Wat de Hallepoort zo speciaal maakt? Dat ze bewaard is gebleven

Voor veel Brusselaars is de Hallepoort (en dus ook het museum dat zich in het monument bevindt) iets waar ze voorbijrijden. Misschien vangen automobilisten er een glimp van op in hun zijruit, terwijl ze op de Brusselse kleine ring van verkeerslicht naar verkeerslicht tuffen.

Maar voor historicus Bram Vannieuwenhuyze (Universiteit van Amsterdam) is de poort een belangrijk symbool. Zo vrij als we ons nu kunnen verplaatsen, zo moeilijk ging dat vroeger.

“Tot de negentiende eeuw was de stad volledig afgesloten”, zegt hij. “Waar zich nu de kleine ring bevindt, stond in de middeleeuwen een grote omwalling, waar de Hallepoort een overblijfsel van is. Je kon de stad enkel in of uit via zeven dergelijke poorten. Je kan het je niet meer voorstellen dat je toen werd gecontroleerd om een stad te betreden, zoals nu op de luchthaven.”

De omwalling moest in de negentiende eeuw wijken voor de vooruitgang. Maar de Hallepoort, gebouwd tussen 1381 en 1384, bleef bewaard. Ondanks het rijke verleden oogt de toekomst van het museum in het gebouw onzeker, nu de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) hebben laten weten dat ze het willen afstoten. Een groep bezorgde Brusselaars heeft er in onze krant voor gepleit om met een coöperatieve het gebouw zelf uit te baten.

Eerlijk? Omdat het museum zo weinig bekend is, was ik er zelf misschien nooit binnengestapt. Maar de collectie van het museum herbergt enkele schatten, waarvan ik blij ben dat ik ze heb gezien. De wieg van Filips de Schone staat er (vroeger werd beweerd dat ze aan zijn zoon Keizer Karel toebehoorde, maar de wapenschilden wijzen eerder in de richting van de vader).

Vlak daarnaast prijken twee opgezette paarden, waarvan een zelfs geharnast. Zij hadden ooit hertog Albrecht en hertogin Isabella op hun rug. In het paard van Albrecht is nog een gat te zien, van de musketkogel die het dier tijdens een veldslag heeft gedood. Het paar werd door de Spaanse koning Filips II uitgestuurd om over de Zuidelijke Nederlanden te regeren, net nadat de Noordelijke zich hadden afgescheurd.

Het geeft te denken, over hoeveel van het middeleeuwse Brussel er is verdwenen. Albrecht en Isabella regeerden vanop het paleis aan de Koudenberg. Maar ook van dat ooit imposante bouwwerk blijven vandaag enkel nog de grondvesten en kelders over, nadat het in 1731 in vlammen is opgegaan. Ongeveer op die plaats staat vandaag het koninklijk paleis.

Wat er van de andere stadspoorten nog overblijft? De Naamsepoort is nu een lelijk kruispunt, ook van de Anderlechtsepoort staat enkel nog de naam op het stadsplan. Vooral de negentiende-eeuwers zijn erg ijverig geweest met de sloopkogel. Brussel is voor zoveel mensen, landen en de Europese Unie al zo belangrijk geweest, dat elk er zijn stempel op heeft willen drukken.

Dat verklaart de wirwar aan bouwstijlen, dat maakt Brussel tot Brussel, dat is waarom de latere eeuwen als een pletwals over de middeleeuwen zijn gegaan. “Je denkt dat het middeleeuwse verleden weg is, maar ik kan je honderden plekken laten zien waar middeleeuws Brussel verborgen zit”, zegt Vannieuwenhuyze. “Maar die zijn vaak niet toegankelijk voor het publiek.”

Vannieuwenhuyze heeft het onder meer over de Anneessenstoren, een reliek van de oudste Brusselse omwalling rond het hart van de stad. De toren staat te midden van een huizenblok. “Er zitten nog stukken van die omwalling in de tuin van de deken van de Sint-Goedelekathedraal. En in de gebouwen van de nationale bank. Er zit zelfs een middeleeuwse toren in Bozar verborgen.”

Die resten vertellen volgens Vannieuwenhuyze het verhaal van middeleeuws Brussel en hoe men dat in latere eeuwen heeft overbouwd. Wat de Hallepoort zo speciaal maakt, is dat ze dus bewaard is gebleven (oké, het gebouw is ook verbouwd in de negentiende eeuw) en vrij toegankelijk is.

Klim je langs de trappen naar omhoog, dan biedt de poort je ook een unieke blik op het heden, op het Brussel van vandaag. “Je kan er de buurt van de Louisalaan zien, waar de bourgeoisie zich kwam vestigen, maar je ziet er ook Anderlecht, waar de arbeiders wonen”, zegt Vannieuwenhuyze. “De Hallepoort staat nog steeds op de grens.”