Vechten voor voldoende aanbod in de voedselbank: ‘Kruimeltjes, daarvoor laat je de mensen niet graag komen’

Terwijl de rij voor de voedselbedeling groeit, vallen er steeds minder overschotten te rapen. Voor heel wat organisaties is het vechten om geen schraal zakje aan te bieden. ‘Kruimelkes, daarvoor laat je de mensen niet graag komen.’

“De voedseloverschotten die we krijgen van de supermarkten zijn enorm geminderd”, zucht Didier Vande Cauter van buurthuis Stroboertje in Merksem. Vooral vlees is zeldzaam, maar ook het aanbod groenten is “met zo’n twintig procent” gedaald. En dat terwijl er zich elke dag een vijftal nieuwe gezinnen aanmelden bij de voedselbedeling. “Recent hebben we zelfs drie dagen moeten sluiten, omdat we niks meer hadden liggen. Of ja, misschien konden we drie appelsienen, twee peren en een pot yoghurt in een zakje steken. Maar daarmee geraak je er niet.”

Stroboertje is een van de grootste voedselbedelingen in Antwerpen, met zo’n 4.400 ingeschreven gezinnen. Maar ondanks een sterk netwerk van supermarkten, gebeurt het steeds vaker dat aankloppende gezinnen teleurgesteld naar huis keren. “De reactie die we steeds vaker krijgen: ‘Oei, is dit het maar?’ Logisch, mensen konden vroeger soms een hele kabas vol steken”, zegt Vande Cauter. “Ook voor ons komt dat hard binnen.”

Het is een probleem waar heel wat sociale kruideniers vandaag mee in aanraking komen, terwijl meer mensen dan ooit aankloppen. De Belgische Federatie van Voedselbanken schat dat de aangesloten verenigingen momenteel zo’n 204.000 mensen per maand bedienen, 15 procent meer dan eind 2021.

Nét voldoende

“Oekraïense gezinnen hebben voor wat extra druk gezorgd, maar zij zijn niet de grote stroom”, zegt Annelies Van Loo (Actie Mensen In Nood Mol). “Wie voordien nét voldoende had, komt nu in de problemen. Zeker alleenstaande ouders zien we nu aankloppen. Ze moeten schoolfacturen betalen, hun huis verwarmen en kunnen telkens minder in het mandje van de supermarkt stoppen.”

Op zo’n moment wil je niet de order geven om “karig te zijn in de bedeling”, zegt Van Loo. Maar dat gebeurt dus wel. Dat het aan de aanbodzijde stokt, heeft meerdere oorzaken. De Belgische Federatie van Voedselbanken ziet vooral een sterke afname van schenkingen uit de voedingsindustrie. “De gestegen energieprijzen zorgen dat bedrijven minder op voorraad en meer op vraag gaan werken”, zegt bestuurder Jef Mottar. Ook op veilingen valt minder te rapen, vooral omdat de glastuinbouw in de productie knipt.

“Wat betreft de overschotten die we bij de retail ophalen, behouden we gelijke tred. Maar dat vergt wel steeds meer moeite”, aldus Mottar. Supermarkten voeren nu eenmaal een (logische) strijd tegen voedselverspilling – mee ingegeven door Europa, dat de voedselverspilling tegen 2030 wil halveren ten opzichte van 2015.

Elk procentje dat eraf gaat, door aanbod beter op vraag af te stemmen of een sterker afprijsbeleid, is een kans minder voor de voedselbanken. Bovendien schiet er minder van de koek over door de opkomst van commerciële bedrijven zoals Too Good To Go, die overschotten opkopen.

Voedselhubs

Naast het nationale netwerk van voedselbanken, worden er sinds 2015 ook door Vlaanderen subsidies vrijgemaakt om per regio sociale distributieplatformen – of ‘voedselhubs’ – op te zetten. Uit cijfers die parlementslid Maxim Veys (Vooruit) opvroeg bij minister Benjamin Dalle (cd&v), blijkt dat ook daar de voedseloverschotten in 2020 en 2021 met zo’n 2 procent daalden. De cijfers per provincie verschillen echter sterk. Zo ziet Antwerpen de overschotten het sterkst kelderen, terwijl West-Vlaanderen net winst boekt.

“In andere provincies kan dat ook, maar nu schuift Vlaanderen de verantwoordelijkheid nog te veel af op lokale besturen”, zegt Veys, die erop wijst dat er bijvoorbeeld in de Denderstreek en de regio Vlaamse Ardennen geen voedselhub is, omdat er geen aanvraag werd gedaan. “Daar zijn de meest kwetsbare gezinnen in die regio de dupe van.”

Minister Dalle benadrukt dat de huidige Vlaamse regeling er net is gekomen om “te subsidiëren op gelijke basis” en dat platformen worden samengebracht om goede praktijken te wisselen. “We doen dus al een pak meer dan vroeger.”

Tweesporenbeleid

Toch vindt Veys dat de lokale platformen een structureler karakter moeten krijgen, zodat alle regio’s mee in bad worden gesleurd en de bestaande initiatiefnemers niet elke drie jaar een nieuw dossier moeten indienen. “Daar kruipt veel tijd in, dat is dus telkens een pauze in hun vooruitgang”, aldus Veys.

Dat die voedselhubs op lokaal niveau een dankbare partner zijn, is alvast duidelijk, stelt Didier Vande Cauter van buurthuis Stroboertje. “Zeker omdat we merken dat we bij de voedselbanken vooral nog voor droge voeding kunnen aankloppen, maar minder voor verse.”

Al waarschuwt Mottar ook voor een pervers effect. Hij ziet op sommige plaatsen een tweesporenbeleid ontstaan, waarbij zowel de (nationale) voedselbanken en (regionale) voedselhubs concurreren om voedseloverschotten binnen te halen, terwijl ze dezelfde doelgroep bedienen. “Het kan niet de bedoeling zijn dat elke vzw zijn eigen goesting begint te doen, het moet gecoördineerd verlopen.”

Het is eigenlijk zaak om – net zoals supermarkten en industrie dat doen – te optimaliseren. In die zin verwijst hij naar het regionale platform in Zuid-West-Vlaanderen FoodAct13 als toonvoorbeeld. Niet toevallig in de provincie die (per inwoner) de meeste voedseloverschotten binnenrijft. Daar draait het uiteindelijk om, weet ook Annelies Van Loo. “Kruimelkes, daarvoor laat je de mensen niet graag komen.”