Waar zijn de tepels naartoe? Nog maar weinig vrouwen zonnen vandaag topless

Zij: “Wat er veranderd is aan het strand tussen vroeger en nu? Nu zijn er overal strandbars, die zag je vroeger nergens.”

Ik: “Ja maar, óp het strand. Daar zonnebaadden toen toch meer mensen zonder, allez…” Ik pols voorzichtig, want weet wel dat mijn buurvouw in de jaren 70 en 80 soms topless aan het strand lag, maar ik heb het gissen naar hoe ze daar nu, ondertussen 71, op zou reageren. (Nadat een tante van ­ongeveer dezelfde generatie op ongeveer dezelfde vraag ­“weinig ervaring mee, een zedig badpak, da’s al” antwoordde, wist ik dat enige tact noodzaak was.)

Zij, vervolgens gespeeld verbaasd: “Oh, je bedoelt ­monokini? Ja, dat zag je overal, zelfs hier. Ik deed het ook op vakantie in Zuid-Frankrijk. En in Turkije en Spanje.”

Jarenlang hadden mijn buren, met hun twee kinderen, een vaste afspraak met de zomerzon. Wanneer hun schoondochter later meeging, was dat ook probleemloos topless.

Mijn buurman valt bij: “In de Ardèche deed iedereen dat. Je kon er niet naast kijken.”

Ik: “En dat je vrouw monokini lag, dat was geen ­probleem?"

Hij: “Nondedoeme, natuurlijk niet!” En dan guitig, op zijn 77ste het kattenkwaad nog niet verleerd: “Toen was ik nog een pak jonger, hè. Dan piepten we weleens over het windzeil! (lacht luid) Maar nu is dat allemaal gedaan.”

Doodnormaal

Wat een stoten, die generatie. Een rondvraag bij frequente strandgangers vandaag bevestigt dat je amper topless ­vrouwen aan de Belgische kust ziet. Ook Frankrijk, waar het enkele decennia geleden doodnormaal was, is het gebruik tanende. Slechts 2 procent van de vrouwen onder de 35 jaar ligt nog topless op het strand, rapporteerde het Franse blad Elle in 2014, en het besloot vervolgens dat de monokini – de badslip uit 1964 die door Rudi Gernreich werd ontworpen en de borsten onbedekt liet – officieel out is.

Zijn we zedelijker geworden? Walter Weyns, socioloog aan de Universiteit Antwerpen, spreekt van een nieuwe preutsheid. Die brengt hij in verband met de hedendaagse context die multicultureler is geworden en waarbij onze normen en waarden – welk gedrag is gepast en welk niet – evolueerden. Het gaat niet over de grote levensthema’s als leven, dood en onheil, maar om subtielere zaken, zoals of je naakt kunt rondlopen. “Als ­verschillende gevoeligheden ­samenkomen, is het aftasten.” Zo houden we onbewust meer ­rekening met elkaar. Maar dat we in de jaren na 1968, waarin mensen plotsklaps vrijer leken, ook wilder, zeg maar ­onbeschaafder waren, klopt niet volgens de professor.

Socioloog Norbert Elias stelde in 1939 in zijn boek Het ­civilisatieproces dat het Westen er doorheen de geschiedenis heen alleen maar netter op werd. Geuren – scheetjes, boeren, lichaamsgeur – moest je verhullen en er werd allerhande gereedschap aangevoerd, van bestek voor je eten tot zakdoeken voor je neus. “In dat opzicht waren de jaren 70 en 80, waarin we fastfood met de handen gingen eten en we vrijer rondliepen, een decivilisatie. Maar, in werkelijkheid verinnerlijkten we de regels. Zou je een middeleeuwer vandaag op het strand zetten, dan zou hij zijn lichamelijke impulsen niet kunnen beheersen door alle seksuele prikkels. Nu weten we uit onszelf hoe we ons in zo’n context moeten gedragen.”

Hoewel. Vandaag zie je ook dat ­mensen soms totaal ­ongepast hun ­telefoon pakken om te filmen. En net daardoor zit de schrik er bij sommige vrouwen in, om hun topje uit te doen.

Lidia (31) is graficus en een van de uitzonderingen die onlangs wél nog met enkele vriendinnen monokini ging in Oostende. “Ik vind het de normaalste zaak van de wereld. Mijn huid ziet er na een portie zon zoveel gezonder uit, waarom zou ik mijn borsten dat ontzeggen? Maar toen we later de leuke foto’s onder vrienden deelden, dacht ik wel: fuck. Nu bestáán die beelden wel.” Want met het internet, net als met de reacties van ­anderen, weet je nooit. Dat is ook de reden waarom ze ­liever niet met haar echte naam getuigt.

Magda Michielsens ziet het, samen met de toegenomen diversiteit, als een van de redenen voor de terugval van topless zonnebaadsters. Als jarenlange hoogleraar vrouwenstudies aan de Universiteit van Nijmegen en als voorzitter van Rosa, het studiecentrum voor gender en gelijke kansen, geldt de ­professor emeritus als autoriteit inzake vrouwenstudies en feminisme. “Als ik vroeger in monokini op het strand lag, dan had wie daar was het gezien, en dat was het. Met social media heb je geen controle meer.”

Combineer dat met de toegenomen carrièrekansen – “Die vrouwen op de stranden zijn misschien toekomstige CEO’s, managers, rechters, ministers en professoren” – en je ziet de zelfcensuur optreden “omdat ze weten dat beelden altijd ­kunnen opduiken”.

Dus passen ze hun gedrag aan, stelt Michielsens: “Of je moet het je écht niet aantrekken, zoals Angela Merkel.” Ze refereert naar een zwart-witfoto van de Duitse bondskanselier in veel jongere dagen, waarop ze naakt aan het water staat met vriendinnen. Nooit kwam er officiële reactie op de foto die enkele jaren terug de wereld rondging. Misschien wel het sterkste signaal: dat het haar nogal koud liet.

“Ik heb helemaal geen probleem met andere mensen die naakt zonnebaden, maar zelf zou ik het niet doen”, zegt Sylvie (29), waarna ze eraan toevoegt: “Sinds ik moeder ben, zijn mijn ­borsten trouwens als theezakjes.” Ze is lang niet de enige die er zelf gewoon geen behoefte aan heeft. En ze is ook niet de ­laatste om eraan toe te voegen dat haar borsten te groot, te klein, te laag of wat dan ook zijn.

Je vraagt je af of pakweg Brigitte Bardot vandaag nog even lichtvoetig in Saint-Tropez zou zonnebaden als in 1976. Wie weet zou ze gaan twijfelen. Omdat haar weliswaar prachtige boezem niet helemaal lijkt op ‘de perfecte borsten’ die in vele hoofden slopen. “Bijna iedereen vindt van zichzelf dat ze rare borsten heeft, maar niemand heeft van die zogezegde ideale borsten die rond en hoog zijn en dicht bij elkaar staan”, verzekert Tine Prophete, verkoopster in de Brusselse lingeriezaak Underwear. Ze zag al ontelbare ­boezems. “De borsten in advertenties zijn gemaakt met ­Photoshop, of met voorgevormde beha’s. Als we wat meer mensen gewoon naakt ­zouden zien, en dat hoeft zelfs niet monokini op het strand te zijn, dan zouden we weer een natuurlijker beeld van onszelf krijgen.”

Gaat het niet om je borsten, dan wel om je buik en billen, je weet wel, je bikinibody waarvoor je vorig jaar al aan het sporten moest zijn. “Borsten? Daar heb ik het zelfs nog niet over, ik wil eerst die buik nog wegwerken”, gromt een vriendin. Het korset dat we jaren geleden afgooiden en vervingen door vrijere (en blotere) kleren, nestelde zich in onze hoofden en ons lichaam, zegt Emma McClendon in Dressed, een podcast over modegeschiedenis. En zo sporten we ons te pletter zodat we lekker vrij op het strand kunnen hangen. Wie daar niet aan voldoet, moet al heel wat zelfvertrouwen aan de dag leggen om toch zorgeloos door het leven te gaan.

Ga gewoon weg

Vorig jaar haalde Mumsnet, een Brits online forum voor moeders, het nieuws toen een lid haar beklag deed over een vrouw in hun vakantiepark. Dagelijks ging die topless zonnen – “met haar kinderen erbij, erg ongepast!” De aanklaagster haalde zich meer dan 600 reacties op de hals, soms van forumleden die haar begrepen, maar vooral van vrouwen die vonden dat mannen ook altijd met hun borsten en tepels bloot lopen. “Ga gewoon weg als het je niet aanstaat”, reageerde een ander lid.

En dat laatste is ook wat de Oostendse politie zou voorstellen, zegt Philip Caestecker, hoofdcommissaris van de badstad. Monokini zonnebaden wordt er sinds eind jaren 70 gedoogd – “Ik was toen zo’n veertien jaar, en dat was revolutionair!” – en Caestecker kan zich geen uit de hand gelopen situaties herinneren. “Als iemand toch problemen zou maken van een topless zonnebadende vrouw, zouden wij zeggen dat de mevrouw in kwestie niets verkeerd doet en dat het haar recht is.”

Borsten krijgen er dus hun volle steun. Wel niet vergeten: “Dat geldt enkel op het strand. In badkleding of topless door de binnenstad wandelen is openbare zedenschennis.”

Free the nipple

Laat het duidelijk zijn, het tonen van vrouwelijke borsten ligt al decennia lang even gevoelig als een nat ijsblokje tegen je tepel. Denk aan de actievoerders van Femen die hun boezem in de strijd werpen. Maar ook aan de discussies over Facebook en Instagram. Deze media verbieden geseksualiseerde inhoud en verstaan daaronder, naast seksuele handelingen en geslachtsdelen, ook vrouwentepels, wat hun reglement ­strenger maakt dan dat van onze kust. Het gevolg is dat allerhande protestsites, zoals FreeTheNipple.com, strijden voor het recht om gewone vrouwentepels en -borsten te tonen, net als die van mannen. Vandaag zijn foto’s van vrouwelijke borsten toegelaten als er baby’s bij betrokken zijn of als het om borstamputaties gaat. Wanneer ze functionele moeders en overlevers tonen, dus. Op een andere beeltenis waarin vrouwen en hun borsten neutraal worden voorgesteld, of seksueel zonder pornografisch te zijn, lijkt het nog even wachten.

Die geseksualiseerde beeltenis van vrouwen nam toe vanaf de 19de eeuw, zegt historicus Henk de Smaele, die de ­geschiedenis van gender, lichaam en seksualiteit doceert aan de Universiteit Antwerpen. Het schilderij The Knight Errant uit 1870, dat een naakte vrouw toont die vastgebonden is aan een boom met naast haar een redder in harnas, zorgde voor ­schandaal. Niet omdat ze naakt was, maar omdat ze in de ­eerste versie oogcontact had, wat een losse moraal ­impliceerde. De Smaele: “Het minste idee dat ze iets met deze situatie te maken zou hebben, laat staan dat ze plezier had, kon niet door de beugel.” En dus herschilderden ze haar gezicht. Dat veroordelen van vrouwen die de blik niet naar de grond slaan, zit er ook vandaag nog in: “Je voelt het aan het dedain in Britse tabloids wanneer ze over topless vrouwen spreken – die zijn cheap – en in onze beeldvorming en de slutshaming in ­programma’s als Temptation Island.”

Dat borsten nu een belangrijk symbolisch gewicht hebben, is overigens geen vast gegeven in de tijd. “In hogere sociale kringen was het voor vrouwen zowaar verplicht om hun borsten te tonen met diepe decolletés, maar armen en benen te verhullen, terwijl mannen helemaal bedekt waren”, zegt De Smaele. Toen waren het de enkels die voor rooie oortjes zorgden.

Het is zeker te vroeg om van een trend te spreken, maar op het internet zou wel wat kunnen bewegen. Er zijn meisjes die behaloze dagen op school organiseren als reactie op het schoolreglement, en in de winkelstraten vind je vrolijke

T-shirts waarop borsten getekend zijn. Intussen eisen vrouwen met borstvoedende selfies meer normaliteit rond het gebruik.

Ook het aantal naturisten neemt toe, volgens de cijfers van de Federatie van het Belgische Naturisme, waarvan het ­ledenbestand eind 2017 groeide tot 8.000 leden. Onder de meer dan 500 nieuwe naaktlopers veel dertigers en veertigers, wat een opmerkelijke verjonging is.

Bloot met koe

Magda Michielsens van Rosa herinnert zich een krachtig beeld uit 1967: “Voor mij was de naakte verschijning van Phil Bloom een symbool. Zij was de eerste vrouw die naakt op de Nederlandse televisie kwam, bij de VPRO. Gewoon een prachtige, naakte vrouw die zich goed voelde, geen porno. Later sierde Saskia Holleman bloot op een veld met een koe, de verkiezingsposter van de linkse PSP-partij nog. Voor vrouwen van mijn generatie voelde het aan als een overwinning, als vrijheid. En dat gevoel heb ik bij de monokini ook.”

Dus wat wordt het nu? (Borsten) bloot, bikini, badbak of boerkini? Strikvraag: eigenlijk is dat de pointe niet. Michielsens: “Meer borsten op het strand, is niet per se een doel. Als we gewoon wat van die onbevangenheid kunnen terugkrijgen, zoals ik die voelde bij Phil Bloom, gewoon ­content zijn met wat je hebt, dán zouden we pas wat ­teruggewonnen hebben.”

Sommige namen zijn schuilnamen. (Tepels liggen erg gevoelig).