De Chinese directeur van het Confucius-instituut aan de VUB mag België niet meer binnen wegens spionage. Professor Xinning Song was meer dan tien jaar actief in ons land. Hij zou zijn brede netwerk hebben ingezet voor de Chinese inlichtingendienst. De VUB is op de hoogte, maar toch bezocht een vicerector Song afgelopen weekend.
Is een Confuciusinstituut aan een Belgische universiteit een interessante samenwerking met China of een paard van Troje op de campus? China investeert wereldwijd in onderzoek en onderwijs, en dat doet het land sinds 2004 met zijn Confuciusinstituten, die de Chinese taal en cultuur verspreiden. In 15 jaar tijd zijn er meer dan 500 Confuciusinstituten in meer dan 134 landen. Ook bij ons dus, aan de ULB, Groep T, Universiteit Luik, Howest en VUB.
In Zweden, Frankrijk, Nederland, de VS en Canada gingen de instituten recent echter dicht, na vermoedens van inmenging. China is nochtans een belangrijke markt voor universiteiten en zo’n instituut toont de bereidwilligheid voor samenwerking. Bovendien levert China ook de leerkrachten en het lesmateriaal, en geld. Bij de VUB gaat het naar eigen zeggen om 200.000 euro per jaar.
“Hoe zwakker Europa lijkt in de ogen van China, hoe gemakkelijker ze ons benaderen en beïnvloeden”, zegt Zsuzsa-Anna Ferenczy, VUB-onderzoeker en adviseur voor het Europees Parlement.
Vorig jaar maakte Knack bekend dat de VUB een nota van de Staatsveiligheid over haar Confuciusinstituut had genegeerd. Jan Cornelis, de VUB-prof die volgens het artikel bedenkelijke samenwerkingen opzette, onder andere met een universiteit die voor de Chinese veiligheidsdiensten werkt, is intussen op emeritaat. En de VUB heeft een interne en externe audit naar de Chinese samenwerking afgerond.
“De bottomline is dat waakzaamheid nodig is, maar dat er op dit moment niets verkeerd loopt”, zegt vicerector Romain Meeusen (VUB). “Er wordt nu een draaiboek afgewerkt dat moet verzekeren dat er bij elke activiteit een risicoanalyse gebeurt en een remediëring. Bij een lessenreeks moet er bijvoorbeeld woord en tegenwoord zijn.”
Pragmatisch
De studiekring Vrij Onderzoek (VUB) maakt zich zorgen dat het Confuciusinstituut nog altijd “een bedreiging kan vormen als proxy van de Chinese overheid op onze campus”. Een Confuciusinstituut valt onder de Hanban, onderdeel van het Chinese Ministerie van Onderwijs. Volgens de studiekring is dit jaar hevig gediscussieerd binnen de VUB over de herdenking van Tiananmen. Hoewel er op de terreinen van de VUB een monument is voor Tiananmen, was er 30 jaar na het bloedig neerslaan van de protesten geen herdenking.
“We hebben er uiteindelijk voor gekozen om geen protest te voeren met een zwaar debat,” zegt vicerector Meeusen, “maar we gaan een Chinese tuin aanplanten rond het monument met planten die in China de overwinning op de duisternis symboliseren. Dat was uiteraard niet meer mogelijk voor de verjaardag van 4 juni.”
Symboliek dus, boven een duidelijk signaal, om China niet voor het hoofd te stoten? “Je moet pragmatisch zijn”, zegt Meeusen. “Als je echt strikt bent, kan je enkel nog in volle vertrouwen met instellingen binnen de Benelux samenwerken.”
Wat Meeusen er niet bij vertelt, is dat de directeur van het Confuciusinstituut aan zijn universiteit België niet meer binnen mag. Een Confuciusinstituut wordt altijd geleid door een lokale en een Chinese directeur. Bij de VUB is de Chinese directeur Xinning Song (65), een professor van de Renmin Universiteit in Peking. Zijn werkvisum voor België liep af in juli. Toen was hij met zijn vrouw in China.
Song vroeg een nieuw werkvisum aan, maar dat weigerde de Dienst Vreemdelingenzaken. Hij kreeg integendeel een inreisverbod voor de Schengen-zone voor acht jaar, wat erop wijst dat de Belgische veiligheidsdiensten hem beschouwen als een bedreiging, omwille van inmenging en spionage.
Volksverheffing
Het leven van Xinning Song leest als een Chinese droom van volksverheffing. Als zoon van militairen wordt Song als jongeman kompel in een steenkoolmijn in de buurt van Peking. Op zijn 24ste slaagt hij voor een toelatingsexamen aan de universiteit en hij kan zich opwerken in de academische wereld, tot directeur van het Center of European Studies aan de Renmin Universiteit.
In 2007 komt Song in België terecht voor een positie aan UNU-CRIS, een onderzoeksinstelling van de VN in Brugge. Als in 2016 de VUB een Confuciusinstituut opricht, in samenwerking met de Renmin Universiteit, wordt Song er directeur.
Song staat niet bekend als iemand die de Chinese propaganda napraat, maar als een open netwerker. Zo onderhoudt hij uitstekende contacten met denktanken en onderwijsinstellingen zoals College of Europe, de Brugse eliteschool voor Eurocraten.
De laatste twee jaar sprak Xinning Song op in totaal zes lezingen aan het Egmont-instituut, het koninklijk instituut voor internationale relaties in hartje Brussel, dat verbonden is aan het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken. Die lezingen gebeurden telkens samen met professor Sven Biscop. Biscop werkt voor het Egmont Instituut en de UGent, maar heeft ook een onderzoekspositie aan het Center of European Studies van Song aan de Renmin Universiteit. Volgens hem passen de lezingen in de opdracht van het Egmont-instituut.
“Het is net onze opdracht om ook het debat aan te gaan met sprekers uit ondemocratische regimes, zolang er ook een tegenverhaal is”, zegt Biscop, die zijn standpunt ook verduidelijkt in een opiniestuk bij De Morgen. “China is een autoritair land, maar je moet toch blijven uitwisselen met elkaar, vind ik. Bovendien is het een kans om deze mensen daar ook informeel te spreken.”
Een aantal China-experten betwijfelen op basis van de sprekerslijsten van de lezingen dat er telkens sprake was van tegensprekelijk debat. Maar de vraag is vooral wat Song deed met de informatie uit informele gesprekken. Via zijn vele contacten en prestigieuze posities zou hij niet enkel het Chinese standpunt verspreiden, maar ook een inlichtingennetwerk hebben uitgebouwd. Er zouden bewijzen zijn dat hij ook optrad als rekruteerder voor de Chinese inlichtingendiensten en informanten aanzocht onder de Chinese studenten in ons land en in de bedrijfswereld.
Doofpot?
Op 3 oktober werd Song verwacht op een nieuwe lezing aan het Egmont-instituut, over EU-China relaties, die hij zelf had georganiseerd. Hij probeerde af te reizen met een Schengenvisum via de Oostenrijkse ambassade in Peking en ontdekte dan zijn inreisverbod.
“Ik heb beroep laten aantekenen”, zegt Song, die we konden bereiken op de Renmin Universiteit. “Ik weet niet waar men het haalt dat ik contact zou hebben met Chinese inlichtingendiensten. Ik heb wel een goede relatie met Geng Huichang, de ex-minister van Staatsveiligheid in China, die ook als gastprofessor les geeft aan Renmin. Is dat het?”
Song is vastberaden om de beslissing ongedaan te maken en stelt dat hij zich nog altijd gesteund voelt door de VUB. “De vicerector is mij op vrijdag komen bezoeken op de Renmin Universiteit.”
Als we vicerector Meeusen opnieuw proberen te bellen, blijkt hij inderdaad in China. Hallo, meneer Meusen?
Waarom heeft u nooit gezegd dat de directeur van het Confuciusinstituut weg was en België niet meer binnen mag?
“U hebt mij er niet naar gevraagd.”
Het is toch logisch om zoiets te vertellen als er expliciet gevraagd wordt naar het Confucius-instituut? Dit klinkt als een doofpot?
“Ik moest de vuile was niet buiten hangen. Dit is een gevoelig dossier. Ik ken bovendien de exacte feiten niet die Song ten laste worden gelegd.”
Klopt het dat u de man net heeft bezocht?
“Ik ben op rondreis in China in mijn functie als vicerector Internationalisering, zoals elk jaar. Vrijdag hebben we de Renmin Universiteit bezocht en dan was Song daar ook aanwezig.”
Heeft u hem zaterdag ook gezien op een VUB-alumni-evenement aan de Renmin Universiteit?
“Ik denk niet dat hij daar was.”
U bent niet zeker?
“Laat me even nadenken. Er waren een zeventigtal aanwezigen en hij is daar even geweest, ja.”
Is het niet gek dat u als vicerector iemand gaat ontmoeten van wie u weet dat hij 8 jaar lang de Schengenzone niet binnen mag omwille van spionage-activiteiten aan uw universiteit?
“Nu ik hier toch ben, heb ik hem ontmoet, meer niet. Ik heb ook de nieuwe directeur ontmoet die hem zal vervangen. Ik denk dat het belangrijk is dat ik dit nauw opvolg.”
