Vietnam is een ‘keurige’ dictatuur, hoe spelen ze dat klaar?

De Communistische Partij van Vietnam (CPV), die al meer dan vijf decennia de baas is, koestert haar ‘collectief leiderschap’. Elke vijf jaar kiezen de partijvertegenwoordigers een Centraal Comité, dat op zijn beurt het Politbureau kiest. Dat orgaan bepaalt wie de vier ‘pilaren van de macht’ worden: de premier, de president, de parlementsvoorzitter en de partijleider.

Dat dit al zo lang goed gaat is opmerkelijk, zeker omdat in andere (oud-)communistische landen waar één partij domineert het nogal eens voorkomt dat een sterke man de macht grijpt en houdt. Het recentste voorbeeld is China, waar president Xi Jinping de regels liet herschrijven zodat hij tot zijn dood kan aanblijven. In Rusland, Noord-Korea, Venezuela en Cuba gebeurde iets soortgelijks.

Ook Vietnam leek ooit die kant op te gaan. In de jaren 70 en 80 werd Hanoi gedomineerd door één leider, Le Duan, die met ijzeren vuist regeerde. Na zijn dood greep de partij in en sindsdien draait de carrousel keurig voort.

Roltrap

Hoe kreeg de partij dat voor elkaar?

“Het zijn vooral de strenge partijregels die hebben voorkomen dat iemand de boel ging domineren”, zegt de Australiër Carlyle Thayer, emeritus professor en kenner van de Vietnamese partijpolitiek. “Het partijhandboek dicteert dat bestuurders vijf jaar lid moeten zijn geweest van het Politbureau. Dat kan alleen als je vijf jaar lid bent geweest van het Centraal Comité. Bovendien moeten bestuurders verplicht op hun 65ste met pensioen en mogen ze niet langer dan twee termijnen aanblijven.”

Thayer vergelijkt het met een roltrap, waar elk vijf jaar partijleden op- en afstappen. Hij wijst op het afzwaaiende Politbureau, dat uit negentien leden bestaat. “Sinds het vorige congres zijn er vijf overleden of veroordeeld voor corruptie. Zeven anderen hebben de leeftijd van 65 bereikt. Dat betekent dat er nog maar zeven kandidaten in aanmerking komen voor promotie naar een bestuursfunctie. En die moeten kunnen aantonen dat ze ruime ervaring hebben.”

Volgens hoogleraar Tuong Vu van de universiteit van Oregon in de Verenigde Staten komt daar nog bij dat Vietnam verdeeld is in drie regio’s met elk een sterke eigen identiteit. Hanoi komt niet ver zonder steun uit deze gebieden. “De partij moet de macht verdelen over politici uit deze regio’s. Het overleven van de partij hangt af van het vermogen het collectieve leiderschap te behouden.”

Al die regels vormen weliswaar een barrière voor machtsconcentratie, ze belemmeren ook de doorstroming. Daar komt bij dat verschillende partijfracties met hun kandidaat hun invloed proberen te behouden. In de praktijk is dus vaker sprake van een stoelendans dan van een estafette.

Trong

Bovendien is de partij niet te beroerd de regels op te rekken in ‘exceptionele’ omstandigheden. Niemand profiteert hier meer van dan huidig partijleider Nguyen Phu Trong. Toen in 2018 president Tran Dai Quang overleed, kreeg Trong in weerwil van de voorschriften diens functie erbij, waardoor hij ineens ‘twee pilaren van de macht’ belichaamde.

Trong, een ideologische hardliner die de afgelopen jaren veel tegenstanders uitschakelde door ze te laten vervolgen wegens corruptie, gaat deze week voor een derde termijn als partijleider. Daarmee overtreedt hij opnieuw de regels: hij is te oud (76) en heeft er al twee termijnen opzitten. Experts denken dat hij er weer mee wegkomt.

Toch denkt Vu niet dat Trong het collectief leiderschap bedreigt. Deze week zal hij zijn tweede baan als president moeten opgeven. “Zelfs Trong is niet machtig genoeg om permanent twee topfuncties te bezetten”, aldus Vu. Daarnaast is zijn gezondheid broos.

De nieuwe president wordt naar verwachting Nguyen Xuan Phuc, die nu nog premier is. Hij boekte het voorbije jaar succes door Vietnam vrijwel ongeschonden door de coronacrisis te leiden. Door snel de grenzen te sluiten, quarantaines op te leggen en massaal te testen wist Phuc het virus in te dammen. Slechts 39 Vietnamezen zijn aan corona overleden.

De banencarrousel leidt al maanden tot verhitte speculaties in Hanoi. Hoewel de voornaamste kandidaten voor niemand een verrassing zijn, werd het onderwerp in december taboe verklaard om critici de mond te snoeren. De verkiezing van de partijtop mag dan enigszins democratisch verlopen, het landsbestuur is dat alles behalve.

Volgens persbureau Reuters zijn in de aanloop naar het dertiende partijcongres een ongekend aantal activisten, journalisten en dissidenten opgepakt. Zo werden deze maand drie journalisten veroordeeld tot celstraffen variërend van elf tot vijftien jaar vanwege ‘antistatelijke’ verslaggeving.

Hoewel Vietnam volgens de grondwet vrijheid van meningsuiting kent, is kritiek op de partij niet toegestaan. In de aanloop naar het congres doet het veiligheidsapparaat van de partij er traditioneel nog een schepje bovenop, om de rijen gesloten te houden en dissidenten te waarschuwen. Aan één sterke leider heeft de partij geen behoefte, maar het idee macht af te staan aan burgers is een nachtmerrie.