BiologieElla Al-Shamahi
Waarom corona de handdruk niet zal uitroeien: ‘Elkaar de hand schudden is een oerinstinct’
Hoe hard u ook geprobeerd hebt om het vuistje en de elleboog in te zetten voor een hartelijke begroeting, de handdruk zal na Covid-19 snel een comeback maken. Dat beweert evolutionair bioloog Ella Al-Shamahi in een nieuw boek, dat de oorsprong van het handen schudden terugvoert naar ruim zeven miljoen jaar geleden.
“Ik geloof niet dat de handdruk is uitgestorven in maart 2020,” zo schrijft Ella Al-Shamahi in haar boek The Handshake: A Gripping History. Al Shamahi is paleo-antropoloog en evolutionair bioloog, en schreef afgelopen weekend in The Guardian een bevlogen ode aan de edele handeling van de handdruk. Zij meent bewijzen te hebben dat de handdruk ouder is dan de mensheid, en sowieso een wereldwijde pandemie zal overleven. “De handdruk is niet louter een cultureel fenomeen,” schrijft ze, “hij is biologisch, geprogrammeerd in ons DNA.”
Al-Shamahi heeft zich als onderzoeker gespecialiseerd in neanderthalers. Er is geen enkele grottekening bekend waar een handdruk op te zien is, geeft Al-Shamani toe in haar boek, maar toch is ze overtuigd: “De Neanderthalers schudden elkaar al de hand.”
Waarom ze daar zo zeker van is? “Dat is simpele evolutiebiologie. Als een bepaalde morfologie of gedrag voorkomt bij verschillende soorten, dan kunnen we ervan uitgaan dat de laatste gemeenschappelijk voorouder van die verschillende soorten ook diezelfde eigenschap vertoonde.” Al-Shamahi beroept zich op onderzoek dat zou aantonen dat chimpansees en bonobo’s, die van alle levende diersoorten het dichtst verwant zijn aan de mens, ook handen schudden.
Trump en Kim
Ze haalt met haar theorie enkele mythes onderuit die aan de handdruk als begroeting vooral culturele verklaringen gaven. Dat men in de oudheid zo controleerde of de ander geen wapen verborg bijvoorbeeld, werd al als fabeltje afgedaan. Een handdruk als bezegeling van de vrede is tot op vandaag wél een krachtig symbool.
De oudst bekende afbeelding van een handdruk dateert uit 845 voor Christus: op een mozaïek uit het huidige Noord-Irak is te zien hoe de Assyrische koning Salmanasser III en de Babylonische koning Marduk-Zakir-Sumi I een alliantie sluiten door elkaar de hand te schudden. In moderne tijden levert het nog altijd iconische beelden op. Toen Churchill, Truman en Stalin met een triple-handdruk het einde van WOII bezegelden, bijvoorbeeld. Of recenter, toen Donald Trump als allereerste Amerikaanse president de hand schudde van de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un.
Vandaag worden politici – om evidente, hygiënische redenen – verguisd wanneer ze iemand de hand reiken. De Britse premier Boris Johnson pochte vorig jaar nog dat hij tijdens een hospitaalbezoek iedereen persoonlijk de hand had geschud. In een poging om het virus toen nog te minimaliseren, volgens sommigen, maar in de redenering van Al-Shamahi was Johnson gewoon het slachtoffer van menselijke oerdriften die niet zo makkelijk met onze ratio te beteugelen zijn.
“Onze vingers en handpalm zitten vol receptoren. Een handdruk veroorzaakt een opstoot van oxytocine, een hormoon dat verband houdt met gevoelens van vertrouwen en bescherming,” zo luidt haar redenering.
Veerkracht
“Het is een aangeboren impuls. De handdruk is de gouden standaard van menselijk contact”, schrijft Al-Shamahi. Ze beschrijft hoe we via de handdruk via ‘chemosignalen’ onbewust informatie opnemen over de ander. Door elkaar de hand te schudden – en met die hand daarna in ons gezicht te wrijven – nemen we de lichaamsgeur van de ander tot ons, waar een schat aan informatie uit af te leiden is over aantrekking, angst, walging – een soort van dierlijk waarschuwingssysteem dat door corona tijdelijk is uitgeschakeld.
“Het mag dan vuil, ongezond of zelfs verboden zijn, de handdruk is altijd teruggekeerd als gewoonte en dat zal ook nu zo zijn,” schrijft Al-Shamahi in haar boek. Als dochter van Jemenieten die als moslima werd opgevoed in het Britse Birmingham, was handen schudden voor haar persoonlijk lange tijd verboden. Religieuze en culturele tradities kunnen onze aangeboren neiging tot menselijke aanraking wel onderdrukken, maar de handdruk overleefde altijd ondanks en niet dankzij die maatschappelijke evoluties, meent ze. “De veerkracht van dat simpele gebaar toont aan hoe krachtig het is, en hoe diep het is verbonden met onze biologie.”
The Handshake: A Gripping History van Ella Al-Shamahi verschijnt op 25 maart bij Profile Books.
