U weet het niet, maar een Russische schaduwvloot maakt de wereldzeeën onveilig

Na Iran en Venezuela verkoopt nu ook Rusland zijn olie steeds vaker met behulp van een eigen ‘schaduwvloot’. Het doel: de westerse sancties ontlopen. Het gevolg: oude en slecht verzekerde olietankers in handen van louche rederijen bevolken de wereldzeeën. Slik.

Schepen die vanuit de Indische Oceaan naar China willen, moeten door de Straat van Singapore. Het is een van de drukste zeeroutes ter wereld. En het is de plek waar in oktober 2022 de Saint Light, een tanker die Indonesische olie vervoert, aan grond loopt.

De Saint Light vaart onder de vlag van het Afrikaanse Djibouti, maar al snel blijkt het twintig jaar oude schip, voorheen bekend als de Young Yong, gelinkt aan de Oekraïner Viktor Artemov. Hij is beroemd en berucht vanwege de smokkel van olie uit pariastaten zoals Iran en Venezuela. De zogenaamd Indonesische olie in het ruim van de Saint Light komt eigenlijk uit Venezuela.

Schimmige deals met dubieuze regimes - in de miljardenwereld van de olie kijkt niemand ervan op. Waaghalzen die het aandurven om internationale handelsembargo’s te omzeilen - vaak met behulp van herdoopte tankers - wacht een mooie beloning.

Op de zwarte markt kan je fortuin maken. Al sinds mensenheugenis. Er zijn papyrusrollen uit het oude Egypte bewaard gebleven waarin de smokkel van olie wordt beschreven (plantaardige olie weliswaar). En het is niet voor niets dat er zoiets bestaat als ‘goedkope vlaglanden’. Exotische dwergstaten zoals Panama, Liberia, de Bahama’s en Djibouti zijn dat, waar schepen registreren niet veel kost en de overheid geen vragen stelt.

Korting

Van Iran en Venezuela weten we al langer dat ze hun schatkist proberen te vullen via de zwarte oliemarkt. Rusland, de derde producent ter wereld na de Verenigde Staten en Saoedi-Arabië, vervoegt nu hun rangen.

In december 2022 heeft het Westen oliesancties afgekondigd tegen het regime van Vladimir Poetin. Die sancties komen erop neer dat Russische olie niet voor meer dan 60 dollar per vat verkocht kan worden. Als Russische olie voor een hogere prijs verhandeld wordt, mogen westerse rederijen en verzekeraars niet meewerken aan het vervoer ervan. Hierdoor krijgen de sancties een wereldwijde impact, ook in landen zoals China en India. De hele oliemarkt wordt gestut door westerse verzekeraars.

“Rusland geeft vandaag zulke grote kortingen op zijn eigen olie dat de prijs onder 60 dollar per vat blijft”, verduidelijkt Jilles van den Beukel. Na een lange loopbaan bij het oliebedrijf Shell is hij nu verbonden aan The Hague Centre for Strategic Studies.

Van den Beukel: “Het is goed mogelijk dat de internationale olieprijs in de tweede helft van 2023 opnieuw stevig zal stijgen - eens de groei in China weer aantrekt na covid. Rusland zal dan willen volgen en daarom worden voorbereidingen getroffen om de westerse sancties straks te kunnen ontlopen. Alles moet klaarstaan. Er is dan ook sprake van een schaduwvloot van 100 olietankers.” Sommige bronnen spreken van 200 of 300.

Grijs

Zakenmedia zoals Financial Times en Bloomberg volgen de opbouw van de Russische schaduwvloot al enkele weken met grote aandacht. In een lezenswaardig artikel verduidelijkt The Economist hoe de Russen hierbij te werk gaan.

Een deel verloopt via ‘grijze’ kanalen. Daar waar het Zwitserse Genève de traditionele hoofdstad is van de oliehandel (nog een plek waar ze geld verdienen aan het mantra ‘horen, zien en zwijgen’) worden sinds de oorlog in Oekraïne steeds meer deals aangestuurd vanuit Dubai. Vaak door rederijen zonder ervaring in het vak. Kenners gaan ervan uit dat het Russische nepbedrijven zijn. Er wordt zaken gedaan met onder meer India, China, Turkije en Sri Lanka.

De olietransporten zelf worden uitgevoerd met behulp van tweedehands tankers. Sommige zijn pensioengerechtigd, andere hebben een zo goed als leeg onderhoudsboekje. Veelzeggend: een oude tanker kopen is vandaag de helft duurder dan een jaar terug.

Het kapitaal dat vereist is voor de ‘grijze’ transporten komt intussen steeds minder van de westerse banken en steeds meer van hun rivalen uit de Golfstaten. Idem voor de verzekeringen. Het gat dat de westerse verzekeraars laten vallen, wordt opgevuld door schimmige nieuwkomers. In dit geval vaak uit Rusland.

In theorie is dit allemaal legaal. In de praktijk wordt steeds meer olie - tot 2 miljoen vaten per dag - vervoerd met oude schepen in handen van onervaren reders. Op de koop toe reizen de tankers verder dan normaal: Europa voorbij, richting het Oosten.

Zwart

Een deel van de Russische oliehandel is van de radar verdwenen. The Economist verwijst naar het feit dat grote tankers afkomstig uit de Perzische Golf onlangs de cargo van een aantal kleine Russische schepen hebben overgetankt nabij Gibraltar.

Oman en de Verenigde Arabische Emiraten, landen die in 2022 drie keer meer Russische olie hebben geïmporteerd dan in de drie jaar daarvoor, lijken een deel van die olie te hebben doorverkocht aan Europa met een vals etiket. Maleisië exporteert twee keer meer olie naar China dan het produceert. Dit surplus zou vooral bestaan uit Iraanse olie, maar wellicht zit er ook Russische olie tussen.

“Ik durf niet te voorspellen of het ooit misgaat met die schaduwvloten. Maar de risico’s zijn gestegen”, zegt Van den Beukel. Kort gesteld: een ramp met een olietanker is heftig. Een ramp met een onverzekerde tanker, dat zou een fiasco zijn.

Ter herinnering: na het ongeval met de tanker Exxon Valdez in 1989 voor de kust Alaska - ‘de moeder van alle olierampen’ - raakt meer dan 2.000 kilometer strand besmeurd. Een kwart miljoen zeevogels, otters, zeehonden en walvissen overleven het niet.

Van den Beukel: “Je ziet sowieso dat de wereldwijze oliehandel stilaan ontdubbelt. Enerzijds is er de westerse gereguleerde trafiek, anderzijds is er de trafiek aangestuurd door vooral Rusland. Het is duidelijk dat een groot deel van de wereld daar gretig in meespeelt. De oorlog in Oekraïne zit leveringen niet in de weg. Zeker als Russische olie met korting verkocht wordt.”

Met de Saint Light loopt het in oktober al bij al goed af. De tanker wordt al snel losgetrokken - zonder lek. Enkele weken later plaatst de Amerikaanse overheid Viktor Artemov op een zwarte lijst wegens banden met ‘buitenlandse terreurgroepen’.