Waarom ‘groter als’ plots algemeen Nederlands blijkt te zijn (tot spijt van wie het benijdt)

De Nederlandse taal lijkt deze week een nog grotere knieval te doen als de Super League. Voelt u meteen een grote weerstand bij die vorige zin? Of heeft u daar nooit geen last van?

“Als een leerling ‘groter als’ zegt of schrijft, dan begint het bij mij intern meteen te wringen. En ja, dan zal ik dat meteen verbeteren. De eerste keer trek ik een half punt af, de volgende keren een heel punt”, vertelt Ann-Lien Lievens (37), leerkracht Nederlands in de derde graad van Leiepoort Deinze, campus Sint-Hendrik. “Het is wellicht beroepsmisvorming, maar als ik het in een WhatsApp-bericht zie staan, zal ik daar ook met een knipoogje op wijzen. Het voelt een beetje als mijn missie.”

De herziening van enkele grammaticaregels in de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) komt binnen als een vis op het droge. Het spartelt langs alle kanten. In vergelijking met de vorige editie uit 1997 zijn een aantal gevoelige symboolkwesties nog iets soepeler benaderd: in een informele setting mag u zich voortaan heiliger ‘als’ de paus wanen, heffen ‘nooit’ en ‘geen’ elkaar niet meer op in een dubbele negatie, en vervaagt het verschil tussen ‘hen’ en ‘hun’. Als u nu luidop heiligschennis en blasfemie roept, bent u niet de enige. Op sociale media krioelt het plots van de taalpuristen.

“Mensen kunnen hier moeilijk mee om, dat merken we ook in de reacties. Bij sommige mensen heerst een gevoel van ontzetting, alsof we hiermee een grote knieval doen. ‘Als dat al mag, dan zetten jullie de sluizen wagenwijd open’”, zegt linguïst Timothy Colleman (UGent), die meewerkte aan de nieuwe editie. Die verbolgenheid is wellicht ook wat tijdgebonden: eerder deze week werd, door onder anderen Kristien Hemmerechts, gepleit om onze focussen op de dt-regel te laten varen, en nu dit weer.*

Nooit niemand

Intuïtief is het bruggetje tussen beide discussies snel gemaakt. Nochtans staan ze helemaal los van elkaar. De ANS is namelijk een naslagwerk dat de Nederlandse taal beschrijft, niet voorschrijft. Een nogal essentiële distinctie. Er wordt door de samenstellers gekeken naar de regelmaat waarmee bepaalde taalvormen opduiken op plaatsen zoals kranten, boeken of online discussiefora. Een kleine groep bepaalt de uniforme spellingregels van onze taal, maar u en ik bepalen hoe grammatica evolueert. “Grammatica is met andere woorden niet te vatten in staalharde wetten, ze leeft en verandert op heel subtiele manieren”, zegt Colleman.

In die zin kan je dus eigenlijk moeilijk van een ‘versoepeling’ spreken. Het is gewoon wat het is. Onderwijsexpert Wouter Duyck (UGent) gaf deze week in De afspraak ongewild een mooi voorbeeld: “Ik heb nog nooit niemand verlamd zien worden van een dt-regel.” Dubbele negatie, weeral een vinkje op onze bingokaart met taalergernissen. Maar wel courant in een setting van een vurig mondeling betoog – wie schriftelijk solliciteert voor een doctoraat zou er wellicht niet mee wegkomen.

De nieuwe ANS impliceert volgens taalkundige Rik Vosters (VUB) niet dat leerkrachten plots hun rode pen niet meer mogen bovenhalen als ze in een opstel ‘groter als’ opmerken. “Het draait om de context. We leren leerlingen ook dat ‘je’ en ‘jij’ in de klas thuishoort, maar ze mogen wel nog steeds weten dat ze op café hun vrienden perfect met ‘ge’ en ‘gij’ kunnen aanspreken. Anders gaan ze niet veel vrienden overhouden.”

De ANS is met andere woorden geen vrijgeleide om zomaar te zeggen of schrijven wat we maar willen. De taalpolitie wordt niet – zoals iemand het op Twitter schreef – gedenazificeerd. Net zo min wordt aan de eindredactie van deze krant opgelegd dat zinnen zoals in deze intro plots door de vingers moeten worden gezien. “‘Groter dan’ dat blijft de nettere variant”, zegt Colleman. “Evenwaardig zijn de vormen dus niet, maar taalkundig zijn ze wel allebei correct.”

Dt-fetisj

Waar komt al die weerstand nu eigenlijk vandaan? “In het Nederlandstalige taalgebied is er een grote neiging om gebruiksvormen als goed of fout te zien”, zegt Colleman. Het onderscheid tussen ‘hun’ en ‘hen’ is bijvoorbeeld historisch gezien een poging om dat zwart-witdenken op te dringen, zegt Vosters. “In de 17de eeuw is die regel bedacht door Christiaen Van Heule, als verlengstuk van de accusatief en datief in het Latijn. Daar hameren we nu al drie eeuwen op, maar in de gesproken taal is er nooit een groot verschil geweest.”

Die regels kregen we natuurlijk wel aangeleerd op de schoolbanken, tot vervelens toe. “We hebben er vaak ook veel moeite in gestoken om ze te leren, en daarom houden we er zo aan vast”, zegt Steven Delarue, hoofdredacteur van Fons, een tijdschrift voor Vlaamse leerkrachten Nederlands. “Uit onderzoek blijkt dat leerkrachten bovendien heel fel teruggrijpen naar wat ze zelf geleerd hebben. Daarom is het vaak een kwestie van jaren vooraleer zoiets doorsijpelt. Met ‘groter als’ voel ik ook nog steeds die weerstand, bij hen en hun is het al een heel stuk grijzer.”

Grijzer is de weg vooruit, stellen alle experts. Tegelijk schreeuwen ze hun liefde uit voor de inertie van de dt-regel. Als er al een actuele link is tussen spelling en grammatica, dan wel de volgende: in beide discussies hebben we onze fetisjen. “De nieuwe ANS gaat erg breed, maar het debat valt terug op die paar klassiekertjes”, zucht Colleman. “Diezelfde verkramptheid zit in het spellingdebat. Alsof een dt-fout erger is dan een andere.”

*: Een eerdere versie van dit stuk stelde verkeerdelijk dat Kristien Hemmerechts pleit om de dt-regel af te schaffen.