Voormalig correspondent in Rusland: ‘Als de Russen Kiev echt willen innemen, wordt het een verschrikkelijke oorlog’

De dreiging van een Russische invasie van Oekraïne neemt niet af. Terwijl de VS en Europa Moskou blijven waarschuwen voor een inval, wordt volop gespeculeerd wanneer president Poetin zal toeslaan. Of bluft hij? Bellen met voormalig correspondent in Rusland Bert Lanting.

Je hebt jezelf deze vraag natuurlijk vaak gesteld: gaat Poetin Oekraïne écht binnenvallen?

“Dat is een ontzettend moeilijke vraag. Het is heel moeilijk te voorspellen. De situatie wordt de laatste tijd wel gevaarlijker. Maandag beschuldigde het Kremlin Kiev ervan troepen samen te trekken langs de frontlinie in Oost-Oekraïne, waar nog op kleine schaal wordt gevochten met pro-Russische separatisten. Dit lijkt wel heel erg op een scenario waarbij de Russen een incident creëren in het gebied en dat gebruiken als argument om Oekraïne binnen te vallen.

“Poetin heeft eerder alarmerende woorden gebruikt voor de situatie in Oekraïne. Zo beschuldigde hij de Oekraïners van volkerenmoord tegen de etnische Russen in het oosten. Dat is totaal niet gerechtvaardigd. De separatisten hebben in 2014 zelf de onafhankelijkheid uitgeroepen in de gebieden die ze in het oosten onder de voet hadden gelopen. Nu gaat het economisch slecht en klagen ze dat de bevolking niet aan hun pensioen kan komen. Maar dat is de consequentie als je besluit je af te scheiden.

“Dit soort beschuldigingen van het Kremlin zijn zorgwekkend. Poetins woordvoerder zei ook dat de kans op een conflict steeds groter wordt. Hij verwees naar de troepen die de NAVO maandag besloot te sturen naar lidstaten in Oost-Europa om hun veiligheid te verbeteren. Maar het gaat om kleine aantallen. De 8.500 militairen die de VS in verhoogde staat van paraatheid hebben gebracht, gaan ook niet naar Oekraïne en zijn niet bedoeld om te vechten tegen Rusland. De NAVO-eenheden gaan onder meer naar de Baltische staten en Polen, landen die zich nu bedreigd voelen omdat ze zelf ooit werden bezet door de Sovjet-Unie.”

Bluft Poetin dan? Is hij vanaf het begin nooit van plan geweest zijn vingers te branden aan een invasie en is deze troepenmacht alleen gebruikt om het Westen en Kiev onder druk te zetten?

“Dat is mogelijk. Maar onwaarschijnlijk. Wat heeft hij dan nu bereikt? Ik zie niet hoe hij hieruit met winst kan komen als hij geen geweld gebruikt. Hij wil dat de NAVO de militairen terugtrekt uit de lidstaten in Oost-Europa en de garantie dat Oekraïne op termijn geen lid wordt van de NAVO. Maar dat is onbespreekbaar voor de VS en de NAVO. Die terugtrekking gaat niet gebeuren. En het staat iedereen vrij om lidmaatschap aan te vragen van de alliantie, ook Oekraïne. Dat heeft Rusland ook in verscheidene verdragen erkend.

“Maar Rusland kan er zeker van zijn dat de NAVO Oekraïne niet zal opnemen. Want als Oekraïne lid wordt, kan de NAVO ook betrokken raken bij een conflict tussen Kiev en Moskou over de Krim, het schiereiland dat Rusland in 2014 annexeerde. Daar heeft niemand bij de NAVO zin in. Met de inval in de Krim heeft Moskou in feite het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne voorkomen. Rusland weet dat ook heel goed.

“Als Poetin zich nu plotseling terugtrekt zonder enkele toezegging van het Westen, heeft hij een nederlaag geleden. Dat maakt de situatie zo gevaarlijk. Je vraagt je af wat hij in godsnaam wil bereiken. Het militaire voordeel dat Moskou bereikt met een invasie van Oekraïne weegt niet op tegen de enorme negatieve consequenties voor Rusland. Er zullen zware sancties volgen, de relatie met het Westen zal voor lange tijd zijn verpest en in de rest van de wereld zal Moskou ook weinig vrienden maken.”

Maar zie je dan nog een politieke uitkomst?

“Het enige wat het Westen Poetin kan aanbieden, zijn besprekingen op het gebied van wapenbeheersing. Diverse verdragen op dit gebied, onder meer op het terrein van beperking van nucleaire middellange afstandswapens, zijn opgezegd. Het overleg ligt al jaren stil. Maar met deze toezegging wordt de Oekraïne-kwestie niet opgelost.”

Rusland zou wel kunnen kiezen voor een beperkte militaire operatie in plaats van een invasie. Deels om het eigen gezicht te redden. Je bent zelf in Oost-Oekraïne geweest. Hoe kijk je daar tegen aan?

“Dat zou ze enig voordeel kunnen opleveren. Het is dan waarschijnlijk dat ze de rebellenrepublieken binnentrekken en annexeren. De bevolking daar is zeer pro-Russisch, ze hebben zelfs Russische paspoorten gekregen. De Russen kunnen ook een corridor innemen langs de kust van Oekraïne, bij de Krim. Oekraïne zou dan enkele havens kwijtraken en zelfs de toegang kunnen verliezen tot de Zwarte Zee. Dit kan echter leiden tot een jarenlange guerrilla-oorlog, want de Oekraïners gaan dat niet pikken.

“Het alternatief is een grootschalige invasie waarvoor de Russen een kolossale troepenmacht moeten gaan inzetten. Kiev moet dan worden ingenomen en het westen van het land. West-Oekraïne is zeer nationalistisch. Ook hier moeten ze rekening houden met een bloedige guerrilla-oorlog, waarin nationalistische milities zich zeker zullen laten gelden. Deze milities speelden in 2014 en daarna ook een belangrijke rol bij de gevechten tegen de separatisten. Misschien zelfs een tijdje een grotere rol dan het Oekraïense leger.”

Je hoort ook voortdurend dat de Russen in een soort blitzkrieg snel willen oprukken naar Kiev om een pro-Russische regering te installeren. Is dat haalbaar?

“Dat gaat heel moeilijk worden. De stemming in Oekraïne is nu zeer anti-Russisch. Zo’n tien tot vijftien jaar geleden was dat nog anders. Tot 2014 was de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj aan de macht. Er zijn nog pro-Russische groeperingen actief, maar hun invloed is minder geworden. Je hoort nu dat de Russen oud-parlementariër Jevgeni Moerajev in het zadel zouden willen helpen. Maar ik heb nooit gehoord dat hij veel invloed in het land heeft. In elk geval lijkt het mij onmogelijk hem aan de macht te brengen zonder Oekraïne binnen te vallen.

“Als ze alleen Kiev met een soort bliksemoorlog willen innemen, worden de Russen bovendien zeer kwetsbaar. Want dan kunnen ze makkelijk worden aangevallen door Oekraïense legereenheden uit de rest van het land. Hoe dan ook, het wordt een verschrikkelijke oorlog als de Russen Kiev echt willen innemen. Dan moeten ze wel erg veel geweld gaan gebruiken. Het gevolg zal ook zijn dat de buurlanden die lid zijn van de NAVO bang worden en zich nog meer gaan bewapenen. Dan heeft Poetin het omgekeerde bereikt van wat hij wilde.”

Als bluf niet zijn opzet was, dan is er maar één conclusie: Poetin wil hoe dan ook Oekraïne binnenvallen.

‘Misschien is dat inderdaad vanaf het begin zijn opzet geweest. De NAVO gaat toch niet meteen de witte vlag hijsen omdat hij zo’n grote troepenmacht heeft samengetrokken langs de grens? Als Poetin dat dacht, dan heeft hij zijn kansen vreselijk overschat. Rusland wil hoe dan ook terug naar de situatie van tijdens de Sovjet-Unie, toen er een buffer in Europa was tussen het Westen en Moskou. Die buffer proberen ze weer te herstellen. Maar de landen in Oost-Europa willen dat helemaal niet. Ze hebben de Sovjet-bezetting meegemaakt en willen nu dat de NAVO actief blijft in de regio.”