VS-Iran: het protest tegen het regime slaat over naar de tribunes in Qatar

Het protest tegen het regime in Teheran verdeelt de Iraanse supporters in Qatar. Een deel zingt het volkslied van de Islamitische Republiek uit volle borst, een ander deel joelt. En de spelers? Ze mompelen. Iran verloor het beladen duel met 1-0 van de VS, die daarmee de volgende tegenstander van Oranje worden.

Terwijl er muziek uit de boxen pompt, staan de supporters van Iran selfies te maken. Ze zijn geschminkt in hun nationale kleuren, groen-wit-rood, en verheugen zich op de WK-wedstrijd, dinsdagavond tegen Amerika. Maar als je een van hen aanspreekt voor een praatje, slaat de sfeer om en worden er nerveuze blikken uitgewisseld. ‘Wees voorzichtig’, zegt de 41-jarige Saeid. ‘Die man achter je doet alsof hij staat te telefoneren. Ik denk dat hij ons gesprek stiekem filmt.’

Een achternaam wil Saeid niet geven, ook al woont hij al jaren in ballingschap in Australië. Hetzelfde geldt voor veel andere Iraniërs die de Volkskrant spreekt. Ze zijn bang voor de eventuele gevolgen van hun uitspraken – voor henzelf en voor hun familie. Met een steelse blik naar de telefonerende man zegt Saeid dat er een ‘revolutie van de vrouwen’ gaande is in zijn land. Hij zou er graag meer over vertellen, maar dan niet hier, met al die landgenoten om hem heen. ‘Ik heb gelezen dat het Iraanse regime honderden informanten naar Qatar gestuurd heeft.’

Iran-Amerika is in de sportgeschiedenis altijd een beladen ontmoeting geweest, maar de editie van dinsdag spant de kroon. Dat heeft alles te maken met de politieke onrust in Iran, en de almaar groeiende druk op het elftal om kleur te bekennen. Sinds de start van de grootschalige protesten, tweeënhalve maand geleden, zijn er duizenden betogers opgepakt. Vrouwen eisen meer vrijheden en gaan demonstratief de straat op zonder hoofddoek. Het regime in Teheran houdt het aantal doden op 300, maar volgens mensenrechtenorganisaties ligt dat zeker op 450.

Lippen op elkaar

Voor veel Iraniërs roept het de vraag op waar de voetballers precies staan. Steunen ze de betogers in hun land, en zo ja, waarom spelen ze dan in een voetbalshirt met de vlag van de Islamitische Republiek (inclusief elfmaal de tekst ‘God is de grootste’)?

Een eerste antwoord werd vorige week gegeven door de 32-jarige aanvoerder van de ploeg, Ehsan Hajsafi. Op een persconferentie zei hij mee te leven met de gezinnen die hun geliefden verloren door het harde ingrijpen van de Iraanse autoriteiten. ‘We steunen hen, we sympathiseren met hen.’ Een dag later hielden Hajsafi en zijn teamgenoten voorafgaand aan de openingswedstrijd tegen Engeland hun lippen op elkaar tijdens het volkslied. Ook dat werd opgevat als een duidelijk anti-regimestatement.

Toch was het voor sommigen niet genoeg. ‘Mensen verwachten dat de spelers alles uit hun handen laten vallen en het regime de oorlog verklaren’, verzucht de 24-jarige Payam (niet zijn echte naam). ‘Maar iedere stap kan gevaarlijk zijn. Ze hebben familie in Iran die opgepakt kan worden.’ Volgens CNN zouden de spelers na de wedstrijd tegen Engeland te horen gekregen van de Iraanse Revolutionaire Garde dat hun gezinnen ‘geweld en marteling’ wachten als ze opnieuw zouden weigeren het volkslied te zingen. De mannen bonden in. Tegen Wales werd er weer gezongen, zij het zonder overtuiging.

Hard gefluit

En dinsdag? Als het tijd is voor het volkslied, gebeurt er op de tribune van alles tegelijk. Een deel zingt uit volle borst, terwijl anderen hun gezang proberen te overstemmen met hard gefluit. De hoogblonde Shahrzad (42) uit de stad Ahwaz blijft demonstratief zitten, net als haar man en zoontje. Ze zingt niet, simpelweg omdat de regels van het lied (‘Uw boodschap, o imam, is geëtst in onze ziel’) te zeer bij het bewind horen. Maar Shahrzad heeft geen camera op haar gericht, en de spelers beneden op het veld wel. Zij mogen niet zwijgen, en dat doen ze dus ook niet.

De wedstrijd zelf begint voor Iran uiterst moeizaam: het team heeft aan een gelijkspel genoeg om door te komen, en lijkt vastbesloten de 0-0 te verdedigen. Het zijn daarom de Amerikanen die domineren, en op voorsprong komen via sterspeler Christian Pulisic. Bijna wordt dat 2-0, maar een schuiver van Timothy Weah wordt afgekeurd wegens buitenspel.

Op de tribune zit Payam zich met zijn ouders te verbijten. Of de Iraniërs nou winnen of niet, hij baalt van de verdeeldheid in het supporterskamp. ‘Eigenlijk is het onze eigen schuld. We hebben het regime de kans gegeven ons uit elkaar te spelen.’ Hij vertelt over het omstreden bezoek, kort voor het toernooi, van ‘team Melli’ (het nationale elftal) aan president Ebrahim Raisi. Het bleek een opzetje. Een fotograaf legde vast hoe de spelers beleefd bogen, waardoor veel burgers thuis op de bank dachten: het elftal zit bij de ayatollahs in de broekzak.

Payam: ‘We hebben ons laten bedotten, terwijl het juist zo belangrijk is dat we eenheid uitstralen. Dat we als één man achter ons elftal staan. Vergeet niet: in het 43-jarige bestaan van de Islamitische Republiek is het voetbal altijd de lijm geweest die het land bij elkaar houdt.’

Zijn moeder Atoosa (52) knikt. Ze herinnert zich de laatste keer dat Iran tegen Amerika speelde, bij het WK in Frankrijk van 1998. Het werd 2-1 voor Iran, reden voor een miljoen mensen om de straten op te gaan en de overwinning te vieren. Ook toen deden vrouwen publiekelijk hun hoofddoek af, en vloeide sport als vanzelf over in politiek.

Lichtpuntje

Een overwinning zoals toen blijft dit keer uit, de Iraanse elf ogen slordig en onmachtig. Een levensgrote schietkans voor FC-Porto aanvaller Mehdi Taremi gaat net over, waarna de slotfase aanbreekt en het billenknijpen een aanvang neemt. In blessuretijd schreeuwt het hele Iraanse vak tweemaal om een strafschop, maar daarvoor gaan de spelers te makkelijk naar de grond. Het blijft 1-0 voor de Amerikanen.

Het enige lichtpuntje komt van de tribune, waar een handvol fans tijdens de wedstrijd de naam – ieder één letter – omhooghouden van Mahsa Amini, de 22-jarige wier dood de aanleiding vormde voor het volksprotest. De WK-droom mag uiteengespat zijn, de droom van Iraanse vrouwen is nog springlevend.