Waarom West-Vlaanderen hét dialectbastion is: 4 conclusies uit de Grote Dialecttest

‘Tzwien deur de beeëten jòògen’ oftewel het zwijn door de bieten jagen, komt als favoriete dialectuitdrukking uit de Grote Dialecttest van Vlaanderen. En dat het een West-Vlaamse uitdrukking is, mag niet verbazen. ‘Het is nog altijd de regio waar dialect het meest leeft.’

Voor diegenen die het nog altijd in Keulen horen donderen: ‘tzwien deur de beeëten jòògen’ betekent zoveel als ‘een feestje bouwen’. De uitdrukking prijkt helemaal bovenaan het lijstje woorden dat de meer dan 12.000 deelnemers aan de Grote Dialecttest van Vlaanderen willen blijven koesteren. In dat lijstje staan trouwens nog meer West-Vlaamse woorden. Klassiekers zoals: stute (boterham) en jaak, nink, jaas, nees (de vervoegingen van ja en neen).

1. West-Vlaanderen boven

Het is ‘West-Vlaanderen boven’ in het lijstje, en dat is vrij logisch. Bijna de helft van de mensen die de test invulden, kwam ook uit die provincie. Wat volgens de onderzoekers vooral aantoont dat dialect in die regio nog altijd erg levendig is. Dat is ook historisch te verklaren, stelt Anne-Sophie Ghyselen, taalwetenschapper aan de afdeling Nederlands van de Vakgroep Taalkunde UGent. Ze werkte samen met drie andere collega’s de Dialecttest uit en samen schreven ze ook De Atlas van het dialect in Vlaanderen. “West-Vlaanderen is een gebied dat lang weinig verstedelijkt of geïndustrialiseerd was, waardoor er zich minder mensen van buitenaf kwamen vestigen”, zegt Ghyselen. “En dat betekent minder taal- of dialectcontact, waardoor er minder snel nood was aan een omgangstaal die algemener verstaanbaar was.”

2. Vrouwen zijn minder fan

Nog opvallend in de testresultaten: vrouwen hebben meer bezwaren tegenover het dialect dan mannen. Ze kennen en gebruiken het minder dan mannen, en ze vinden het sneller marginaal als ze het kinderen horen praten. Ze vinden het ook minder fijn dan mannen om dialect te horen op televisie en muziek. Ghyselen: “Dat zagen we ook al in internationaal onderzoek. Dialect wordt vaak geassocieerd met ruwheid, dat trekt eerder mannen aan. Ouders zijn dan ook geneigd om bij hun dochters meer op ‘keurig’ taalgebruik te hameren dan bij hun zonen. Door dialect te spreken denken mannen soms hun mannelijkheid meer in de verf te kunnen zetten. We merken ook uit onze data dat dat patroon vandaag nog duidelijk standhoudt.”

3. Minder dialect

Maar er is ook minder goed nieuws voor de dialectliefhebbers: dialect wordt steeds minder gesproken. 93 procent van de bevraagden zegt dialect nog wel goed te begrijpen. Maar slechts 74 procent zegt het dialect van de gemeente waar hij of zij opgroeide goed te spreken. En slechts 55 procent zegt dat dialect ook vaak te spreken.

Hoe jonger, hoe minder deelnemers aangaven dialect te begrijpen en te spreken. En dat dialectverlies heeft verschillende oorzaken, zeggen de onderzoekers. Vooral in de jaren 1960 tot 1980 gingen scholen het ‘Schoon Vlaams’ propageren bij leerlingen uit alle sociale klassen en ijverden taalpuriteinen voor de invoering van een Standaardnederlands. Want dat was volgens hen de taal die je in het leven vooruit zou helpen. Het gevolg was dat heel wat Vlamingen dialect spontaan begonnen te associeren met een gebrek aan opleiding en beschaving. Ouders gingen hun kinderen dan ook meer en meer opvoeden in die standaardtaal.

4. Jongeren zijn niet afkerig

Dialecten mogen dan minder gesproken worden, jongeren lijken er voorlopig wel niet afkeriger tegenover te staan dan ouderen. Al kijken ze er wel anders naar. Terwijl oudere generaties dialect nog vaak als hun moedertaal zien, de taal die gebruikt wordt in de privésfeer, maar het niet meer dan normaal vinden dat bijvoorbeeld een nieuwslezer Standaardnederlands gebruikt, is dat bij jongeren net andersom. De jongere generaties voeden hun kinderen steeds minder in het dialect op, omdat ze hun school- en carrièrekansen niet in het gedrang willen brengen, maar hebben er minder problemen mee om op radio of televisie of in de publieke ruimte dialect te horen. “Als dialect of tussentaal bijdragen tot de authenticiteit van een presentator of zanger, dan moet dat kunnen, vinden jongeren”, zegt Ghyselen.

Drie op de vier jonge Vlamingen meent nog altijd goed te kunnen horen waar iemand vandaan komt. Ze herkennen duidelijk het West-Vlaams van Wannes Cappelle of het Antwerps van Slongs Dievanongs. Al is dat onderscheid kunnen maken wel aan het vervagen, meent Ghyselen. “Een 65-plusser kan misschien nog wel gemakkelijk horen of iemand uit Oostende dan wel Kortrijk, uit Antwerpen dan wel Mechelen of uit Gent dan wel Aalst komt. Wie jonger is dan 35 hoort veelal enkel nog het verschil tussen West-Vlaams, Antwerps, Limburgs of Gents.”

In zowat alle provincies is er een dialectverlies, al gaat dat niet overal even snel. West-Vlaanderen blijft, zoals gezegd, het levendigste dialectbastion. Daar blijken ook jongeren dialectvaster te zijn dan in andere provincies. Ghyselen: “Om een voorbeeld te geven: het woord knoesel (enkel) komt zowel in het West- als het Oost-Vlaams voor. Maar meer West-Vlaamse dan Oost-Vlaamse jongeren bleken de betekenis te kennen.”

Maar wat de onderzoekers het meest plezier deed, is dat de deelnemers aan de test hen na het invullen ervan spontaan berichten stuurden. “Veel mensen hebben zich hier echt mee geamuseerd. Voor ons is dit een teken dat er nog altijd een erg grote belangstelling is voor die dialecten.”

Atlas van het dialect in Vlaanderen van Johan De Caluwe, Veronique De Tier, Anne-Sophie Ghyselen en Roxane Vandenberghe is uitgegeven door Lannoo.