Waarom een vaccin nog even kan duren: ‘We kunnen alleen zeggen dat we hopen op volgend jaar’

Na AstraZeneca zet ook Johnson & Johnson zijn proeven naar het coronavaccin on hold. Viroloog Johan Neyts (KU Leuven) is niet verbaasd over de vertragingen. ‘Eigenlijk kan je niets voorspellen.’

Een van de 60.000 proefpersonen die tijdens de derde fase van de proeven het Johnson & Johnson-vaccin heeft gekregen, heeft nu een ‘onverklaarbare ziekte’. De farmagigant heeft de vaccinproeven onmiddellijk stilgelegd.

“De precieze reden ken ik zelf ook niet”, zegt Neyts, die onder meer vaccinonderzoek doet aan het Leuvense Rega Instituut. “Normaal moeten onafhankelijke experts zich daarover buigen. Als iemand ziek wordt, krijgen zij alle informatie. Een deel van de proefpersonen krijgt bij zo’n proef het echte vaccin en een ander krijgt een placebo. Die experts moeten dus nagaan of de ziekte die de patiënt heeft opgelopen, wel toe te schrijven is aan het vaccin.”

Johnson & Johnson is niet de enige die moeilijkheden ondervindt. In de VS liggen ook de proeven met het vaccin van AstraZeneca en Oxford al een maand stil.

“Klopt. De proeven van AstraZeneca lopen ook in Engeland, Zuid-Afrika en Brazilië. Daar hebben de autoriteiten al groen licht gegeven om ze door te laten gaan. Maar in de VS dus niet. Daar is de geneesmiddelenautoriteit FDA nog altijd de zaak aan het uitvlooien. Eerlijk gezegd vind ik dat raar.

“Het vaccin van AstraZeneca bestaat uit twee dosissen. Toen de proeven in de VS werden stopgezet, moest een aantal proefpersonen hun tweede dosis nog krijgen. Die mensen kan je dan allicht niet meer meenemen in de studie, omdat ze het vaccin niet volledig hebben ontvangen. Dus het on hold zetten, kan wel serieuze implicaties hebben voor het verdere verloop van het proces.”

Dat vaccin zou op termijn ook in België gebruikt worden. Ex-gezondheidsminister Maggie De Block (Open Vld) wou eind maart al beginnen met inenten. Is dat haalbaar?

“Ik heb al een paar keer gezegd dat je het vel van de beer niet kan verkopen voor hij geschoten is. Zolang die kandidaat-vaccins niet zijn goedgekeurd door de gezondheidsautoriteiten, nadat de proeven volledig zijn afgelopen, kan je echt niet zeggen wanneer het klaar zal zijn. De Amerikaanse FDA zegt ook dat ze nog twee maanden na de studie de proefpersonen zal opvolgen om te kijken of er geen bijwerkingen zijn. Dat is verstandig. Maar dat betekent ook dat je niet echt iets kan voorspellen.”

Er is ondertussen wel een vaccinwedloop aan de gang, waarin Rusland en China de leiding willen nemen. Zet dat druk op wetenschappers om er sneller door te gaan?

“Rusland en China zijn natuurlijk aparte gevallen. Voor het Russische Spoetnik-vaccin hebben ze de ‘fase 3’ overgeslagen. Nu ze het vaccin aan het uitrollen zijn binnen de bevolking, gaan het wel zo goed mogelijk proberen opvolgen, maar toch is dat geen goede aanpak. In China is men zelfs in het voorjaar al begonnen met hun vaccins te testen bij medewerkers van de farmabedrijven die ze maken. Nog voordat de controlestudies waren afgewerkt.

“Ik wil wel benadrukken dat de gezondheidsautoriteiten in Europa, zoals het Belgische geneesmiddelenagentschap FAGG, bijzonder hard werken om de dossiers die bedrijven indienen zo snel mogelijke te evalueren. In de VS zien we dat de FDA fel onder druk staat door president Trump om alles sneller te laten verlopen. Maar het agentschap wil gelukkig niet inboeten op de veiligheid.”

Is het dan niet beter om naar de bevolking te communiceren dat we volgend jaar misschien nog geen vaccin zullen hebben?

“Er zijn nu een aantal kandidaten, waarvan ik denk dat er een paar volgend jaar misschien wel zijn ontwikkeld tot een volwaardig vaccin. Maar het vaccinonderzoek is nu eenmaal een lang en bochtig werk met veel valkuilen. Misschien zijn sommige bedrijven daar iets te optimistisch in. We kunnen alleen zeggen dat we hopen op volgend jaar, maar zeker zijn we natuurlijk niet. Het is inderdaad wel goed om daar duidelijk over te zijn. De bevolking vaccineren doe je ook niet op een twee drie. Als een vaccin twee dosissen heeft, zal daar al een maand tussen zitten. En dan duurt het allicht nog zo’n tien dagen voor het lichaam immuniteit heeft opgebouwd.”

Ondertussen blijkt dat het moeilijk is om andere middelen te ontwikkelen. De Amerikaanse farmaceut Eli Lilly heeft zijn immuunbehandeling voorlopig ook stilgelegd.

“Ja, ook daar weten we niet precies waarom. Maar Eli Lilly is een cocktail van antilichamen aan het ontwikkelen om het coronavirus te neutraliseren. President Trump is bijvoorbeeld behandeld met een antistoffencocktail van Regeneron. Ik verwacht dat die immuunbehandeling wel goed komt. Maar het is gewoon nodig dat men in een klinische studie even de pauzeknop indrukt als men niet zeker is waarom een bepaalde vrijwilliger bepaalde symptomen ontwikkelt.”

U heeft onlangs wel een succes geboekt met favipiravir. Wat doet dat precies?

“Favipiravir is een medicijn dat normaal wordt gebruikt tegen influenza. Maar dat hebben we nu bij hamsters ook getest tegen corona. Zo hebben we ontdekt dat als we de hamsters preventief het middel toedienen, er merkwaardig genoeg bijna geen virusdeeltjes worden gevonden nadat ze een coronabesmetting oplopen. Ik moet erbij vertellen dat we echt heel hoge dosissen moeten toedienen. Dus het is zeker geen wondermiddel. Maar de antivirale werkzaamheid tegen SARS-CoV2 is wel duidelijk aangetoond.”