Vlaamse groei, vergrijzing en vluchtelingen: dit zijn de demografische vooruitzichten van ons land

Zo’n 104.000 inwoners kwamen er in 2022 bij in België. Ter vergelijking: normaal zijn dat er gemiddeld 52.000 per jaar. Dat blijkt uit de nieuwe demografische vooruitzichten van het Federaal Planbureau. De toename is vooral te verklaren door Oekraïense vluchtelingen die tijdelijke bescherming kregen. Wat zijn de verdere prognoses?

België groeit door Oekraïense vluchtelingen

Meer dan 229.000 mensen kwamen naar België in 2022, schat het Federaal Planbureau in. Zo’n 129.000 mensen verlieten het land, waardoor de groei door migratie op 100.000 uitkomt. De toename komt vooral door de 63.000 Oekraïense vluchtelingen die in België een tijdelijk beschermingscertificaat kregen. Dit is een verblijfsvergunning voor een jaar, die tot 2024 kan worden verlengd.

Wat de invloed van deze cijfers op lange termijn is, is nog niet bekend. Het Planbureau maakte daarom twee hypothesen. Scenario 1 gaat ervan uit dat de overgrote meerderheid van de Oekraïense vluchtelingen België verlaat in 2024. Scenario 2 veronderstelt dat vluchtelingen zich permanent in België vestigen en hun familie laten overkomen, waardoor immigratie in 2024 toeneemt.

De onderzoekers gaan uit van het scenario waarbij de helft van de vluchtelingen beslist om in 2024 terug te keren naar Oekraïne, en de andere helft ervoor kiest om in België te blijven. Of Oekraïners zullen terugkeren of niet maakt op lange termijn niet een enorm groot verschil, zegt demograaf Soumaya Majdoub (VUB). “We hebben niet te kampen met een extreem hoge toename.”

De demograaf vindt de titel van de publicatie, Uitzonderlijke bevolkingsgroei in België in 2022 door de oorlog in Oekraïne, misleidend. “Dit is niet uitzonderlijk. We hebben deze mensen onthaald en gezegd: we gaan voor jullie zorgen. Het is een demografische uitschieter, maar het is niet uitzonderlijk in de zin van: het komt onverwacht.”

Waar het rapport spreekt van “de onzekerheid over de impact van de oorlog in Oekraïne op de bevolkingsgroei”, ziet Majdoub vooral kansen. De instroom van Oekraïense vluchtelingen helpt volgens haar juist om de infrastructuur van het integratiebeleid in België onder de loep te nemen, ook met het oog op vergrijzing in de samenleving. “Zijn we niet te rigide met verwachtingen? Kunnen we mensen sneller aan het werk helpen door werk-leertrajecten aan te bieden? Zou integratie niet vlotter kunnen?”

Hoewel immigratie uit landen buiten de Europese Unie zal blijven toenemen, neemt dit op termijn af vanuit landen binnen de Europese Unie, voorspelt het Federaal Planbureau. Ons land wordt namelijk economisch iets minder aantrekkelijk voor Europese lidstaten, legt onderzoeker Hendrik Nevejan van het Planbureau uit. Hij noemt Polen als voorbeeld, omdat dit land zelf economisch een inhaalslag zal maken.

De bevolkingsgroei vertraagt

Goed nieuws (nu ja, niet voor iedereen): onze levensverwachting neemt toe. Terwijl we nu gemiddeld 81,7 jaar worden, is dat opgeschroefd naar 89,1 jaar in 2070. Maar tegen 2050 neemt het aantal sterfgevallen toe. Dit komt doordat de babyboomgeneratie dan langzaamaan overlijdt. “We komen in 2040 op een moment waarop het aantal sterfgevallen het aantal geboorten overtreft, waardoor de bevolkingsgroei vertraagt”, zegt onderzoeker Hendrik Nevejan. Het aantal kinderen per vrouw blijft namelijk afnemen.

In de komende jaren bereikt de vergrijzing een piek. Dat roept een zorgvraag op. Majdoub pleit voor een nieuw model in de samenleving waarin zorg centraal staat, met name ook voor het oudere deel van de bevolking. “We moeten mensen niet meer in bejaardentehuizen proppen en druk uitvoeren op het socialezekerheidsstelsel en het personeel.” We zien dat nu al terug in de maatschappij, zegt de demograaf. Ze noemt als voorbeeld de manifestatie in Brussel dinsdag, waar werknemers van ziekenhuizen, de thuiszorg en de woon-zorgcentra maatregelen eisen tegen werkdruk en personeelstekort.

Het Vlaams gewest groeit

In 2070 zal Vlaanderen 8 miljoen inwoners tellen, tegen 6,7 miljoen op 1 januari 2022. Een stevige groei die het woonvraagstuk nog nadrukkelijker op tafel legt. “We zijn in België geboren met een baksteen in onze maag”, grapt Majdoub. “We hebben een drang naar bezit, maar we zijn 60 tot 90 jaar op aarde. Waarom moet zich dat vertalen naar het bezit van een huis?”

Ze hoopt dat de overheid meer huurwoningen zal voorzien die afgestemd zijn op de socio-economische samenstelling van de bevolking, in plaats van terrein uit handen te geven aan projectontwikkelaars. Of inzet op meergezinswoningen in plaats van eengezinswoningen. Majdoub stelt dat we als samenleving volop in transitie zitten om de uitdagingen van de klimaatverandering aan te gaan. De vraag is volgens haar hoe we in deze transitie naar een niet-destructief economisch systeem het sociale centraal stellen. “Groei moet wijken voor zorg.”

Wat kunnen we met deze demografische scenario’s?

Demografische vooruitzichten helpen beleidsmakers, het is de basis van beleid en visie voor de toekomst. Voor verschillende maatschappelijke vraagstukken spelen demografische ontwikkelingen vaak een belangrijke rol, zegt demograaf Karel Neels (Universiteit Antwerpen). Denk aan het arbeidsaanbod, onderwijscapaciteit en de vraag naar kinderopvang, mantelzorg en woon-zorgcentra. Maar de voorspellingen vanuit het Federaal Planbureau blijven hypothesen, zegt onderzoeker Nevejan. “We hebben geen glazen bol die ons vertelt hoe al deze componenten evolueren.”