Toen Roxane vier jaar was, tekende ze steden op servetten met poppetjes erbij. Ze krabbelde er ook een kerkhof op. Behoorlijk creepy, zegt ze zelf, maar ze had altijd al een voorkeur voor het duistere. Haar ouders vroegen wat ze toch steeds deed op die servetten. Ik verzin verhalen, zei ze. Prompt kreeg ze een typemachine. Nog steeds voelt ze een ontembaar verlangen om te schrijven zodra ze een toetsenbord ziet.

Roxane had veeleisende ouders, schrijft ze in de essaybundel Bad Feminist. Ze deed braaf haar huiswerk en kwam met de hoogste cijfers thuis. Ze schiep er eer in om haar ouders te vervullen met trots. Pas later, toen Roxane lesgaf, kreeg ze door dat zij drie keer harder moest werken dan witte kinderen om de helft van de waardering te krijgen. Haar strenge ouders hadden haar beschermd.

Het gezin Gay verhuisde veel, Roxanes vader was ingenieur van tunnels. Roxane, die nog twee broertjes heeft, was verlegen en maakte slecht vrienden. Ze was een eenzaam kind. Er werd maar een uur per week televisie gekeken, zodat ze zich verloor in boeken.

Op haar twaalfde vroeg een populaire jongen verkering. Ze was verguld. Op een dag fietsten ze samen door de bossen naar een afgelegen, vervallen jachthut, waar vrienden van de jongen hen opwachtten. Roxane werd verkracht. De volgende dag noemde iedereen op school haar een slet. De jongens hadden hun eigen versie van het verhaal verspreid. Sindsdien is er het leven voor en het leven na.

Aan niemand vertelde ze wat er gebeurd was. Ze begon te eten om haar lichaam te veranderen in een vesting. "Hoe dikker je bent, hoe onzichtbaarder", zegt ze daarover. Het gaf haar controle. Op de elitaire kostschool stimuleerde een docent haar om iedere dag te schrijven. Roxane was braaf; ze schreef iedere dag.

Op haar negentiende, terwijl het volgende seizoen aan Yale University zou beginnen, nam Roxane het vliegtuig naar San Francisco. Ze was een jaar spoorloos en trok op met een 44-jarige man. Een door haar ouders ingeschakelde privédetective vond haar terug. Ze had inmiddels tatoeages. Roxane herpakte zich, nam het studeren terug op en ging bloggen.

Als twintiger publiceerde ze erotische verhalen, in de jaren 90 schreef ze veel over Haïtiaans zijn, Amerikaans zijn, en over niet zwart genoeg zijn om aansluiting te vinden bij de zwarte gemeenschap. Ze zocht haar plek. De laatste jaren zocht ze ook haar plek binnen het feminisme. Haar essaybundel is daar de getuigenis van.

Schrijven is voor Roxane Gay een vorm van zelfmedicatie. Deels kon ze haar trauma verwerken in haar debuutroman, die ze in vier zomermaanden voltooide. Gay leeft afgelegen, is kinderloos en lijdt aan slapeloosheid, wat het naar eigen zeggen makkelijk maakt om iedere dag een stuk te publiceren en minstens drie boeken per week te lezen. Ze schrijft 's nachts, als alle bronnen op internet zijn opgedroogd en het tijd is voor nieuwe content.

Cirkelredenering

Sinds Beyoncé en Jennifer Lopez zich openlijk een feminist noemen en Emma Watson de He-for-Shecampagne leidt, lijkt feminisme zowaar hip. De Amerikaanse essayist en hoogleraar Katie Roiphe vertelde me vorig jaar net als Bookerprizewinnaar Eleanor Catton dat het in hun omgeving heel vanzelfsprekend is om jezelf feminist te noemen. Mensen fronsen hun wenkbrauwen wanneer je het nut ontkent.

Chimamanda Ngozi Adichie, het grote voorbeeld van Beyoncé, publiceerde vorig jaar het pamflet We Should All Be Feminists, dat veel discussie opleverde, maar vooral wereldwijde erkenning. Allerlei kranten riepen 2014 uit tot het jaar van de vrouwelijke schrijver. Er lijkt een kentering gaande en dan verschijnt er opeens een essaybundel met de titel Bad Feminist. Pardon?

Maar Gay is niet tegen het feminisme, geenszins. Ze blogt nota bene voor de feministische site Jezebel. Nee, ze is eerder bang dat ze zich geen feminist kan noemen omdat ze niet voldoet. Gay danst op muziek met seksistische teksten, ze houdt van roze en ze faket zelfs weleens een orgasme.

Tegelijk maakt ze zich druk over ongelijke lonen, seksistische muziek, films en boeken die vrouwenlevens onwerkelijk portretteren, het recht op abortus en de aanhoudende seksuele aantijgingen die vrouwen moeten verduren. In Bad Feminist bekritiseert ze allerlei kunst- en cultuuruitingen, zoals populaire televisie en film, jeugdboeken en Scrabble, om tot de conclusie te komen dat onze cultuur veel misogyne en racistische trekken vertoont. Daarom wil ze oproer veroorzaken, maar ook geruststellen.

Geïnspireerd op Lof van het rommelige leven, de essaybundel van Roiphe, wil Bad Feminist een mea culpa zijn. Het leven als feminist is zo moeilijk dat een foute feminist zijn ook best goed is, zo sust Gay zichzelf. Kijk, het feminisme is door mensen bedacht. Mensen zijn niet foutloos, dus is het feminisme dat evenmin. Ergo: ik mag een gebrekkige feminist zijn. Dat is een sterk staaltje cirkelredenering (stel dat iemand zichzelf introduceert als 'slechte wetenschapper', die stuur je toch terug om z'n huiswerk te maken?).

In de bundel onderzoekt Gay vervolgens veel feministische rolmodellen die van fouten worden beticht, om hun 'misstappen' te relativeren.

Meningendiarree

Het feminisme van Gay lijkt voortgekomen uit haar traumatische ervaring en de levenslange gevolgen daarvan. Het is kritiek uit onmacht, omdat ze het niks vindt 'dat ze zo hard haar best moet doen om serieus genomen te worden'. Oei, dat klinkt niet bijster intelligent.

Het grootste probleem met de essays van Gay is dat ze niets nieuws verkondigt. Ze constateert, maar geeft geen oplossingen. We weten al dat vrouwen 70 dollarcent verdienen in banen waar mannen een dollar in hun hand gedrukt krijgen, en dat zoveel Amerikaanse vrouwen last hebben van seksueel geweld dat er verklikkerswebsites bestaan. Dat vrouwen bijzaak zijn.

Gay herhaalt de veelgehoorde kritiek uit de jaren 60 dat het feminisme een witte, elitaire aangelegenheid is: te weinig oog voor zwarten en armen. Sisterhood, dát is nodig. Ik hoor een refrein van Madonna: 'I've seen it all before.'

Een enkele keer blijft Gay niet steken in een introductie op een onderwerp en haalt ze uit. Zo zouden mannen volgens haar gewoon betere lezers moeten worden, door eens een boek van een vrouwelijk auteur op te pakken. Vrouwen hoeven niet nog meer hun best te doen, mannen moeten dat. Interessant, maar ik verwacht meer argumentatie. Quod non.

Ronduit pijnlijk vind ik dat Gay beweert het feministisch discours nauwelijks te kennen (ze citeert Judith Butler (1990) en 'antifeminist' Roiphe, dat is behoorlijk schamel). Daarmee pleit ze zichzelf vrij, zodat ze zonder bronvermelding of onderzoek meningen kan verkondigen waarover al zoveel zinnigs is geschreven. Zoals te verwachten leidt dit in sommige stukken tot oppervlakkigheid en meningendiarree.

Quo vadis, Roxane?

Alessandro Baricco voorspelde in De barbaren dat internet zou leiden tot generaties die op golven surfen, in plaats van de diepte in duiken. Met als gevolg hapsnapconclusies. Daar grossiert Gay in - als een echte exponent van die generatie. Ze windt zich in The Guardian bijvoorbeeld op over Roiphe. Roiphe plaatste in een essay vraagtekens bij het turven van recensies om ongelijke literaire waardering tussen de seksen aan te kaarten. Gay grijpt de gelegenheid aan om verontwaardigd te gillen dat tellen wél heel belangrijk is, terwijl Roiphe dit helemaal niet tegenspreekt. Roiphe daagt juist uit om ánders naar de materie te kijken, wat Gay nalaat.

Surfen op de toppen kent klaarblijkelijk nog meer nadelen: Gay zoekt soms al schrijvend naar een stelling. Zo verwijt ze topvrouw Sheryl Sandberg (Google en Facebook) dat zij in haar boek Lean In blind is voor haar bevoorrechte positie als hoogopgeleide, rijke vrouw, om het even daarna normaal te vinden dat Sandberg vanuit haar eigen situatie schrijft. Euh... waar wil je naartoe, Gay?

Ik kan nog wel een kolom vullen met argumentatiefouten (maar die maken haar menselijk, toch?). Gay gaat simpelweg te vaak te kort door de bocht om uit te komen bij wat kenners al weten, zodat ik me afvraag of ze met haar verontwaardiging niet juist het vooroordeel bevestigt dat feministen boze, man-vijandige slachtoffers zijn. Auteurs als Roiphe, Susan Sontag, Joan Didion, zelfs Camille Paglia en Siri Hustvedt wisten mij met hun genuanceerde, ongemakkelijke stellingen wel uit te dagen.

Allemansvriend

Dus ja, ik heb me geërgerd, maar tegelijk vind ik Bad Feminist een sympathieke bundel. Gek, hè? Gay openbaart publiekelijk haar tekortkomingen en diepste wonden; ze is zich bewust van haar bevoorrechte positie. Die eerlijkheid is buitengewoon innemend. Daarmee verkondigt ze de fijne, geruststellende boodschap dat je niet perfect hoeft te zijn. Ze schrijft vanuit diepgewortelde emoties (zoals in een stuk over verkrachtingen), wat het nog eens oprechter maakt. En soms lachwekkend omdat ze zichzelf relativeert en alle blabla doorprikt. Cut the crap, klinkt het vaak.

Het moet gezegd dat vooral wanneer Gay over zichzelf schrijft haar hyperbolen hilarisch zijn. Ze heeft beslist humor. Haar spreektaal is 'zeg maar' toegankelijk, wat het lezen van haar bundel geenszins tot straf maakt. Ze beschrijft levendig en is belezen. Dat ze rot en rijp door elkaar husselt en zich voor allebei interesseert, zowel voor Vijftig tinten grijs als voor Didion, maakt haar ook tot allemansvriend.

Tel daarbij op dat Gay zich sterk maakt voor de massa waar de elite op neerkijkt en je begint te begrijpen waarom ze zo massaal wordt omarmd. Met lef en strijdvaardigheid laat ze zien hoe scheef er gedacht wordt (waarom is één getuigenis over het seksueel misbruik van Bill Cosby niet overtuigend genoeg?). Nieuwe generaties kunnen de waarheid niet vaak genoeg benadrukt zien, of zoals een 23-jarige jongen zei: 'Kijk naar de wereld, hoe kun je geen feminist zijn?' Dus inderdaad, beter een foute feminist dan geen feminist.

Roxane Gay,Bad Feminist, 80 p., 4,99 euro, e-book.

Vertaling: Mireille Vroege.