Shell is verplicht de uitstoot van CO2 wereldwijd terug te dringen met 45 procent ten opzichte van 2019. Dat oordeelt de rechtbank van Den Haag in een zaak die is aangespannen door onder meer de Nederlandse organisatie Milieudefensie. Deze historische uitspraak leidt ertoe dat Shell mogelijk nieuwe investeringen in olie moet nalaten.
Volgens de Haagse rechtbank is Royal Dutch Shell verantwoordelijk voor de uitstoot van 1.100 dochters die in zeventig landen actief zijn. Het concern moet de CO2-uitstoot fors moet terugdringen, oordeelt de rechtbank. Het offer dat Shell hiervoor moet brengen - de mogelijke afstoting van activiteiten - weegt volgens de rechter op tegen gevaarlijke klimaatverandering.
Hoewel de rechtbank erkent dat Shell zijn beleid heeft aangescherpt, zijn de plannen niet concreet genoeg en wordt het concern het bevel opgelegd om te komen tot de CO2-reducties. Zelfs als het energieconcern in hoger beroep gaat, vervalt deze verplichting in de tussentijd niet, aldus de rechter.
De uitspraak komt overeen met de eis van Milieudefensie, samen met andere maatschappelijke organisaties en 17.000 burgers. Een deel van de eisers werd overigens niet-ontvankelijk verklaard. Milieudefensie spreekt in een eerste reactie van “een megadoorbraak die wereldwijd gevolgen gaat hebben”.
Aan boord
Heet hangijzer in de zaak was de vraag of een bedrijf aan klimaatafspraken gehouden kan worden die door overheden zijn gemaakt. Shell zat niet aan de onderhandelingstafel toen het Klimaatakkoord van Parijs werd getekend en het was tot vandaag onzeker of het concern daarom kan worden gedwongen om zijn CO2-uitstoot te verlagen.
Toch verschafte het klimaatakkoord uit 2015 de touwladder om bij Shell aan boord te klimmen. De internationale gemeenschap heeft in het Parijs-akkoord precies vastgesteld bij welke temperatuurstijging gevaar ontstaat. Nu Shell doorgaat met de uitstoot van CO2 (of er te weinig aan doet de emissies te verlagen), verwijt Milieudefensie het energieconcern ‘onrechtmatige gevaarzetting’.
Kern van de zaak is volgens juristen of Shell de rechtsplicht heeft om klimaatverandering in de toekomst te voorkomen. Milieudefensie leunde in deze zaak sterk op het zogenoemde Kelderluik-arrest. Die handelde om een drankhandelaar die het kelderluik van een café in Amsterdam had laten open staan, waarop een onoplettende passant erin viel en zijn been brak. De Hoge Raad oordeelde dat de drankhandelaar aansprakelijk was. Niet omdat er een wet was die het verbood om het luik open te laten staan, maar omdat hij had kunnen weten dat sommige bezoekers niet goed opletten. De drankhandelaar had maatregelen moeten treffen om ‘gevaarzetting’ te vermijden.
Ditzelfde geldt voor Shell, stelt de Haagse rechtbank nu ook. Het energieconcern weet van het gevaar van klimaatverandering, maar neemt het niet serieus genoeg, ondanks recente beleidsaanpassingen.
Actie nodig
Hoewel een aantal juristen spraken van een ‘ijzersterke dagvaarding’, was het tot vandaag onzeker of de rechter zou meegaan in de zienswijze van de milieuorganisatie. Sommige juristen vonden het allerminst vanzelfsprekend dat Shell de plicht heeft klimaatverandering tegen te gaan. Het internationale recht is immers van toepassing op overheden en niet op bedrijven, is ook Shells eigen verweer. Het is de taak aan overheden om wetten aan bedrijven op te leggen.
Shell erkent zelf ook dat nu actie nodig is om klimaatverandering te stoppen. Maar het tempo waarin ligt een stuk lager dan wat milieuorganisaties verlangen. Het concern noemde een rechtszaak niet de juiste weg om tot een lagere uitstoot te komen. “De aanpak van klimaatverandering is een ontzagwekkende uitdaging en vereist een gezamenlijke en wereldwijde aanpak”, stelde de juridische topman Donny Ching vorige week tijdens de jaarvergadering. “Ik denk niet dat rechtszaken ons zullen helpen.”
Het heeft weinig zin te stoppen met oliewinning zolang de vraag naar fossiele brandstoffen niet daalt; klanten stappen immers over naar andere oliemaatschappijen zodra Shell niet meer levert, betoogt het concern. In dat betoog ging de Haagse rechtbank niet mee. Royal Dutch Shell is rechtstreeks verantwoordelijk voor de activiteiten van de Shell Groep, aldus de rechter. En ze heeft invloed op toeleveranciers en afnemers. Enerzijds in zijn inkoopbeleid, anderzijds in de producten die zij de consument biedt, aldus de rechter.
Onder vuur
Oliemaatschappijen wereldwijd hebben de zaak – die bijna zeker een vervolg krijgt in hoger beroep – met argusogen gevolgd. Milieuorganisaties in andere landen zullen nu mogelijk ook naar de rechter stappen.
De olie-industrie ligt toch al onder vuur, zelfs vanuit min of meer onverdachte hoek: vorige week stelde energieagentschap IEA dat energieconcerns wereldwijd nu moeten stoppen met het zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden, omdat anders 1,5 graad temperatuurstijging onhaalbaar is. Ook vorige week stemden bijna een op de drie aandeelhouders voor de klimaatresolutie van Follow This, die veel verder gaat dan Shells eigen plannen om de uitstoot te beperken (al kreeg Shells eigen resolutie ongeveer 80 procent van de stemmen achter zich).
Milieudefensie vindt de oproep van IEA alvast een goed begin: als Shell niet langer investeert in nieuwe bronnen, maar opmaakt wat er is, komen ze al aardig in de buurt van wat wij wensen. “Dus de bestaande reserves worden niet ineens waardeloos”, aldus Nine de Pater, campagneleider klimaat en energie bij de milieuorganisatie.
