Verslagenheid neemt bovenhand in Venezuela

'De Venezolanen laten zich niet stoppen door het geweld van het regime", zei de Venezolaanse oppositieleider en parlementsvoorzitter Julio Borges zondagavond in een emotioneel betoog. "We zullen niet rusten tot Venezuela zijn vrijheid terug heeft." Borges deed zijn best hoopvol te klinken. Maar hij heeft zijn woorden net iets te vaak herhaald de afgelopen maanden. Ze hebben hun kracht verloren en kunnen de verslagenheid niet meer verhullen.

Want in werkelijkheid lukt het de oppositie niet meer de bevolking in beweging te krijgen. De Venezolanen zijn moegestreden, de dictatuur lijkt onafwendbaar. Ruim 80 procent van de bevolking wil dat de socialistische president Nicolás Maduro opstapt, en dat er nieuwe verkiezingen komen. Maar het is de vraag of Maduro nog valt te stoppen. En tegen welke prijs.

Het was een bewogen weekend. Vrijdag nam de omstreden grondwetgevende vergadering zitting in het parlementsgebouw om een nieuwe grondwet te schrijven. Gedurende dat proces, dat twee jaar kan duren, hebben de leden van de vergadering de absolute macht in het land. Zaterdag maakten ze daar direct gebruik van door de kritische hoofdaanklager Luisa Ortega uit haar ambt te zetten en te vervangen voor een vertrouweling van Maduro.

Rug tegen de muur

Het is een kwestie van tijd voordat ook de parlementariërs van de oppositie aan de kant worden gezet. De grondwetgevende raad is van plan de parlementaire immuniteit op te heffen, zodat de 'terroristen' kunnen worden veroordeeld voor het opruien van de bevolking. De oppositie, negentien partijen verenigd in coalitie Mesa de la Unidad (MUD) of Tafel van Democratische Eenheid, staat met de rug tegen de muur en kibbelt onderling over de te varen koers. De regering kijkt tevreden toe.

Veel Venezolanen moeten overigens niets hebben van de oppositie. De steun voor Maduro brokkelt razendsnel af, maar vooral onder de armen bestaat groot wantrouwen tegen de MUD. Ze herinneren zich nog goed hoe het was voordat de socialisten in 1998 aan de macht kwamen. Het waren partijen van de huidige MUD die in de jaren 80 en 90 met hun neoliberale beleid en corruptie grote onvrede creëerden en zo de weg vrijmaakten voor Chávez.

De oppositie krijgt de massa's niet meer de straat op, radicale demonstranten met huisgemaakte bommen en molotovcocktails blijven over. Ze gaan vrijwel dagelijks de strijd aan met de nationale garde en voelen zich in de steek gelaten door de gematigde oppositie. De MUD blijft hameren op vreedzaam verzet maar de roep om de regering met wapens omver te werpen klinkt in bepaalde kringen steeds luider.

Anderen hebben liever dat het leger ingrijpt. Ook prominente oppositieleiders als Leopoldo López hebben de militairen meermaals opgeroepen "zich aan de kant van de democratie en de grondwet te scharen". Zondag leek het er even op dat die wens in vervulling ging. Een groep van twintig mannen nam de wapens op tegen militairen in een kazerne in Valencia. Ze beweerden dat elders in het land soortgelijke acties zouden volgen. Het zou niet gaan om een staatsgreep, maar om een "burger-militaire actie om de democratie te herstellen".

De regering maakte korte metten met de rebellen en verdere opstanden bleven tot nog toe uit. Het was een "terroristische aanslag", volgens Maduro zondagavond. Volgens de regering waren het geen actieve militairen maar verklede burgers onder leiding van een eerder ontslagen commandant.

"Het is onduidelijk wat er zondag precies is gebeurd", zegt Rocio San Miguel, advocaat en directeur van Control Ciudadana, een onafhankelijke organisatie die toezicht houdt op het handelen van de veiligheidstroepen in Venezuela. "Hoe dan ook komt de regering als winnaar uit de bus. Maduro zal dit voorval aangrijpen om een heksenjacht te ontketenen binnen de strijdkrachten", legt ze uit. "Door zich nu te ontdoen van kritische manschappen, kan hij voorkomen dat militairen in de toekomst bijdragen aan een omverwerping van het regime."

Er zijn aanwijzingen dat het borrelt binnen de strijdkrachten, maar San Miguel verzekert dat het overgrote deel van de troepen loyaal is aan de regering. "Maduro heeft die loyaliteit veiliggesteld door het leger grote politieke invloed en economische voordelen te geven", zegt ze.

Sancties zijn doodsteek voor economie

De Venezolanen wenden zich naar de internationale gemeenschap. Vooral vanuit de regio klinkt felle kritiek op Maduro. Handelsblok Mercosur (de douane-unie tussen Argentinië, Brazilië, Paraguay, Uruguay en Venezuela, red.) heeft Venezuela zaterdag het lidmaatschap ontnomen en Maduro opgeroepen de democratie te herstellen. Maar de boodschap klinkt zwak uit de mond van de Braziliaanse president Michel Temer, die zelf middels een omstreden afzettingsprocedure aan de macht kwam en betrokken is bij een immens corruptieschandaal.

Ook de Mexicaanse president Enrique Peña Nieto, die een leidende rol aanneemt in de internationale kritiek tegen Maduro, heeft weinig recht van spreken als het gaat om mensenrechtenschendingen of gecorrumpeerde staatsinstituties. Maduro weet dat ook, en trekt fel van leer tegen deze "hypocrisie" van regionale leiders. Het voedt bovendien zijn theorieën over een "internationaal complot tegen de bolivariaanse revolutie".

De Verenigde Staten hebben sancties opgelegd tegen veertien hooggeplaatste chavistas onder wie Maduro. Ze overwegen momenteel economische sancties die de oliesector zouden raken. Ruim de helft van de Venezolaanse exportinkomsten is afkomstig uit de olieverkoop aan de VS; de Amerikanen hebben dus een machtig wapen in handen.

De sancties zouden de doodsteek betekenen voor de toch al noodlijdende economie. Er is nu al gierende inflatie en extreme schaarste aan betaalbaar voedsel en medicijnen. Economische sancties van de VS zullen leiden tot nog meer armoede, vluchtelingen, wanhoop, plunderingen en algehele chaos. De vraag is of dat alles tot de val van Maduro zal leiden. En of de bevolking gedwongen mag worden een dergelijke prijs te betalen.