Vloeibaar gas, steenkool maar ook energiebesparing: zo gaan Europese landen om met de energiecrisis

Meer vloeibaar gas, meer steenkool en gelukkig ook meer energiebesparing. Een nieuwe datastudie van de gereputeerde denktank Bruegel toont hoe Europese landen omgaan met de energieoorlog tegen Rusland.

Meer lng

Om onze afhankelijkheid van Russisch gas te verkleinen zijn Europese leiders de hele wereld rondgetrokken op zoek naar nieuwe gasleveranciers. Rekenwerk van denktank Bruegel leert dat ze daarbij nieuwe (vaste) contracten hebben afgesloten voor 24 miljard kubieke meter in 2022, 10 miljard kubieke meter in 2023 en 62 miljard kubieke meter in de daaropvolgende jaren.

Ter vergelijking: in 2021 exporteerde Rusland nog ongeveer 155 miljard kubieke meter gas richting de Europese Unie. Wat overeenkwam met 40 procent van het totale Europese gasverbruik.

Weinig verrassend: naast de Europese Unie zelf (deals met Azerbeidzjan en de VS) zijn het vooral Duitsland en Italië die de internationale gasmarkt hebben bestormd. Beide landen steunden decennialang op Rusland voor hun energiebevoorrading. Zo heeft Duitsland nieuwe contracten afgesloten met Australië, de Verenigde Arabische Emiraten en de VS. Italië is zijn heil gaan zoeken in Afrika. Het land heeft contracten ondertekend met Algerije, Angola, Congo en Egypte.

Bij het grootste deel van deze nieuwe gascontracten gaat het om zogenoemd vloeibaar gas (lng), dat per schip kan vervoerd worden naar Europa. Maar op het Europese vasteland zijn er te weinig haventerminals waar deze lng ‘hervergast’ kan worden. Heel wat lidstaten proberen daarom nu in allerijl hun importcapaciteit te verhogen. In Noord-Duitsland liggen er plannen klaar voor een vijftal drijvende lng-terminals. In Polen worden bestaande terminals uitgebreid. Ook Frankrijk investeert in een drijvende terminal in havenstad Le Havre. Die moet in januari klaar zijn.

Wat dit ons allemaal oplevert? In 2022 zal er in totaal voor 20 miljard kubieke meter aan importcapaciteit bijkomen in Europa: de helft via lng-terminals, de andere helft via een nieuwe pijpleiding tussen Noorwegen en Polen. Volgend jaar wordt gemikt op 51 miljard kubieke meter extra.

Meer steenkool

Helaas, de oorlog in Oekraïne heeft ook de comeback van steenkool als energiebron ingeluid. België heeft geen steenkoolcentrales meer, maar in heel wat Europese lidstaten staan die er wel nog. In totaal zijn het er nog altijd meer dan 300. En heel wat van die installaties draaien weer.

In de eerste negen maanden van 2022 is het gebruik van steenkool in de elektriciteitsproductie van de EU met goed 37 terawattuur gestegen in vergelijking met vorig jaar. Wat betekent dat gedurende deze periode zowat 4,5 miljoen ton steenkool meer is verbrand. Het Internationaal Energieagentschap verwacht dat Europa dit jaar tot 7 procent meer steenkool zal verbruiken dan in 2021.

Opvallend is dat de Europese steenkoolcentrales niet meteen de plek van de gascentrales hebben ingenomen. Ook die zijn stevig blijven draaien, ondanks de historisch hoge gasprijzen.

Volgens Bruegel heeft dit alles te maken met de kurkdroge zomer van 2022. Die heeft de uitbating van veel Europese waterkrachtcentrales, maar ook van veel kerncentrales, in de problemen gebracht. Kerncentrales die in het binnenland staan hebben rivierwater nodig om hun installaties te koelen. De aanhoudende pannes in het Franse nucleaire park helpen evenmin. Om de stroombevoorrading te verzekeren is het vandaag daarom alle hens aan denk: met steenkool én gas dus.

Wat betreft het nucleaire vraagstuk: zowel België als Duitsland hebben besloten om oude reactoren langer open te houden om de crisis te counteren. In ons land moeten de onderhandelingen met uitbater Engie over de verlenging van Doel 4 en Tihange 3 tegen eind dit jaar afgerond zijn. De kans dat er nog andere Belgische kernreactoren langer open blijven lijkt met de dag te groeien.

Op basis van wat er vandaag officieel voorligt, zou met behulp van de nucleaire verlengingen in België en Duitsland jaarlijks ongeveer 7 miljard kubieke meter gas uitgespaard worden.

Meer energiebesparing

Een versnelde vergroening van het Europese continent lijkt het enige échte antwoord op deze energiecrisis. Binnen het zogenoemde REPowerEU-plan hebben de lidstaten daarom afgesproken om hun productie uit hernieuwbare energiebronnen een boost te geven. De ambitie is om tegen 2030 minstens 45 procent aan groene productie in de energiemix te hebben.

Deze omslag vraagt echter tijd. Denk aan de problemen met Ventilus in West-Vlaanderen. Die hoogspanningslijn moet de stroom opgewekt door de windmolenparken op de Noordzee aan land brengen, maar buurtbewoners en burgemeesters verzetten zich tegen de bouw ervan.

De meeste Europese lidstaten zijn intussen aan de slag gegaan rond energiebesparing onder het motto: het goedkoopste gas is het gas dat je niet gebruikt. Bijna alle landen hebben de afgelopen maanden campagnes opgestart om hun binnenlandse energieverbruik snel te verminderen. Het gaat dan meestal om het verlagen van de thermostaat in huizen, overheidsgebouwen en bedrijven (in Noord-West-Europa), het ontraden van airco’s (in Zuid-Europa) en het uitschakelen van openbare verlichting. Polen is de uitzondering op de regel: het land heeft nog geen campagne.

Op langere termijn blijft isoleren het codewoord. Tegen 2030 kan dit volgens Bruegel een jaarlijkse besparing van ruim 45 miljard kubieke meter gas opleveren voor de Europese Unie.