Van aparte afdeling in gevangenis tot verplichte dadertherapie: aanpak van zedendelinquenten wordt hervormd

Een aparte afdeling in de gevangenis, een uniforme risicotaxatie en verplichte dadertherapie. Vlaams minister van Justitie Zuhal Demir (N-VA) wil de aanpak en opvolging van zedendelinquenten verscherpen. Experts zijn maar matig enthousiast.

Zuhal Demir, bevoegd voor de hulp en dienstverlening in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen, haalt haar mosterd bij een onderzoek dat ze zelf liet uitvoeren door de VUB en UFC (Universitair Forensisch Centrum) rond de begeleiding en behandeling van zedendelinquenten in Vlaanderen en Brussel. Hoewel het onderzoek nog niet openbaar staat, kon De Morgen een onderzoeker spreken.

‘Gevaar’

Van de aanbevelingen die de onderzoekers naar voren schuiven, is de meest opvallende de oprichting van een aparte sectie voor zedendelinquenten in de gevangenissen. “Als we ze tijdens hun verblijf aan hun lot overlaten, vormen ze na hun detentie een even groot - of zelfs groter - gevaar voor de samenleving dan daarvoor. Door ze al in de gevangenis nauwgezet op te volgen, voorkomen we herval maximaal. Daar heeft heel de samenleving baat bij”, aldus minister Demir.

Minne De Boeck (criminologe UFC), die het onderzoek mee begeleidde, duidt waarom een aparte sectie in de huidige gevangeniscontext het meest haalbaar is. De Boeck: “Het klimaat in onze gevangenissen is op dit moment te ondermaats om de behandeling van zedendelinquenten vorm te geven, denk aan de overbevolking, of de specifieke stigmatisering van zedendelinquenten in de gevangenis. Men kan toewerken naar een specifiek behandelaanbod maar als het gevangenisklimaat en de context niet veranderen, dan blijven de huidige problemen zich stellen.”

Zedendelinquenten blijken dan ook vaak kop van Jut zijn te zijn binnen gevangenismuren. Ze worden regelmatig slachtoffer van geweld met als gevolg dat ze vaak liegen tegenover medegevangenen over de werkelijke feiten die ze hebben gepleegd. Op deze manier proberen ze hun eigen veiligheid in de gevangenis te waarborgen. “Als men zou gaan voor een specifiek behandelprogramma voor deze mensen in de gevangenis, dan is het veel moeilijker om de feiten te verzwijgen, natuurlijk. Medegevangenen zullen dan wel op de hoogte zijn van de feiten die je gepleegd hebt. Ons onderzoek wijst daarom uit dat het verstandig is een aparte aanpak en behandeling voor hen te voorzien”, zegt De Boeck.

Brainwashing

Demir pleit ook voor een uniforme risicoanalyse in heel het land van elke zedendelinquent en dat “zo vroeg mogelijk na de feiten”. Een risicotaxatie moet bepalen hoe groot de kans is dat iemand opnieuw feiten pleegt. Denk maar aan Steve Bakelmans, de man die de Antwerpse Julie Van Espen verkrachtte en vermoordde en van wie later bleek dat hij al eens was veroordeeld voor zedenfeiten.

Volgens Demir moet zo’n risicoanalyse “regelmatig” worden herhaald, zowel tijdens de gerechtelijke procedure, de detentie als de opvolging nadien. Op basis daarvan wil Demir een verplichte behandeling in de gevangenis opleggen aan zedendelinquenten met een hoog en matig risico op herval, terwijl de behandeling nu vrijwillig gebeurt. “Onderzoek toont aan dat zedenplegers na een behandeling 37 procent minder kans maken om te hervallen”, weet minister Demir. “Met die kennis op zak is het voor mij een absolute no-brainer om dadertherapie tijdens de detentie te verplichten.”

Minne De Boeck stelt dat de onderzoekers zelf alleszins geen uitspraak deden over een verplichte behandeling, wel over hoe de drempels naar behandeling zo laag mogelijk te maken in detentie. Nils Verbeeck, psychiater en expert die met zedendelinquenten werkt, is er niet meteen voorstander van. Verbeeck: “Hoe ga je dit verplichten binnen een gevangenisomgeving? Brainwashing? Als psychotherapeut weet ik dat het verplichten van dergelijke therapie contraproductief werkt. In een groep bijvoorbeeld, waarin de meerderheid gemotiveerd is, kan één niet - gemotiveerde het hele behandelprogramma blokkeren”, zegt hij. Demir maakt zich echter sterk dat in landen als Duitsland en het VK dadertherapie wel verplicht is in de gevangenissen.

Rechtstaat

Verbeeck stelt dat het vooral de vraag is welke behandeling er juist zal plaatsvinden en hoe men die behandeling wil verplichten. “Het belangrijkste is om uit te zoeken wat je doet met mensen die zich weigeren te laten behandelen. Gaan we straks mensen ‘straffen’ als ze een behandeling weigeren?”, vraagt hij zich af. “We leven in een seculiere rechtsstaat waar de rechten van de mens gelden. We moeten opletten dat we geen voorstellen doen die indruisen tegen alle basisregels van democratie.”

Volgens Demir moet er ook wel fors geïnvesteerd worden in die behandeling tijdens én na detentie, omdat ook blijkt dat zedendelinquenten momenteel vaak jaren moeten wachten vooraleer er een hulpverleningstraject gestart kan worden. “Als we de hulpverlening verplicht gaan maken, dan moeten we er uiteraard ook voor zorgen dat er voldoende aanbod is”, stelt Demir, waarmee ze hulp vraagt van haar federale en Vlaamse collega’s.

En ook dat blijkt een heikel punt, stelt eremagistraat Henri Heimans: “Er moet eigenlijk een hele waaier aan behandelingsplaatsen gecreëerd worden. Risicotaxaties uitvoeren en dan geen behandelingsplaatsen oprichten of met lange wachtlijsten moeten werken, zoals nu, heeft absoluut geen zin.”

Op 1 april vorig jaar zaten er 539 zedenplegers opgesloten in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen.