Van Quickenborne: ‘Vroeger zei men dat er in Brussel meer spionnen dan speurders liepen. Dat wordt verleden tijd’

Wat is het verband tussen een drugsbende die de minister van Justitie bedreigt en het onderzoek naar omkoping door Qatar in het Europees Parlement? Dat de Belgische justitie haar tanden laat zien, zegt Vincent Van Quickenborne (Open Vld) vanuit zijn schuiloord. ‘België is niet meer het kneusje van het internationale veiligheidsbeleid.’

Het interview met Vincent Van Quickenborne (49) vindt noodgedwongen plaats via videoverbinding. De minister verschijnt dan wel in beeld met op de achtergrond een foto van zijn kabinet, in werkelijkheid zitten hij en zijn gezin alweer bijna drie weken ondergedoken in een safehouse. Vooral voor het gezin valt dat zwaar, zegt de minister.

“Niemand mag buiten, bezoek is verboden”, legt hij uit. “Kerst hebben we al overleefd, Nieuwjaar zal ook wel lukken. Ik hoop dat we na Nieuwjaar terug naar een iets gewoner leven kunnen overschakelen: de kinderen naar school, mijn vrouw naar haar werk…

“De bedreiging is diffuser. We weten dat er opnieuw een plan is om te ontvoeren, maar het gaat nu om een andere groep mensen, waar voorts niet zoveel over geweten is.”

Met alle respect, maar een minister van Justitie afdreigen is toch niet efficiënt qua afschrikking?

“Zo redeneren die mensen niet. Het Sky ECC-onderzoek heeft een zeer zware slag toegebracht aan de georganiseerde misdaad. De top is in beeld gebracht. Dat maakt de drugsmaffia zenuwachtig. In Nederland zijn een topadvocaat en een journalist vermoord op klaarlichte dag op straat. Ik hoop dat we dat nooit moeten meemaken. Het is machtsvertoon. Natuurlijk kan je daar niet aan toegeven. Anders word je een echte narcostaat.”

Tegelijk weet de hele wereld intussen dat Antwerpen de Europese draaischijf voor cocaïnehandel is. Deze week haalden ‘we’ nog de voorpagina van de Franse krant Libération.

“Antwerpen heeft een grote, open wereldhaven. Dat maakt ons kwetsbaar, maar dat betekent niet dat je niks kan doen. Catherine De Bolle, grote baas van Interpol, zegt dat je ongeveer 20 procent van de instroom van de cocaïne moet onderscheppen om de mafia echt pijn te doen. We zitten nu rond de 12 procent, met een inbeslagname van meer dan 100 ton. Dat moeten we dus nog eens verdubbelen. Dit is niet alleen het probleem van Antwerpen. Ook in Le Havre of Hamburg stijgt de druk.

“De sleutel ligt bij de samenwerking met Rotterdam. Vorige week nog had ik een videovergadering met mijn Nederlandse collega van Veiligheid, Dilan Yeşilgöz, en met de grote rederijen die Rotterdam en Antwerpen aandoen. We willen slimme containers introduceren met een zwarte doos, zoals in een vliegtuig, waarmee je elke beweging in zo’n container kan monitoren. Tot voor kort waren reders niet geïnteresseerd in samenwerking: de drugs waren ons probleem, niet het hunne. Nu maken we afspraken, bijvoorbeeld over het screenen van havenpersoneel. Dit is een belangrijke trendbreuk.”

Nederlandse rechters weigeren om verdachten aan België over te leveren omdat de situatie in de gevangenissen hier ‘onmenselijk’ is. Dat schiet niet op.

“Het Gevangeniswezen erkent dat er problemen zijn door overbevolking, maar stelt ook het slachtoffer te zijn van eigen succes, onder meer door de impact van de Sky ECC-zaak. Die zorgde voor meer dan driehonderd extra beklaagden, onder wie veel Nederlanders. Maar er wordt wel aan gewerkt, onder meer door 750 extra plaatsen in de gevangenissen, die wat meer ademruimte zullen geven de komende maanden.”

Het onderzoek naar omkoping van Europese parlementsleden leidt dan weer tot intimidatie vanuit Qatar. Moeten we vrezen voor onze energiebevoorrading?

“België is een rechtsstaat. Staten die zich actief willen mengen in het Europese beleid en daarvoor parlementsleden omkopen: dat is hier ongezien. We zullen dit tot op het bot uitzoeken.

“Dit onderzoek kan voor de strijd tegen corruptie worden wat Sky ECC is voor de strijd tegen drugs. De Belgische Staatsveiligheid ligt mee aan de bron van het onderzoek. De tijd dat België het kneusje was van het internationale veiligheidsbeleid ligt achter ons. Vroeger zei men weleens dat er in Brussel meer spionnen dan speurders rondliepen. Dat wordt verleden tijd. De Staatsveiligheid zat in het begin van de legislatuur op 580 medewerkers, nu zitten we op 800 en we gaan naar 1.000.

“Omkoping op deze manier is redelijk ongezien, maar buitenlandse inmenging is dat niet. Denk aan de uitwijzing van Russische of Chinese spionnen, of Turkse pogingen om de diaspora te blijven controleren. Investeren in goede veiligheidsdiensten is geen luxe maar noodzaak. Onze begroting heeft een probleem, maar dat komt onder meer door de investering in Justitie, met een historische budgetverhoging van 2 naar 2,5 miljard euro.”

Zijn er aanwijzingen dat ook gepoogd is om Belgische Kamerleden om te kopen?

“Voorlopig niet. Maar ik heb de Staatsveiligheid gevraagd om pogingen tot omkoping en politieke inmenging mee op te nemen in haar onderzoek naar de georganiseerde misdaad. We weten dat er al medewerkers van douane, havenbedrijven en politie gecorrumpeerd worden. Omkoping van parlementsleden is een volgende stap. Als dat lukt, zit je echt in de narcostaat.”

Er is ook de kwestie-Iran. Het Grondwettelijk Hof blokkeert het uitleveringsverdrag, zodat onze in Iran veroordeelde landgenoot Olivier Vandecasteele niet geruild kan worden. Wat nu?

“We zullen er alles aan doen om Olivier Vandecasteele vrij te krijgen. Die man is op valse grond veroordeeld tot 28 jaar cel. We hopen het Grondwettelijk Hof alsnog te overtuigen van de noodzaak van deze wet. De definitieve uitspraak valt in maart. Dit gaat over meer dan één mensenleven. We moeten er rekening mee houden dat Iran nog vaker deze tactiek zal inzetten tegen landgenoten. Iran heeft het voorbije decennium bijna vijftig westerlingen gearresteerd.”

U verdedigt die uitleveringswet, terwijl het toch ook betekent dat u een veroordeelde terrorist laat gaan.

“We hebben gelijkaardige afspraken met meer dan zeventig andere landen, dat zijn lang niet allemaal voorbeeldige democratieën. De veiligheidsdiensten zijn zelf naar de Kamer gekomen om aan meerderheid en oppositie het belang uit te leggen van dit verdrag. Je hebt de keus: ofwel blijf je altijd bij je eigen principes en dan is de bittere consequentie dat je onschuldige landgenoten als Olivier Vandecasteele aan hun lot overlaat. Ofwel probeer je die mensen te helpen en dan moet je een verdrag durven sluiten. Mijn principe is dan: liever één onschuldige weer vrij dan twee veroordeelden in de cel.

“België heeft een verantwoordelijkheid tegenover de familie van Olivier Vandecasteele. Laten we eerlijk zijn, die man is enkel veroordeeld omdat België destijds de verantwoordelijkheid heeft opgenomen om een Iraanse diplomaat te arresteren en te veroordelen in een terreurzaak. We moesten dat niet doen: hij kwam uit Oostenrijk, is aangehouden in Duitsland en plande een aanslag in Frankrijk. We hadden hem aan Frankrijk kunnen uitleveren, maar we hebben zelf onze verantwoordelijkheid opgenomen.”

Suggereert u nu dat we dat beter niet hadden gedaan?

“Helemaal niet. Het toont wel aan dat België geen schrik heeft om de voet te zetten tegen internationale, door een staat gesponsorde misdaad. Dat is wat een rechtsstaat hoort te doen.”

U krijgt normaal gezien een nieuw strafwetboek goedgekeurd. Daarmee zult u slagen waar uw voorganger, Koen Geens (cd&v), faalde. Wat is het verschil?

“We hebben goed gebruik kunnen maken van het voorbereidende werk van Koen Geens. Een belangrijk verschil is wel dat we de expertencommissie die in de vorige regeerperiode was opgestapt opnieuw bij elkaar hebben gekregen. We volgen hun advies: voor een bepaalde categorie misdrijven wordt gevangenisstraf uitgesloten. Mensen kunnen wel veroordeeld worden tot boetes of alternatieve straffen, maar ze gaan niet meer naar de cel voor dat type misdrijf.”

Waarom is dat zo belangrijk?

“De strafwet dateert uit de negentiende eeuw en toen werd de gevangenisstraf echt gezien als de hoeksteen van het beleid. Stop mensen in de cel, kijk er niet meer naar om en dan zullen die mensen wel tot inkeer komen. We weten nu dat het zo niet werkt.

“Een tweede belangrijke pijler van de nieuwe strafwet is dat bescherming van slachtoffers tegen geweld belangrijker wordt dan bescherming van eigendom. Bijvoorbeeld intrafamiliaal geweld zal voortaan zwaarder gestraft worden. Op die manier kan je ook het specifieke fenomeen van feminicide tegengaan. Vrouwen die slachtoffer zijn van moord blijken vaak een voorgeschiedenis te hebben van intrafamiliaal geweld waartegen te slap is opgetreden. Justitie wordt vaak een tanker genoemd, maar we slagen er wel in om die te doen keren.”

Daarmee bent u samen met Frank Vandenbroucke (Vooruit) op Gezondheid zowat de enige federale minister die erin slaagt te hervormen. Waarom lukt het bij u beiden wel?

“Misschien omdat wij hervormingen proberen door te voeren in samenwerking met mensen op het terrein? Ik geloof niet in grote revoluties. Hervorming werkt stapsgewijs. Kijk naar de vergroening van het wagenpark. Minister Van Peteghem (cd&v, Financiën) is begonnen met de fiscale voordelen voor bedrijfswagens aan te passen. Plots gaat de elektrificatie van het bedrijfswagenpark fors vooruit. Zo moet je ook in de pensioenen te werk gaan. Magistraten of professoren moeten vandaag minder lang werken om een volledig pensioen op te bouwen dan kleuterjuffen. Dat is onrechtvaardig. Je moet dat geleidelijk aanpassen, maar je moet het wel doen.”

Die salami-aanpak van premier De Croo (Open Vld) krijgt net veel kritiek.

“De regering werkt nu toe naar een groot lentemoment, maar ik weet niet of dat wel zo werkt. We moeten niet wachten op de lente om al voortgang te boeken in het pensioendossier.”

Paul Magnette (PS) is geschoffeerd door de pensioenvoorstellen van de premier.

“Soms moet een premier eens durven zeggen waar het op staat. Er komt nu reactie. Prima. Laat centrumlinks maar eens botsen tegen centrumrechts, dan kunnen we daarna weer vooruit.”

U blijft dan weer botsen op MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez over de verstrengde regels voor gokreclame. Volgens u is er een akkoord, volgens hem niet. Wat is het nu?

“Op de laatste ministerraad heb ik expliciet het akkoord gevraagd en gekregen van alle coalitiepartners. Ook van de MR, bij monde van vicepremier David Clarinval. Het Koninklijk Besluit is nu volledig klaar en gaat voor de tweede keer naar de Raad van State ter controle. De definitieve goedkeuring is in principe een formaliteit, wat Georges-Louis Bouchez daar verder ook over moge vinden.”

Staat hij onder invloed van de goksector?

“Dat is wat sterk uitgedrukt. Maar Georges-Louis Bouchez is niet ongevoelig voor de goklobby, dat is duidelijk. Toen de tabaksreclame verboden werd, zou dat ook de dood worden van de formule 1. Dat valt dus allemaal wel mee. Ook de inperking van de gokreclame in de sport gaan we geleidelijk doen. Ik wil gerust pragmatisch zijn, maar je kan niet om de ongemakkelijke waarheid heen dat 40 procent van de inkomsten van de goksector komt van mensen die verslaafd zijn. Ik ga gokken niet verbieden, maar ik zie niet in waarom we reclame voor dergelijke praktijken moeten faciliteren.”

Omdat u liberaal bent en dus de vrijheid van mensen niet te zeer moet beteugelen, zou meneer Bouchez zeggen.

“John Stuart Mill wist het al: mijn vrijheid eindigt waar de vrijheid van anderen in het gedrang komt. Gokverslaving is een onderschat probleem. Het moeilijkste gesprek dat ik in 2022 heb moeten voeren was met twee vaders van gokverslaafde kinderen. De ene verloor zijn kind door zelfdoding. Ik heb de berichten gezien die gokbedrijven tot midden in de nacht sturen aan verslaafden om hen toch maar te pushen om te blijven doorgaan. Ik wil daar niet meer naast blijven kijken want de goksector boekt dan wel de winsten, de kosten van gokverslaving draagt de samenleving.”

Volgens de goksector zelf is de nieuwe wetgeving geschreven op maat van de Nationale Loterij, die in ruil een grotere bijdrage aan de staatskas zal leveren.

“Praatjes. De Nationale Loterij heeft al bevestigd dat het ene niets met het andere te maken heeft. Overigens zal minister Van Peteghem een gelijkaardige regelgeving uitwerken toegespitst op de Nationale Loterij. De goksector haalt alles uit de kast om dit tegen te houden. Ze hebben ook immens veel geld om dat te doen. Bij elk besluit dat ik neem over hun sector stappen ze naar het Grondwettelijk Hof of de Raad van State.”

Open Vld gaat door een bijzonder moeilijke periode. Komt het nog goed?

“Het is moeilijk, ook menselijk. Ik zat samen met Eva De Bleeker in de regering, dat schept een band. Niemand had verwacht dat zij een begroting zou indienen die meer in het rood ging dan afgesproken. Haar uitgangspunt was dat de btw-verlaging voor gas en elektriciteit sowieso zou worden doorgetrokken en dat er niet op compensatie via de accijnzen kon worden gerekend. Dat houdt geen steek. De gasprijs staat momenteel al wat lager, dus is het perfect mogelijk dat de afgesproken accijnsregeling op termijn ingevoerd wordt. Maar vooral: dit is niet wat we politiek afgesproken hadden. Maar goed, Eva is een sterke en correcte politica. Het is nooit haar bedoeling geweest om de partij of Alexander te beschadigen.”

Onder het betwiste begrotingsontwerp stond de handtekening van u als voogdijminister. Moet u dan niet de politieke verantwoordelijkheid opnemen?

“De Grondwet stelt dat staatssecretarissen geen deel uitmaken van de ministerraad en daarom worden toegevoegd aan een minister. Daarom tekent de voogdijminister mee de ontwerpen die tot bevoegdheid van een staatssecretaris behoren. Maar we zijn geen schoonmoeders die alles controleren wat de staatssecretaris doet. Anders kunnen we hen net zo goed afschaffen.”