Vluchteling in Duitsland of Syrische oorlogsmisdadiger? Duitse rechter velt vandaag een historisch vonnis

Twee Syriërs die naar Duitsland kwamen als vluchteling, werden daar door slachtoffers herkend als oorlogsmisdadigers in dienst van het regime-Assad. Een van hen, Eyad A., staat deze week terecht in de stad Koblenz, wegens het plegen van misdaden tegen de mensheid. De rechter doet woensdag uitspraak.

Eyad A. is een van honderdduizenden Syriërs die de afgelopen jaren naar Duitsland vluchtten. Na vijf jaar durende omzwervingen in Turkije en Griekenland kwam de 44-jarige met zijn gezin terecht in het plaatsje Zweibrücken in de deelstaat Rheinland-Pfalz, waar hij hoopte op een toekomst met een schone lei. Op een zomerdag in 2018 had hij een afspraak op het stadhuis. Eyad A. dacht dat het over zijn verblijfsvergunning ging.

Het liep anders. Woensdag oordeelt de rechter in Koblenz of Eyad A. schuldig is aan het plegen van misdaden tegen de mensheid in dienst van de Syrische dictator Bashar al Assad. Eyad A. staat terecht voor medeplichtigheid aan foltering van 30 mensen in de al Khatib-gevangenis in Damascus, “de hel op aarde” volgens mensen die er levend vandaan komen.

Het vonnis is een wereldprimeur. Nooit eerder moesten handlangers van het Syrische regime zich voor een rechtbank verantwoorden. Omdat Rusland Assad via een veto in de VN-veiligheidsraad de hand boven het hoofd houdt, kan het Internationale Strafhof in Den Haag geen ‘Syrië-tribunaal’ beginnen.

Duitse rechter

De enige manier om mensen als Eyad A. te kunnen berechten, is het beginsel van “universele jurisdictie”. Als de verdenking van oorlogsmisdaden of misdaden tegen de mensheid bestaat, kan ook een buitenlandse rechter een oordeel vellen over individuele verdachten. Hier zal dus een Duitse rechter volgens het Duitse recht een oordeel vellen over een Syrische dader – of eigenlijk, twee daders, want Eyad A. is in deze zaak maar “bijvangst”.

De grote vis is Anwar R. (58), die bij de geheime dienst de rang van kolonel bekleedde en in diezelfde al Khatib-gevangenis de scepter zwaaide over een afdeling. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de marteling van minstens vierduizend personen, van wie er in elk geval 58 om het leven kwamen. Het oordeel in zijn proces valt vermoedelijk pas komende herfst.

Amnesty International en Het Syrische Netwerk voor Mensenrechten schatten dat er sinds het begin van de burgeroorlog 100.000 mensen in de gevangenissen van de geheime dienst verdwenen, van wie er zeker 18.000 zijn vermoord of doodgefolterd. Hun stoffelijke overschotten zijn gedumpt in geheime massagraven.

De internationale betekenis van het al Khatib-proces stijgt ver uit boven de twee mannen in de beklaagdenbank, zegt de Syrische mensenrechtenadvocaat Joumana Seif. Het betekent erkenning voor het feit dat het regime van Assad misdadig is en al was voor in 2011 de burgeroorlog uitbrak. “Dit proces vertelt het verhaal van het Syrische volk”, zegt Seif, die onderzoek doet voor de Duitse ngo European Center for Constitutional Human Rights (ECCHR).

52 getuigen

De rechters in Koblenz hoorden 52 getuigen, van wie er 40 zelf gemarteld zijn. Ze vertelden over hoe ze met tientallen mensen in een kleine ruimte werden gepropt, over slagen met vuisten, stokken, buizen en kabels, en over seksueel geweld. Daarnaast zijn er de afgelopen maanden in Koblenz getuigenissen afgelegd door mensen die het regime van binnenuit kennen.

De zaak tegen Anwar R. kwam aan het rollen toen de bekende Syrische mensenrechtenadvocaat Anwar al Bunni in 2016 in een Berlijnse asielzoekerscentrum een bekend gezicht zag. Hij wist niet meteen wie het was, vertelde hij vorig jaar aan Die Zeit. Later schoot het hem met een schok te binnen. De man was zijn gevreesde voornaamgenoot Anwar R., die hij had zien toekijken terwijl hij gemarteld werd in de gevangenis. Al Bunni moedigde de Syrische diaspora succesvol aan om te getuigen.

Getuige

En toen viel het oog van de Duitse justitie op het dossier van Eyad A. De laagopgeleide man uit de Syrische stad Deir ez-Zor die vrijwillig aan de Duitse autoriteiten had verteld dat zijn vlucht naar Duitsland vooral een vlucht was voor zijn oud-werkgever. Hij werd eerst gehoord als getuige.

Eyad A. had sinds 1994 voor de geheime dienst gewerkt, maar pas toen de burgeroorlog uitbrak, zou hij zijn overgeplaatst naar een eenheid die mensen moest arresteren bij demonstraties. In 2011 is hij met collega’s de straten afgestruind naar demonstranten op de vlucht. Ze vonden dertig mannen, die ze in een vrachtwagen hebben geduwd en naar de al Khatib-gevangenis brachten. Eyad A. wist dat daar werd gemarteld, vertelde hij de Duitse politie.

Op de ochtend dat A. dacht dat hij een verblijfsvergunning zou krijgen, hoorde Eyad A. dat hij verdachte was. Op medeplichtigheid aan meervoudige marteling staat maximaal vijftien jaar. De eis tegen Eyad A. is vijfenhalf jaar, omdat hij cruciale informatie leverde voor het proces tegen Anwar R. De verdediging eist de vrijspraak, omdat familieleden ontlastende verklaringen aflegden. Er is zelfs videobewijs dat Eyad A. vermomd naar demonstraties tegen het regime ging.

Joumana Seif zegt dat het vonnis van secundair belang is. Ze hoopt vooral dat het proces “invloed zal hebben op andere zaken, als basis zal dienen voor nieuwe initiatieven in Europa of elders”. Behalve in Duitsland worden er ook in Frankrijk Oostenrijk, Noorwegen en Zweden processen voorbereid tegen misdadigers in dienst van het Assad-regime.