Waarom willen we zo nodig een nieuwe versie van 'De mol' en 'Top Gun'?

In de psychologie werd lang gedacht dat nostalgie iets negatiefs in zich droeg. Maar nostalgie is niet te verwarren met heimwee, wat eerder thuishoort in de sfeer van rouw en verdriet. Het is ook geen abstract verlangen naar wat voorbij is, maar een heel concrete herinnering. Iets dat men pas recent heeft ontdekt.

"Wat nostalgie uitlokt, kan vanalles zijn", zegt psycholoog Ad Vingerhoets van de Universiteit van Tilburg, betrokken bij onderzoek naar nostalgie. "Het is iets tastbaars. Een geur, gebruiksvoorwerp of liedje, maar ook een verhaal. Films of televisieseries behoren wat dat betreft zeker tot die laatste categorie. Vaak gaat het om verhalen waar problemen aan de basis liggen, maar die uiteindelijk toch goed aflopen."

En het is net dat wat we uit nostalgie halen: een goed gevoel. "Nostalgie is een positieve emotie", zegt Vingerhoets. "Mensen die zich eenzaam voelen of depressief zijn, kunnen opgebeurd worden door mooie, nostalgische herinneringen. Het geeft hen het gevoel dat hun leven zin heeft. Dat is goed voor het zelfvertrouwen, waardoor men weer positief naar de toekomst kijkt."

Kenmerkend aan nostalgie is het sociale aspect. Dat verklaart bijvoorbeeld de massale euforie op sociale media, toen VIER onlangs bekend maakte dat er een nieuw seizoen van De mol in de maak is. "Nostalgie is een groepsgevoel. Het gaat terug naar iets wat je niet in je eentje hebt ervaren", zegt Vingerhoets. "Een goed voorbeeld is de Top 2000 aller tijden die jaarlijks in Nederland wordt uitgezonden op Radio 2. De helft van het land luistert naar dat ultieme feest van de herkenning. Het overstijgt ook generaties, ouders en kinderen luisteren samen. Nostalgie is iets wat verbindt."

Madeleinekoekje

Het was precies die ervaring die Lene Vranken op het idee bracht voor haar thesis Anatomie van de nostalgie, waarmee ze twee jaar geleden als filosofe afstudeerde aan de KU Leuven. "Ik merkte dat mijn ouders vaak teruggrepen naar muziek van vroeger", zegt Vranken. "Zo begon ik als dochter zelf nostalgische gevoelens te krijgen bij diezelfde muziek. Daarom ben ik gaan onderzoeken wat dat precies is, nostalgie."

In haar zoektocht bekeek ze het gevoel vanuit het werk van Sartre, en zijn definitie van verbeelding. "Nostalgie blijkt iets te zijn tussen verdriet en vreugde. Verdriet, omdat hetgeen waar we naar verlangen voor altijd verloren is. Vreugde of dankbaarheid, omdat het ons toelaat iets uit het verleden terug te laten verschijnen. Maar het terughalen, dat is onmogelijk."

Eigenlijk zijn remakes dus zinloos, want ze kunnen ons nooit hetzelfde gevoel bezorgen als dat van die eerste keer. Omdat dat gevoel gewoon nooit heeft bestaan. Vranken: "Wat we denken te zoeken, kunnen we niet terugvinden. Nostalgie voegt een soort magie toe aan die eerste ervaring, geeft de herinnering een extra lading. We hopen ze terug te vinden, maar het heeft er eigenlijk nooit ingezeten. Het gevoel waar we naar verlangen is niet het gevoel dat we er toen bij hadden."

Een nieuw seizoen van De mol of een sequel van Top Gun zullen hun kracht allicht niet verliezen. Maar we zullen ze nooit op dezelfde manier ervaren zoals we ons die eerste keer herinneren. Omdat die herinnering intussen helemaal is gekleurd. Al kan het wel lijken alsof dat verleden even naar ons terugkeert. Iets wat Proust beschreef in zijn madeleine-scène. De schrijver at een madeleinekoekje, de smaak openbaarde herinneringen aan zijn jeugd.

Zwelgen in nostalgie

"Het is datzelfde fenomeen dat we ervaren op café wanneer we een nummer van vroeger terughoren", zegt Vranken. "Het liedje is een souvenir, beladen met een bepaalde waarde. Iets wat ons op een onverwacht moment aangrijpt. Zelfs al zijn we over iets helemaal anders aan het praten, plots wordt de sfeer helemaal anders."

Vaak koesteren we dat gevoel van nostalgie, omwille van de schijn weer aanwezig te zijn bij een moment dat verloren is. Daarom dat sommige mensen ook zwelgen in nostalgie. Maar zelfs al konden we een moment - inclusief de magische lading - recreëren, we zouden er maar weinig aan vinden. "Mensen zijn vaak nostalgisch naar hun kindertijd, maar niemand wil opnieuw kind zijn", besluit Vranken.