Waarom durft Rusland nu wél spreken over ‘aanzienlijke verliezen’?

Het leek een manier om de Russische bevolking via een omweg – niet op de staatstelevisie maar op een Britse zender – voor te bereiden op slecht nieuws. Voorlopig hebben de Russen nog maar twee keer iets te horen gekregen over de verliezen onder de Russische troepen. Op 2 maart meldde het ministerie van Defensie 498 doden, op 25 maart was de teller opgelopen tot 1.351.

De Russische cijfers wijken sterk af van de schattingen van de Verenigde Staten, die eind maart al op zevenduizend gesneuvelde Russen uitkwamen. Volgens het Pentagon is dat inmiddels waarschijnlijk al tot ruim boven de tienduizend opgelopen.

‘Zinkjongens’ oorlog Afghanistan

Het Kremlin is waarschijnlijk om tactische redenen spaarzaam met gegevens over de verliezen, uit vrees het moreel van de toch al niet sterk gemotiveerde Russische troepen die in Oekraïne vechten nog verder aan te tasten. Maar het past ook in een traditie van het Kremlin om dergelijke cijfers angstvallig voor de bevolking te verbergen, zelfs nadat het conflict is afgelopen.

Tijdens de oorlog in Afghanistan (1979-1989) werden gesneuvelde Sovjetmilitairen vaak ’s nachts in hun zinken lijkkisten per trein afgeleverd in de steden waar ze vandaan kwamen. Er was zelfs een codewoord voor de transporten met de lijken van militairen: Groez-200, oftewel Lading-200. Ouders en vrouwen van de ‘zinkjongens', zoals de Wit-Russische schrijver en Nobelprijswinnaar Svetlana Alexijevitsj hen noemde, kregen niets te horen over wat er met hun zoons en mannen was gebeurd. Soms wisten ze niet eens dat die naar Afghanistan waren gestuurd.

Overal vonden half in het geheim begrafenissen plaats, maar niemand wist de werkelijke omvang van de verliezen. Pas later gaf Moskou toe dat er in die tien jaar oorlog ongeveer 15.000 Russische militairen waren gesneuveld.

Russische verliezen Tsjetsjenië en Donbas

Ook in de twee oorlogen in Tsjetsjenië verzwegen de autoriteiten de verliezen onder de Russische troepen. Gevangengenomen Russische soldaten klaagden dat de autoriteiten niets om hun lot en dat van hun omgekomen kameraden gaven. Vaak waren het dienstplichtige jongens die geen enkele gevechtservaring hadden. Wel werden Tsjetsjeense gevangenen soms door het leger geruild voor de lijken van gedode Russische officieren.

Nog steeds is onduidelijk aan hoeveel Russische militairen die twee oorlogen het leven hebben gekost. Volgens cijfers van het ministerie van Defensie zouden het ruim 3.500 militairen zijn, maar het Comité van Soldatenmoeders, dat opkomt voor de rechten van Russische militairen, houdt het op minstens het dubbele.

Onder president Poetin is ‘Lading-200' helemaal een verboden term geworden. Verliezen onder de Russische militairen die in 2014-2015 aan de kant van de separatisten meevochten in de Donbas zijn nooit bekendgemaakt. Het Kremlin houdt nog steeds vol dat daar destijds nooit Russische troepen zijn geweest, hoewel er wel Russische militairen krijgsgevangen werden gemaakt door de Oekraïners.

De Russische oppositieleider Boris Nemtsov deed destijds onderzoek naar de Russische verliezen in de Donbas, maar hij werd in februari 2015 vlak bij het Kremlin vermoord, voordat hij zijn rapport (conclusie: ruim tweehonderd militairen) kon publiceren.

Leugenachtigheid en afkoping

Anders dan bij de oorlog in Tsjetsjenië durfden familieleden het Comité van Soldatenmoeders vrijwel niet meer in te schakelen om op zoek te gaan naar verdwenen militairen. ‘De hele samenleving is doordrenkt van leugenachtigheid. Iedereen ziet het, iedereen weet het, maar iedereen houdt zijn mond of liegt erover’, concludeerde Ella Poljakova van Soldatenmoeders gefrustreerd.

De situatie is nu nog moeilijker geworden, doordat Poetin in 2015 cijfers over verliezen onder het personeel van de strijdkrachten ‘in vredestijd’ per decreet tot ‘staatsgeheim’ heeft verklaard. Volgens het Kremlin is er nu geen sprake van oorlog, maar slechts van een ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne. Daar komt bij dat er nu straffen tot vijftien jaar cel staan op het verspreiden van ‘valse informatie’ over de strijdkrachten.

Om de ware omvang van de verliezen te verhullen, worden familieleden van gesneuvelde militairen volgens onafhankelijke Russische media afgekocht met een schadeloosstelling van 41.000 euro, met het dringende advies de begrafenis zo veel mogelijk stil te houden.

Voorlopig lijkt het te werken. Veel Russen staan achter de ‘spetsoperatsija’ die geen oorlog mag worden genoemd of houden liever hun mond. Maar kennelijk is het Kremlin tot de conclusie gekomen dat het gezien de echte verliezen tijd is wat lucht te laten lopen uit de mythe van een ‘vredesmissie’ om de Oekraïners te ‘bevrijden’.