Van Sovjets tot taliban: een overzicht van meer dan veertig jaar oorlog in Afghanistan

De machtsovername door de taliban is het voorlopige sluitstuk van meer dan veertig jaar oorlog in Afghanistan, in gang gezet op kerstdag 1979, toen de voormalige Sovjet-Unie het land binnenviel. Een overzicht.

December 1979 – Sovjet-invasie

Afghanistan bevindt zich in 1979 in woelig politiek vaarwater. Het afgelopen jaar is de spanning opgelopen tussen president en premier Nur Mohammad Taraki en vicepremier Hafizullah Amin. Amin wil een neutraal beleid voeren, terwijl Taraki met de Sovjet-Unie wil samenwerken. Na een bezoek van Taraki aan de Sovjet-Unie wordt Amin onder vuur genomen door KGB-agenten. Hij is ongedeerd, en zet in september Taraki af om zelf de macht over te nemen.

In december steekt het Rode Leger de rivier Oxus over. Met de hulp van de politieke Parcham-fractie, die Amin en Taraki eerder buitenspel hadden gezet, vallen meer dan 100.000 Sovjet-troepen het land binnen. Amin komt om het leven bij luchtaanvallen, en de Sovjet-Unie installeert de pro-Russische Babrak Karmal als president.

Jaren 80 – Opkomst van de moedjahedien

Tijdens de bezetting door de Sovjet-Unie vluchten meer dan 8 miljoen Afghanen naar Pakistan en Iran. In Pakistan verzamelen zich Afghaanse moedjahedien of jihadisten. Ze worden door de VS bewapend en gefinancierd voor een anticommunistische oorlog.

Pakistaans dictator Mohammed Zia-ul Haq roept vrijwilligers op in Afghanistan te vechten. Een van de duizenden vrijwilligers is Osama bin Laden. In 1983 ontmoet Amerikaans president Ronald Reagan de leiders van de moedjahedien, die hij ‘vrijheidsstrijders’ noemt, in het Witte Huis.

In september 1986 voorzien de VS de moedjahedien van draagbare luchtafweerraketten, een keerpunt in de oorlog. De Sovjets beginnen te onderhandelen over hun terugtrekking. Op 15 februari 1989 verlaat de laatste Sovjet-soldaat Afghanistan, en komt er een einde aan een bezetting van tien jaar.

1992-1996 – Barsten in het beleid

In april 1992 nemen de moedjahedien hoofdstad Kaboel in. President Mohammed Nadjiboellah slaat op de vlucht, maar wordt op de luchthaven gevat en onder huisarrest geplaatst in een VN-kamp.

Al snel ontstaan er barsten in de eenheid van de moedjahedienleiders, en beginnen ze elkaar te bekampen. Het startschot voor vier jaar strijd en conflicten, waarbij een groot deel van Kaboel wordt vernield en bijna 50.000 mensen de dood vinden.

1994-2001 – Opkomst en heerschappij van de taliban

In de marge van de conflicten worden in 1994 de taliban gevormd. De beweging heeft haar wortels in de Pakistaanse madrassa’s, scholen waar de zonen van Afghaanse vluchtelingen naartoe werden gestuurd, maar waar behalve aan de militante islamitische leer weinig aandacht werd geschonken aan andere zaken. Bij gebrek aan kennis van een vak kunnen deze studenten weinig anders dan terugkeren naar de gewapende strijd in hun land.

Het conflict in Afghanistan is ideaal voor de opkomst van de taliban. In 1995 veroveren ze Kandahar en installeren er een strikt islamitisch regime. In september 1996 veroveren de taliban Kaboel, na een veroveringstocht door het land waarbij ze amper strijd moesten leveren. De regering ontvlucht de hoofdstad en vormt in het noorden van het land, dat nog niet in handen van de taliban is, het Verenigd Islamitisch Front dat strijdt tegen de taliban.

De komst van de taliban werd aanvankelijk op dankbaarheid onthaald omdat hij een einde maakte aan de conflicten in Afghanistan. Maar onder Mullah Mohammed Omar heersen de taliban met harde hand. Er worden stikte religieuze wetten ingevoerd. Vrouwen mogen niet werken en meisjes mogen niet naar school. Wie de regels overtreedt, wordt publiekelijk gestraft of geëxecuteerd.

2001 – Einde van de taliban

Na de aanslagen van 11 september 2001 stellen de Verenigde Staten talibanleider Mullah Omar voor een ultimatum: Osama bin Laden overleveren en de trainingskampen ontmantelen, of zich voorbereiden op een aanval. De taliban binden niet in. Op 7 oktober valt een door de VS geleide coalitie het land binnen. In november vluchten de taliban van Kaboel naar Kandahar.

Op 5 september wordt in het Duitse Bonn een overeenkomst ondertekend die de macht van de noordelijke alliantie, die tussen 1992 en 1996 regeerde, herstelt. Hamid Karzai wordt president. Twee dagen later verlaat Mullah Omar Kandahar en stort het talibanregime officieel in.

2006-2020 – Taliban heroveren terrein

Met de Amerikaanse troepen volop verwikkeld in de Irak-oorlog leeft de taliban vanaf 2006 weer op. De aanvallen escaleren en de taliban heroveren landelijke gebieden in het zuiden van het land.

In 2014 eindigen de verkiezingen in chaos. Zowel Ashraf Ghani als Abdullah Abdullah eisen de overwinning op. De VS onderhandelen een deal waarbij Ghani president wordt en Abdullah de uitvoerende macht krijgt. Het is de start van een politiek instabiele periode. Datzelfde jaar beëindigen de Amerikaanse en NAVO-troepen hun gevechtsmissie en nemen ze een ondersteunende rol op.

Tussen 2015 en 2018 zien de taliban kans om op te rukken. Zowat dagelijks vinden aanvallen plaats op Afghaanse en Amerikaanse doelwitten. Terwijl de taliban bijna de helft van het land onderwerpen, ontstaat in het oosten een nieuwe islamistische groepering: Islamitische Staat. Het land wordt nu ook geplaagd door aanslagen van deze nieuwe beweging.

2020-2021 – Terugtrekking van de Amerikaanse troepen

Nadat hij tijdens zijn verkiezingscampagne beloofde de Amerikaanse troepen naar huis te halen, stelde president Donald Trump in september 2018 een diplomaat aan voor onderhandelingen met de taliban. In februari 2020 ondertekenen de VS en de taliban een overeenkomst in Doha, Qatar, en wordt een timing opgesteld voor het terugtrekken van de ongeveer 13.000 troepen die zich nog in Afghanistan bevinden.

Intussen blijven onderhandelingen tussen de taliban en de Afghaanse regering vastlopen: president Ghani weigert voorstellen voor een eenheidsregering, terwijl de taliban afzien van een staakt-het-vuren met de regering.

Op 14 april 2021 maakt president Joe Biden bekend dat de laatste Amerikaanse troepen tussen 1 mei en 11 september worden teruggetrokken. De langste oorlog in de Amerikaanse geschiedenis – twintig jaar – komt zo ten einde. Wat achterblijft, is de door de VS gesteunde regering, verscheurd door corruptie en verdeeldheid, die de oprukkende taliban moet afweren te midden van vastgelopen vredesgesprekken.

Zomer 2021 – Taliban heroveren de macht

4 mei: de taliban lanceren een groot offensief tegen Afghaanse troepen in de zuidelijke provincie Helmand. Ze vallen ook aan in minstens zes andere provincies.

11 mei: de taliban veroveren het district Nerkh, net buiten de hoofdstad Kaboel, terwijl het geweld in het hele land toeneemt.

7 juni: functionarissen binnen de regering zeggen dat meer dan 150 Afghaanse militairen zijn gedood in 24 uur. Er vinden gevechten plaats in 26 van de 34 Afghaanse provincies.

22 juni: talibanstrijders lanceren een reeks aanvallen in het noorden van het land, ver van hun bolwerk in het zuiden. De VN-afgevaardigde voor Afghanistan zegt dat ze meer dan 50 van de 370 districten hebben ingenomen.

2 juli: Amerikaanse troepen trekken zich terug uit hun hoofdbasis in Afghanistan, Bagram Air Base, op een uur rijden van Kaboel. De Amerikaanse betrokkenheid in de oorlog komt hiermee effectief ten einde.

6 augustus: Zaranj in het zuiden van het land is de eerste provinciehoofdstad in jaren die in handen van de taliban valt. De volgende dagen volgen veel andere steden, waaronder Kunduz in het noorden.

13 augustus: nog vier provinciehoofdsteden vallen in een dag tijd, waaronder Kandahar, de tweede stad van het land en de spirituele thuishaven van de taliban. In het westen wordt de belangrijke stad Herat veroverd.

14 augustus: de taliban veroveren de grote noordelijke stad Mazar-i-Sharif, en Pul-e-Alam op amper 70 kilometer van Kaboel.

15 augustus: Jalalabad wordt ingenomen zonder strijd. De taliban omsingelen nu de hoofdstad en het is een kwestie van uren voor ook die wordt veroverd. De razendsnelle verovering van Afghanistan is daarmee compleet. Vanuit het presidentieel paleis in Kaboel roept de islamitische beweging het Islamitisch Emiraat van Afghanistan uit.