Waarom de oorlog tegen cocaïne niet te winnen is

Wie verdient er geld aan cocaïne?

Op de eindgebruiker na: iedereen die ermee in aanraking komt. Dat is behoorlijk wat volk. Vóór cocaïne in iemands neus belandt, heeft het niet alleen duizenden kilometers afgelegd, het is ook door veel handen gegaan. Telkens voor grof geld. Te beginnen bij de drugsbaron en zijn kartel. Maar ook de smokkelaar, die het in een container steekt. De criminele organisatie die de afhandeling regelt. De havenarbeider die ervoor dat de container op een 'interessante plek' wordt gezet. De douanier, die regelt dat er niet gecontroleerd wordt. De computerspecialist die software ontwikkelt om scanners uit te schakelen. De 'uithaler', die de cocaïne uit de container gaat halen. De versnijder. De grote dealer. De straatcrimineel. En de uitbaters van de handelszaken die al dat drugsgeld witwassen.

Welke budgetten gaan daarin om?

Er zijn weinig industrieën waarbij de winstmarges zo groot zijn als in de cocaïnehandel. Tussen het cocaveld en de eindgebruiker wordt cocaïne bijna 200 keer duurder. Anders gezegd: 1.000 kilo coke die in Zuid-Amerika de boot opgaat voor nog geen miljoen euro is op de eindbestemming 180 miljoen euro waard. Iedereen die meehelpt aan dat proces kan bakken geld verdienen.

De eindgebruiker betaalt rond de 50 euro per gram. Een paar jaar geleden was dat nog meer, maar het aanbod is groter dan ooit. Dat zegt ook het EMCDDA, het EU-drugsexpertisecentrum in Lissabon. De beschikbaarheid van cocaïne over het hele continent blijft maar toenemen. Maar, zegt datzelfde EMCDDA, slechts 1 à 2 procent van de Europese bevolking gebruikt cocaïne, dat aantal is sinds 2010 niet meer gestegen.

Hoe groot is de cokebusiness in ons land?

Om dat te weten, is het belangrijk de wereldproductie te kennen. Volgens het recentste rapport van de UNODC (het VN-bureau voor drugs en misdaad) wordt er wereldwijd jaarlijks zo'n 1,4 miljoen kilo coke geproduceerd. In zijn boek Borgerokko maffia verwijst onderzoeksjournalist Raf Sauviller naar 2012: toen kwam een derde van wat er in Zuid-Amerika werd geproduceerd binnen via Antwerpen. Dat was een hoeveelheid groter dan wat er binnen Europa aan coke gebruikt wordt. In Antwerpen werd vorig jaar 40 ton cocaïne onderschept. Dat is een vertienvoudiging in vijf jaar. Maar hoeveel er echt passeert in Antwerpen weet niemand. Niet eens 1 procent van de containers wordt gecontroleerd.

Vanwaar komt die cocaïne?

Bijna uitsluitend uit Zuid-Amerika. Drie landen staan garant voor de wereldwijde productie. Dat zijn Colombia, Peru en Bolivia. Op grote hoogte groeit daar de cocaplant. Op zich is dat een gewoon landbouwproduct, zoals koffie. Was het niet dat het veel verslavender is en op de opiumlijst staat. Wat geoogst wordt, gaat vrijwel meteen zeeschepen op. Al is ook de smokkel door de lucht aanzienlijk.

Wie haalt de cocaïne naar hier?

"Verschillende netwerken", zegt criminologe Charlotte De Kock ( Ugent). Zo'n netwerk werkt eigenlijk als een professioneel bedrijf. Er is een grote baas, meestal met één of twee vertrouwelingen. Naar beneden toe wordt de structuur breder, maar heel bewust wordt daar veel mist rond gecreëerd, om te beginnen bij het personeel zelf. De corebusiness is natuurlijk om drugs te verhandelen en om contacten te leggen met producenten enerzijds en havenpersoneel anderzijds. Maar minstens evenveel energie gaat naar 'ongrijpbaar blijven voor het gerecht'.

Waarom is cocaïne zo populair?

Omwille van de gelimiteerde en gecontroleerde roes die mensen ervaren als ze het product gebruiken. Coke is een opwekkende stof. Wie het snuift, voelt zich energiek, blaakt meestal van zelfvertrouwen en ervaart euforie en opwinding. Cocaïne onderdrukt de honger en gaat vermoeidheid tegen.

Wie zijn de gebruikers?

De Kock: "Die zitten in alle lagen van de samenleving, zowel probleemgebruikers als recreatieve gebruikers." De perceptie is vaak dat cocaïne een drug is voor hoogopgeleiden en zakenlui. Maar dat is een misvatting, zegt de criminologe. "Het zit overal." Volgens cijfers van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en Andere Drugs is cocaïne de meest gebruikte illegale stimulerende drug in Europa. Wereldwijd wordt het aantal gebruikers op 17 miljoen geschat.

Wat maakt de industrie zo onverwoestbaar?

Dat er zoveel geld, en dus ook zoveel macht, mee gepaard gaat. De cocaïnehandel is een miljoenenbusiness waar veel meer geld in omgaat dan wat justitie ter beschikking heeft om spilfiguren te pakken. Het is een business waar enorme risico's mee gepaard gaan, maar die worden ingecalculeerd. De ladingen die onderschept worden, zijn peanuts in vergelijking met wat wél vlot passeert. En de winsten die daarmee verloren gaan, zijn relatief. Het zijn vaak de kleine vissen die in de cel belanden, en zelfs zonder de grote baas blijven de geoliede machines draaien.

Hoe vecht je daartegen?

Dat is de vraag van één miljoen. Charlotte De Kock: "Door op verschillende sporen in te zetten: een balans tussen preventie, vroeginterventie, behandeling, schadebeperking en repressie. En daarvoor is eerst een vooral een goed beeld op de problematiek en herziening van de wetgeving voor nodig"

Nederland doet het alvast zo: daar is de wetgeving erop gericht om criminele organisaties niet alleen in de bak te draaien, maar te pakken op hun gevoeligste punt: hun vermogens. Dat werkt. Louche handelszaken worden hard aangepakt, waardoor het moeilijker is geworden om drugsgeld wit te wassen.