Vleselijk genot in de kunst, vroeger en nu

In de onvolprezen reeks De kunst van het kijken is het jongste boekdeel gewijd aan Eros in de kunst. Een schier onuitputtelijk onderwerp, aangezien een groot deel van de beeldende kunst gewijd is aan het al dan niet naakte lichaam, de lust en liefde of geen liefde.

Zoals gebruikelijk in deze kunstboekenserie krijgen de kunstwerken - schilderijen, tekeningen en sculpturen maar geen foto's - telkens twee pagina's toegemeten waarop details uitvergroot worden of aanverwante werken getoond. De afbeeldingen gaan vergezeld van heldere, beknopte teksten, die vooral de werken in hun kunst- en cultuurhistorisch kader plaatsen.

In totaal brengt het boek zo'n 180 kunstwerken uit alle tijden en alle werelddelen in een chronologisch overzicht bij elkaar: van de primitieve Venus van Willendorf (25.000 v.C.) tot de lappenpop Single III (1996) van Louise Bourgeois. Uit de antieke wereld komt nogal wat pittig materiaal (de knapen- en herenliefde op Griekse vazen) en ook de Japanse beelden en Chinese tabakspotjes verhullen weinig. Voorts zijn er fraaie pikanterieën van Jeroen Bosch en Jan Gossaert over Rubens en Rembrandt tot Rodin, Balthus, Frida Kahlo, Marcel Duchamp, Andy Warhol en David Hockney.

En toch bevredigt het boek niet helemaal. Eros wordt verengd tot seks, lust en verleiding - eigenlijk gaat het boek hoofdzakelijk over seksualiteit in de kunst. Daar is niets mis mee, maar daardoor ontlopen we toch nogal wat werk, zoals een Rubens uit Dresden, Diana die terugkeert van de jacht, waarop geen heet standje te zien is maar de erotiek woelt en krioelt onder de zinnelijke verf.

Jammer is voorts dat nogal wat kunstenaars ontbreken: geen Lucian Freud, Tracey Emin of Marlene Dumas. Vreemd, omdat het de bedoeling van het boek is om de evoluerende smaak en het veranderende schoonheidsideaal in kaart te brengen.

Maar laten we niet kniezen. Eros in de kunst is een prachtboek om menig genoeglijk (winter)uur mee door te brengen, ergens in een hoekje.

Zo helder als de stijl van Mondriaan

Ook al zegt de naam De Stijl u misschien niet meteen iets, de kunstenaars die tot de Nederlandse beweging hebben behoord, kent u ongetwijfeld wel. Ze maakten ook direct herkenbare kunstobjecten, zoals radicaal geometrisch-abstracte schilderijen (Piet Mondriaan) en experimentele meubelen, waaronder een leunstoel uit latten en panelen - ook al in die drie primaire kleuren rood, geel en blauw (Gerrit Rietveld). De heldere strakke stijl met zuivere kleuren is een symbool geworden voor het twintigste-eeuwse Nederland.

De Stijl is nog altijd een voorbeeld voor veel architecten, kunstenaars, vormgevers en modeontwerpers, en wordt dan ook beschouwd als de belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de moderne cultuur.

Maar De Stijl was, vreemd genoeg, nagenoeg onzichtbaar geworden in de Nederlandse musea. Een permanente opstelling in het Haagse Gemeentemuseum en het boek Het verhaal van De Stijl moeten daarin verandering brengen.

Het boek vertelt de geschiedenis van De Stijl tusen 1916 en 1939, en doet dat op weinig conventionele wijze. De pagina's mogen ademen en baden vaak in zinvol wit, net zoals de schilderijen van Mondriaan. Het boek bevat een schat aan illustratiemateriaal, is eigenzinnig vormgegeven (door een Haags bureau) en speelt heerlijk met felle kleuren. Even helder als de vormgeving is de tekst. Het verhaal wordt niet in één geut verteld, maar opgesplitst in zinvolle episodes, vaak aan één feit, anekdote of meningsverschil opgehangen. Tussendoor worden de protagonisten met grote foto's gepresenteerd: behalve Piet Mondriaan en Theo van Doesburg, onder anderen Gerrit Rietveld, J.J.P. Oud, Bart Van der Leck en onze landgenoot Georges Vantongerloo. Tegelijk krijgt de lezer ook het verhaal van een tijd en een land verteld. Een boek om te koesteren.

Drie sterke kunstenaarsbiografieën

Caravaggio. Een leven tussen licht en duisternis door de Brit Andrew Graham-Dixon dateert al van vorig jaar, maar de Nederlandse vertaling kwam pas in 2011 uit. Een interview met de auteur leest u hierboven.

Rik Wouters. Een biografie door De Morgen-recensent Eric Min (Uitgelezen 29/6) ligt nog altijd prominent in de boekhandel. Het boek, een uitgave van De Bezige Bij Antwerpen, is aan zijn derde druk toe. Eric Min brengt voor het eerst onbekend materiaal samen dat de rol van muze en minnares Nel in een ander daglicht stelt en reconstrueert haarfijn het tragische leven van de jonggestorven schilder.

Dé kerststronk van het moment is de meer dan duizend pagina's tellende biografie van Vincent van Gogh door de Amerikaanse auteurs Steven Naifeh en Gregory White Smith (Bert Bakker, 39,95 euro). Na de monumentale brievenuitgave die vorig jaar verscheen, is de Van Goghstudie een tweede klepper rijker.

Hoe gek het ook mag klinken, een degelijke, recente volbloedbiografie van Van Gogh bestond niet. De twee Amerikanen brengen een meeslepend verhaal en veel nieuw materiaal, verdiepen inzichten - Van Gogh als onmogelijke tobber, drammer en hoerenloper - en komen ook met een verrassende hypothese over het levenseinde van Vincent. Daar haalden ze enige tijd geleden de wereldpers mee. Vincent zou geen zelfmoord hebben gepleegd in juli 1890 in de velden van Auvers nabij Parijs, maar door straatkinderen, die hem al langer plaagden, toevallig zijn doodgeschoten. De biografen brengen veel nieuw indirecte bewijzen maar kunnen hun - best interessante - hypothese niet hardmaken.

Eén bizar detail: in de Nederlandse vertaling staan vooraan enkele landkaarten waarop sprake is van 'Vlaams-Brabant' en 'Zuid-Brabant' op de plaats van de provincie Antwerpen, terwijl de stad Antwerpen ontbreekt - nochtans een essentiële plek in Vincents ontwikkeling. The devil is in the detail.