, een klooster, één fantastisch restaurant op het marktplein en één winkeltje ter grootte van een voorschoot waar men alles heeft. Ooit kwam toen nog prins Charles op bezoek, om in het kerkje het prachtige vijftiende-eeuwse schilderij van de gebroeders Crivelli te bekijken: de foto’s van zijn bezoek hangen nog altijd aan de muur in de bar op het marktplein.

Het landschap is zo mooi en afwisselend dat het door de mens zelf ontworpen lijkt: vruchtbare akkers wisselen af met eindeloos groene bossen en vergezichten op machtige bergtoppen, en je staat binnen een dik halfuur aan de blauwste der zeeën. Hier gebeurt niet veel en daarom zijn we hier ook zo graag.

Tenminste: tot 2019 gebeurde hier niet veel. Toen veroverde de nog jonge Matteo Pompei met zijn burgerbeweging Generazione Monte San Martino de burgemeesterssjerp, met een ambitieus programma om het stadje mee te voeren in de vaart der volkeren.

Zijn verkiezingsslogan liet niets aan de verbeelding over: ‘Avanti nel segno di dedizione en onestà’ – ‘laten we vooruitgaan in het teken van toewijding en eerlijkheid’.

Pompei is 37 en een enthousiast promotor van zijn gemeente. Hij combineert de job van sindaco (burgemeester) met zijn hoofdberoep als geoloog. Hij is pas getrouwd en in november wordt hun eerste kindje geboren.

Net zoals in de rest van de wereld zette covid een domper op de feestvreugde na de verkiezingen van 2019. “We wisten natuurlijk niet dat een jaar na mijn verkiezing corona alles zou stilleggen, maar nu, drie en een half jaar later, hebben we toch al veel kunnen verwezenlijken”, zegt hij trots.

“We hebben de wegen gerenoveerd en de huizen die beschadigd waren door de aardbeving in 2016. Ik heb veel geïnvesteerd in toerisme, en met succes: in drie jaar steeg het bezoekersaantal van onze musea met 300 procent.

Er zijn nieuwe stadsparken, er is eindelijk ­naschoolse opvang en we doen aan milieu-­educatie. We hebben een reizend theaterfestival gecreëerd dat beroemde mensen uit theater, muziek en televisie hierheen brengt. Dat bestond vroeger allemaal niet.”

Pompei houdt zijn gloeiende betoog als ik hem contacteer omdat ik wil weten hoe hij en zijn dorpsgenoten de jongste verkiezingen hebben beleefd.

De uitslag – Giorgia Meloni en haar Fratelli d’Italia als grote overwinnaar, en een brede (uiterst) rechtse coalitie die de dienst zal uitmaken – was geen verrassing, ook al omdat de prognoses duidelijk de richting aangaven. In Le Marche is Fratelli d’Italia ook al twee jaar aan de macht en dat legt de partij geen windeieren: in onze provincie Macerata haalt ze, op 55 gemeenten, 49 procent van de stemmen.

“Het verrassendste”, zegt Matteo Pompei, “is de uitslag van de Lega van Salvini, die in vergelijking met de peilingen in elkaar stuikt, terwijl de resultaten van de Vijfsterrenbeweging veel beter zijn dan verwacht. Ik heb gemengde gevoelens: het is zeker positief dat er na vele jaren nog eens een echte meerderheid is in het parlement, waardoor er geen regering nodig is van brede akkoorden met te veel coalities. Ik maak me wel zorgen over enkele belangrijke zaken, zoals burgerrechten en migratie: complexe problemen die niet lichtvaardig aangepakt mogen worden. Een bijkomende zorg is dat Fratelli d’Italia een relatief jonge partij is die niet voorbereid en georganiseerd is om het hoofd te bieden aan de grote problemen van ons land.”

Meloni speelde het wel handig. Door zich als enige buiten de coalitie van nationale eenheid van Mario Draghi te plaatsen, was zij de facto de enige ‘onbevlekte’ oppositiepartij. Daarbij komt de afwezigheid van organisatie en communicatie op links, dat niet beschikt over charismatische leiders. Dat heeft het resultaat sterk beïnvloed.

Harde lijn

Marco Cocci uit het nabijgelegen Montelparo, waar Fratelli d’Italia ook won, zegt via e-mail hetzelfde: “Centrumlinks is verbrijzeld en heeft weinig aantrekkingskracht. De regering-Draghi betaalt cash de rekening voor haar beleid in deze moeilijke periode, en helaas heeft populistisch en conservatief rechts vele militanten met een xenofoob karakter. Je voelde de verschuiving gebeuren, al zijn de meeste kiezers hier verre van extreem.”

Graham Hoffman, een Engelsman die al jaren in Amandola woont, reageert ook zo: “De centrumlinkse partijen hebben hun kiezers geen hoop gegeven op verandering, en dat doet Meloni juist wel. Dat die verandering een terugkeer naar vroeger lijkt te zijn, vinden mensen geen probleem. Je kunt dat naïef vinden, maar uiteindelijk gebeurt hier hetzelfde als wat er in het Verenigd Koninkrijk en onder Trump in Amerika is gebeurd.”

Niet alles blijkt negatief te zijn, wat Fratelli d’Italia betreft: zo kreeg Le Marche veel steun van haar vertegenwoordigers bij de heropbouw na de aardbeving. Omdat de verzekeringsgelden eindelijk uitbetaald zijn en mensen een beroep kunnen doen op talloze groene subsidies, gaat de bouwsector als een raket: op een bepaald moment waren er niet genoeg stellingen om alle werven te bedienen. Fratelli d’Italia heeft hard gewerkt aan haar aanwezigheid in de steden en de dorpen, en kan daardoor op veel sympathie rekenen.

Hoe kleiner het dorp, hoe groter de nood aan verandering, zo lijkt het wel – en dat is in San Venanzo niet anders.

Patrizia Barchetta, econome en dochter van onze vriend Beppe: “Fratelli d’Italia is heel conservatief, maar het programma is een echt programma, in tegenstelling tot de samenraapsels van links. Die twee jaar dat de partij hier aan de macht is, heeft ze geen grote veranderingen gebracht, dat is waar. Maar beetje bij beetje voel je toch beterschap. De harde lijn over migratie, waar ze de politiek van Salvini doortrekt, valt hier niet op koude grond – mensen vinden dat er nu te veel vrijheid is en dat de problemen met vreemdelingen blijven duren.”

Digitale nomaden

Matteo Pompei laat een andere klok luiden: hij wil juist inzetten op internationalisering en technologische vooruitgang. “We zijn bijna klaar met de creatie van een coworkingspace met high-speed internet dat beschikbaar is voor digitale nomaden van over de hele wereld. We willen alle mensen verwelkomen die ons land kiezen om in te leven en te werken” zegt hij met enige trots.

Toch blijven er grote problemen, dat geeft iedereen toe.

“Mijn vader trekt na een leven van hard werken een pensioen van 600 euro per maand”, zegt Patrizia. “Maar omdat hij nog meehelpt op de boerderij moet hij 300 euro sociale zekerheid betalen. Netto houdt hij dus maar 300 euro over. Schandalig.”

Andere sectoren, zoals de gezondheidszorg, kreunen onder tekorten. Er is vandaag ook een ernstig gebrek aan huisartsen in de streek, wat tot groot ongenoegen leidt van de plaatselijke bevolking, die aan de oudere kant is.

“Wat mij het meest bezighoudt”, zegt Pompei, “zijn de standpunten van Giorgia Meloni over abortus, immigratie en gendergelijkheid. Men voert nu concreet een programma uit om de toegang tot abortus te beperken en om geboorte en moederschap formeel te ondersteunen door middel van specifieke wetsvoorstellen met antiabortusdoeleinden.

“Ook het standpunt over immigratie en vluchtelingen is discutabel. Men zegt dat we niet langer al die mensen in ons land en regio kunnen toelaten, maar in realiteit heeft Italië een sterk verouderende bevolking en een veel te laag geboortecijfer, en dus een tekort aan arbeidskrachten. Hoe ga je dat anders oplossen dan door immigratie van mensen en verstand? Ik zie voorlopig geen andere oplossing.”

Er zijn in deze streek al heel wat inwijkelingen. “Maar”, zegt Graham Hoffman, “wij zijn voornamelijk Noord-Europees, wit en heteroseksueel, en dat zien ze hier graag.”

Marina, onze Engelse vriendin, maakt zich toch wat zorgen: “Wij leven hier graag, betalen belastingen en geven al ons geld hier uit. Hopelijk mag dat straks nog. En gelukkig ben ik te oud voor een abortus, maar ik hou mijn hart vast voor de mensen die er wel een nodig hebben.”

Prachtig, problematisch land

Matteo Pompei richt zijn hoop op de jeugd. “Zij moeten politiek actief worden, en zich niet laten beïnvloeden door politieke slogans op sociale media. Er is een gebrek aan politiek idealisme, aan het besef dat de politiek van een natie van onderuit wordt gecreëerd. Het is noodzakelijk dat jonge mensen ons prachtige maar problematische land overnemen.

“Uit de verkiezingsresultaten blijkt dat veel jongeren rechts hebben gestemd, maar ik ben er ook zeker van dat velen van hen niet voldoende geïnformeerd waren over de verkiezingsprogramma’s van de partijen waarop zij stemden. Ik praat daarover veel met hen, zo oud ben ik zelf nog niet.” (lacht)

Mauro Rieti, architect en makelaar, woont een steenworp verderop in Penna San Giovanni. Hij maakt zich niet al te veel zorgen. “Ik zie het hier niet snel escaleren naar een situatie als die in Polen of Hongarije. Ik ben zelfs optimistisch, zeker omdat we voor de eerste keer in de geschiedenis een vrouwelijke premier krijgen. Terwijl links de rechten van de vrouw beweert te verdedigen, maakt rechts er werk van.”

“Ach”, voegt Marina er lachend aan toe, “men zegt hier dat je je geen zorgen moet maken als de regering je niet aanstaat: er zal er snel een andere zijn. Ik denk dat niemand hier ooit echt gelooft in welke politieke partij dan ook. Daarvoor hebben de Italianen te veel meegemaakt. En toch blijft het zo’n prachtig land.”

Het is de boodschap die ik hoorde bij iedereen die ik contacteerde: de liefde voor Italië, dat onbegrijpelijke maar beeldschone land, blijft groot, wat er ook gebeurt in de politiek.

En er is nog zoveel werk, besluit Pompei. “We moeten bezig zijn met de gevolgen van de klimaatopwarming en ons zo organiseren dat we beter gewapend zijn tegen gezondheidscrisissen die veel te veel slachtoffers hebben geëist. We moeten ervoor zorgen dat de gezinnen opnieuw voor onze streek kiezen en daar zijn we volop mee bezig. De wedergeboorte van Le Marche is aan de gang!”

Graham Hoffman bekijkt het met enige onthechting. “Wat ik dit weekend ga doen? Ik ga wat rondtrekken met mijn camper. Naar waar? Geen idee. Ik volg gewoon de zon.”