‘Vlaams Belang heeft de gewone media niet meer nodig’: hoe extreemrechts scoort op sociale media

Geen partij die online zo succesvol is als Vlaams Belang. Ze spreekt leden rechtstreeks aan via sociale media, terwijl voorzitter Tom Van Grieken er het imago van zijn partij tracht op te poetsen. Auteur Tim F. Van der Mensbrugghe (41) onderzocht hoe virale propaganda radicaal-rechts groter maakt. ‘De partij gebruikt sociale media om over élk maatschappelijk ongenoegen te spreken.’

De rode draad van je boek is hoe Vlaams Belang sociale media gebruikt om mensen te overtuigen van haar visie.

“Klopt. Het Vlaams Belang heeft na de verkiezingsnederlaag in 2014 (de partij haalde toen bij de federale verkiezingen amper 12,6 procent, SA) handig gebruikgemaakt van sociale media. Ze ging uit noodzaak online, maar het internet bleek een cadeau te zijn. De partij heeft de gewone media nu zelfs niet meer nodig, want ze gebruikt haar eigen kanalen. Zo bereikt ze mensen met content die ze zelf controleert, zonder tussenkomst van journalisten. En ze doet dat heel slim. De partij gebruikt sociale media om over élk maatschappelijk ongenoegen te spreken. Ze hebben het niet alleen over migratie, maar ook over bijvoorbeeld het stikstofdossier. Ook al kloppen hun feiten dikwijls niet, ze lokken wel mensen naar hun partij en hun gedachtegoed.”

Wat is nu net de strategie die Vlaams Belang online gebruikt?

“Het onlineverhaal van Vlaams Belang hoort bij een strategie naar het voorbeeld van Marine Le Pen in Frankrijk. Zij was de eerste radicaal-rechtse leider die voor een properder imago koos. Ze zette harder in op sociale onrechtvaardigheid, weg van de xenofobe en agressieve communicatie van haar vader Jean-Marie. Vlaams Belang is dat ook beginnen te doen, met Tom Van Grieken op kop. Vlaams Belang investeert in sociale media en ziet dat inspelen op sociale onrechtvaardigheid succesvol is. Dat soort berichten levert een enorm engagement op van shares, comments en likes – daar houden de algoritmes van sociale media van. Zo postten ze over financiële bijdragen die asielzoekers zouden krijgen, terwijl mensen hier het moeilijk hebben. Mensen zijn dan verontwaardigd over zulk sociaal onrecht en daar maakt Vlaams Belang handig gebruik van.”

Je haalt in je boek ook de online technieken van Schild & Vrienden aan.

“Schild & Vrienden gebruikte memes om mensen in hun kring te lokken, zoals de Amerikaanse alt-rightbeweging al langer doet. Het doel van memes is mensen prikkelen met afbeeldingen en vervolgens ideeën planten in hun hoofd. Denk aan de afbeelding die in de Pano-reportage verscheen van een Afrikaans, uitgemergeld kindje, ondersteund door de woorden: ‘I don’t care, I love it’. Als je je in zulke afbeeldingen kunt vinden, hoor je eigenlijk al bij de beweging. Je kunt die memes verwerpelijk vinden, maar ze werken.

“In geheime chatgroepen worden dan de ‘echte’ gedachten geuit. Ook zo’n geheime groep heeft een sterk effect: berichten delen die het daglicht niet mogen zien, smeedt een band tussen alle leden van de groep. Het doet er niet toe of dat ten koste gaat van minderheden. Het ongenoegen van de leden komt er aan de oppervlakte en groeit, hun online-engagement neemt toe. Doel bereikt, dus.”

Je brengt geen fraai beeld van de traditionele politieke partijen.

“Dat is de kern van het Vlaams Belang-verhaal. Veel partijen hebben zichzelf over de jaren zo ingegraven dat er geen eerbare compromissen meer kunnen worden gesloten. Belangrijke beslissingen – denk aan het pensioendossier – schuiven ze almaar verder voor zich uit. Die besluiteloosheid voedt radicaal rechts. De klassieke partijen hebben maar één manier om te voorkomen dat radicaal-rechts het electoraat overneemt: beslissingen durven nemen. Slechts door beleid te voeren bewijst de democratie haar nut.”

Wat was je drijfveer om dit boek te schrijven?

“De afgelopen jaren zagen we hoe extreemrechts steeds meer de onlinewereld veroverde. Het intrigeerde me, al verbaasde het me niet. Twintig jaar geleden schreef ik voor het Gentse studentenblad Schamper al over extreemrechts, en toen al waren ze actief op de internetfora van die tijd. Onder andere Tom Vandendriessche, toenmalig KVHV-preses en nu Europarlementslid voor Vlaams Belang, deed gretig mee aan die discussies toen. Ik vond het fascinerend hoe zij vol overgave een wereldbeeld verdedigden dat radicaal afweek van de mainstream.”

In je boek leg je uit dat het hebben van radicaal-rechtse gedachten niet nieuw is, en dat we dat zelfs best aanvaarden.

“Ik begrijp dat sommigen heel hard tegen de ideologie van extreemrechts zijn. Ze mogen dat gedachtegoed ook bestrijden. Maar wie vasthoudt aan een extreemrechtse ideologie, doet dat niet uit slechte wil. Ik ben er zeker van dat die mensen oprecht geloven dat ze iets goeds doen.

“Ik zie de mens als een diersoort die zichzelf probeert te organiseren. Het is boeiend om vanuit die hoek de politiek en de democratie te observeren. Bij een verrassend groot deel van de bevolking leeft een hang naar autoritarisme, zo zien politiek psychologen. Dat uit zich bijvoorbeeld in wantrouwen tegenover minderheden en andersdenkenden, dikwijls met onderdrukking tot gevolg. Dat is niet prettig om te accepteren, maar dat is de mens. Net daarom moeten we ook naar mensen met radicaal-rechtse opvattingen luisteren.”

Tim F. Van der Mensbrugghe, ‘Hoe de virale propaganda van Schild & Vrienden en Vlaams Belang extreem-rechts groter maakt’, Borgerhoff & Lamberigts, 224p., 22,99 euro.