U smeert en het rif sterft af

Toeristen die zich op een tropisch strand insmeren met zonnebrandcrème, zijn zich meestal van geen kwaad bewust. Toch bestaat het gevaar dat zij onbedoeld bijdragen aan het afsterven van het koraal ter plaatse. Sommige crèmes bevatten namelijk oxybenzon, dat erg giftig is voor koraal. De stof, die UV-stralen absorbeert, blijkt op populaire stranden in hoge concentraties in het water te zitten.

Omdat het wetenschappelijk bewijs zich de laatste jaren opstapelt, overweegt de Amerikaanse staat Hawaï een algemeen verbod op oxybenzon-houdende zonnebrandcrèmes. Het zou voor het eerst zijn dat de stof op zo'n overkoepelend niveau in de ban gaat. Tot dusver bestaan er alleen kleinschalige verboden, zoals rond een enkel Hawaïaans rif of in zeereservaten in Mexico, op de Maagdeneilanden en in Zuid-Florida.

De Hawaïaanse Democratische senator Will Espero is een groot voorstander van het verbod. Het moet er volgens hem snel komen, want sinds 2001 is al 40 procent van het Hawaïaanse koraal verloren gegaan. "Veel koraal verkeert hier nog in goede toestand", laat hij telefonisch weten. "Maar het moet niet verder achteruitgaan."

Lobbygroepen

Espero krijgt steun van natuurliefhebbers en van Hawaïanen die afhankelijk zijn van het toerisme. Desondanks slaagde hij er niet in om het verbod voor de zomervakantie door het parlement te loodsen. Oorzaak: verzet van industriële lobbygroepen uit Washington, waaronder de Personal Care Product Council en de American Chemistry Council.

Volgens deze clubs bestaat er te weinig bewijs tegen oxybenzon. Er zou eerst meer onderzoek nodig zijn. De lobby heeft zoveel twijfel gezaaid dat de Hawaïaanse Senaat en het Huis van Afgevaardigden eind juni geen overeenstemming konden bereiken over de wetstekst. Het verbod is daarom niet in stemming gebracht.

Erg jammer, vindt Espero. Extra onderzoek was volgens hem een slecht alternatief, want "dat zou alleen maar uitstel betekenen". Gelukkig is het verbod nog niet van tafel, benadrukt hij. De strijd gaat dus door. Zo begint er deze herfst een publiekscampagne, waarin bekende Hawaïanen waarschuwen voor oxybenzon. Ondertussen praten wetenschappers het parlement bij. Uiteindelijk gaat het zeker lukken, denkt Espero.

De aanklacht tegen oxybenzon stoelt voor een groot deel op onderzoek van de Amerikaanse wetenschapper Craig Downs, directeur van het milieulab Haereticus Environmental Laboratory in Virginia. Twee jaar geleden toonde Downs met labproeven aan dat oxybenzon schadelijk is voor zeven koraalsoorten. De stof belemmerde de groei van babykoraal. "Oxybenzon werkt hormoonverstorend, een beetje zoals het vrouwelijke hormoon oestrogeen", legt Downs uit. "Koraallarven raken daardoor misvormd; ze kapselen zich volledig in binnen in hun kalkskelet, alsof ze hun eigen doodskist maken." Er groeien dan geen volwassen poliepen meer, zodat het koraal steriel wordt en wegkwijnt.

Vervrouwelijken

Daar komt bij dat oxybenzon het DNA en de herstelcapaciteit van het koraal aantast. Verder zou de stof vissen vervrouwelijken en zee-egels onvruchtbaar maken, aldus Downs, zodat het hele ecosysteem gaat wankelen. Bovendien verergert oxybenzon het beruchte verbleken van het koraal. Dit fenomeen treedt normaal op bij temperaturen van 30 graden Celsius of hoger, maar met wat zonnebrandcrème erbij gebeurt het al rond 24 graden, ontdekte Downs. Hoe dat werkt, is ook al opgehelderd. Het blijkt dat oxybenzon virussen activeert in algen die op het koraal leven. De algen - die het koraal zuurstof, voeding en zijn prachtige kleur geven - laten dan los en gaan dood. Gevolg: het koraal verbleekt en sterft.

De schade treedt al op bij minieme concentraties. Eén druppel oxybenzon in 6,5 olympische zwembaden is genoeg, zegt Downs. Daar schiet je in de praktijk snel overheen, want met 72 gram zonnebrandcrème per strandgast per dag spoelt er jaarlijks naar schatting 165 ton oxybenzon het Hawaïaanse kustwater in. Je kunt het zelfs proeven, heeft Downs ervaren. "Op veel plaatsen smaakt het zeewater gewoon naar kokos."

Diana Slijkerman, ecotoxicoloog bij Wageningen Marine Research, was aanvankelijk sceptisch over het verhaal. "Ik dacht: door de golven en de getijden wordt de concentratie oxybenzon in koraalrijk kustwater vast niet zo hoog." Maar toen ze twee jaar geleden kustwater van Bonaire liet analyseren, zag ze het probleem bevestigd. Oxybenzon zit ook daar in relevante hoeveelheden in het water, doordat het van zwemmers afspoelt en doordat mensen het van zich afdouchen, waarna het via de riolering alsnog in zee belandt. De stof zit ook in andere cosmetica, zoals sommige lippenbalsems, dagcrèmes en shampoos.

Het onderzoeksveld is nog wel jong, beaamt Slijkerman, wat het aantal beschikbare studies beperkt. Toch vindt zij het huidige bewijs zorgwekkend genoeg. "Kwetsbare koraalsoorten sterven al na een extreem korte blootstelling aan oxybenzon", zegt ze. "Hoeveel meer bewijs wil je hebben? Alleen al uit voorzorg zou er daarom een verbod moeten komen op zonnebrandcrèmes met deze stof, niet alleen in Hawaï, maar in alle regio's met koraalecosystemen, zoals ook in Caribisch-Nederland."

Een nog onderbelicht risico is dat oxybenzon wellicht de moeizame pogingen ondermijnt om nieuw koraal aan te planten, gaat Slijkerman voort. Als je koraal herintroduceert op een plek waar ingesmeerde toeristen nieuwsgierig boven dobberen, dan slaat het wellicht moeilijker aan en kan al het werk voor niets zijn.

Meer oorzaken

De cosmetische industrie blijft de invloed van zonnebrandcrèmes bagatelliseren. De wereldwijde achteruitgang van het koraal heeft veel meer oorzaken, zeggen bedrijven: klimaatverandering, overbevissing, sedimentatie, agrarische vervuiling. De wetenschappers Downs en Slijkerman zijn de laatsten om dit te ontkennen. Zij beweren dan ook niet dat oxybenzon álle koraalsterfte veroorzaakt, maar alleen dat de stof de achteruitgang van koraal in drukke toeristische zones verergert.

Toch is Slijkerman hoopvol gestemd. "Het interessante aan oxybenzon", zegt ze, "is dat je er direct en lokaal iets aan kunt doen. Kijk, de opwarming van de aarde keer je als consument morgen niet om door de auto een dagje te laten staan. Maar als je gaat zwemmen, kun je wel een andere zonnebrandcrème kiezen waar geen oxybenzon in zit."

Dat heeft overigens alleen zin voor mensen die zich in een koraalgebied bevinden, relativeert de deskundige. Als je in Scheveningen in zee duikt met de verkeerde crème op, zijn de giftige stoffen allang veilig verdund voor ze ergens een koraalrif hebben bereikt.