Hij weet niks van militaire zaken, eet altijd eieren bij zijn ontbijt en jaagt zijn beveiligers de stuipen op het lijf. Volodymir Zelensky liet Time-journalist Simon Shuster in april twee weken lang toe tot het presidentieel complex in Kiev. ‘Ik ben ouder geworden, door al die wijsheid waar ik niet om gevraagd heb.’
De nachten zijn het moeilijkst, als hij op zijn veldbed ligt en de sirenes van het luchtalarm loeien en zijn telefoon naast hem maar blijft zoemen. Het scherm doet zijn gezicht oplichten als dat van een spook in het donker, terwijl zijn ogen over berichten vliegen die hij overdag niet heeft kunnen lezen. Sommige zijn van zijn vrouw en kinderen, vele van zijn adviseurs, een paar van zijn troepen die omsingeld in hun bunkers onophoudelijk om wapens vragen om door de Russische belegering te kunnen breken.
In zijn bunker heeft de president de gewoonte naar zijn dagprogramma te turen, zelfs als de dag voorbij is. Hij ligt wakker en vraagt zich af of hij iets gemist heeft, iets vergeten heeft. “Het is zinloos”, zei Volodymyr Zelensky me in het presidentieel complex in Kiev. “Het is dezelfde agenda. Ik zie dat de dag erop zit. Maar ik kijk nog een paar keer en heb het gevoel dat iets niet klopt.” Niet de angst houdt hem wakker. “Het is mijn geweten dat opspeelt.”
Dezelfde gedachte maalt telkens door zijn hoofd. “Ik ben in slaap gevallen, wat nu? Er is op dit moment iets aan het gebeuren.” Ergens in Oekraïne vallen nog altijd bommen. Burgers zitten nog altijd vast in kelders of onder het puin. De Russen begaan nog altijd oorlogsmisdaden, verkrachten en martelen. Hun bommen leggen steden plat. De stad Marioepol en haar laatste verdedigers worden belegerd. In het oosten is een cruciale strijd losgebarsten.
Te midden van dat alles moet Zelensky, een komiek die president werd, de aandacht van de wereld vasthouden en buitenlandse leiders ervan overtuigen dat zijn land nu hun hulp nodig heeft, te allen prijze.
Buiten Oekraïne vertelde Zelensky me: “De mensen zien deze oorlog op Instagram, op sociale media. Als ze het niet meer aankunnen, scrollen ze weg.” Zo zit de mens nu eenmaal in elkaar. We sluiten de ogen voor gruwel. “Er vloeit veel bloed. Het is heel emotioneel.”
Zelensky voelt de aandacht van de wereld afnemen, en daar maakt hij zich bijna evenveel zorgen over als over de Russische bommen. De meeste avonden en nachten, als hij door zijn agenda gaat, hebben zijn taken minder te maken met de oorlog zelf dan met de manier waarop die gepercipieerd wordt. Het is zijn missie erover te waken dat de wereld de oorlog op dezelfde manier als Oekraïne ervaart: als een kwestie van zelfbehoud.
Hij lijkt erin te slagen. De Verenigde Staten en Europa leveren meer wapens aan Oekraïne dan ze sinds 1945 ooit aan een land hebben gegeven. Duizenden journalisten kwamen naar Kiev en bestoken zijn entourage met vragen om een interview met de president.
Mijn verzoek ging verder dan de kans om een paar vragen te stellen. Ik wilde de oorlog zien door de ogen van de president en zijn team. In de loop van twee weken in april mocht ik dat proberen in het presidentieel complex in Bankova-straat. Ik kon hun dagelijkse activiteiten gadeslaan en me vrijuit bewegen in de kantoren waar ze leven en werken.
Zelensky en zijn staf slaagden erin de plek bijna normaal te doen aanvoelen. We maakten grapjes, dronken koffie, wachtten op het begin of het einde van vergaderingen. Alleen de soldaten die ons gezelschap hielden, belichaamden de oorlog, terwijl ze met hun zaklamp in donkere gangen schenen en ons voorbij ruimtes loodsten waar ze op de grond sliepen.
De ervaring illustreerde hoe hard Zelensky veranderd was sinds we elkaar drie jaar geleden in Kiev leerden kennen in de coulissen van zijn komische reeks, toen hij nog een acteur was. Zijn gevoel voor humor is intact gebleven. “Het is een overlevingsstrategie”, zegt hij.
Toch hebben twee maanden oorlog hem harder gemaakt, kolerieker, roekelozer. In de eerste uren van de oorlog hadden Russische troepen hem en zijn gezin ei zo na te pakken. De geweerschoten weerklonken in het kantoorgebouw waar hij zich bevond. De beelden van dode soldaten achtervolgen hem. Net zoals de smeekbeden van zijn troepen. Honderden zitten vast in ondergrondse ruimten en zien hun voorraden voedsel, water en munitie slinken.
KANTELPUNT
Dit verslag over Zelensky’s oorlogservaringen is gebaseerd op gesprekken met hem en een tiental van zijn medewerkers. De meesten van hen werden er zonder enige voorbereiding in geworpen. Velen, zoals Zelensky zelf, komen uit de theater- en de entertainmentwereld. Anderen waren in Oekraïne voor de oorlog bekend als bloggers en journalisten.
Op de laatste dag dat we elkaar spraken – de 55ste van de invasie – kondigde Zelensky het begin van een gevecht aan dat de oorlog kon beëindigen. Russische troepen hadden zich gehergroepeerd nadat ze zware verliezen hadden geleden rondom Kiev. Nu richten ze zich op het oosten van Oekraïne. Daar, zei Zelensky, zouden de legers van één van beide zijden wellicht vernietigd worden. “Het wordt een massale strijd, groter dan ooit is gezien op Oekraïens grondgebied”, vertelde hij me op 19 april. “Als we volhouden, wordt dat een beslissend moment voor ons. Een kantelpunt.”
In de eerste weken van de invasie, toen de Russische artillerie zich nog vlak bij Kiev bevond, wachtte Zelensky zelden de zonsopgang af om zijn topgeneraals om een verslag te vragen. Het eerste telefoontje vond meestal rond 5 uur ’s plaats, nog voor het licht door de reten tussen de zandzakjes priemde die lagen opgestapeld in de vensters van het complex. De volgende gesprekken waren pas enkele uren later, waardoor Zelensky ruim tijd had voor zijn ontbijt – altijd eieren – en om zich terug te trekken in de presidentiële vertrekken.
Dat geheel van kamers was weinig veranderd sinds de invasie. Het was nog altijd een cocon van bladgoud die Zelensky’s staf veeleer deprimerend vond. (“Als dit hier gebombardeerd wordt”, grapte een van hen, “dan hoeven we tenminste niet meer op die dingen te kijken.”)
De straten rond het complex zijn een doolhof van controleposten. Auto’s raken er niet bij, soldaten vragen voetgangers om paswoorden, die elke dag veranderen. Vaak zijn het nonsensicale frases, zoals ‘koffiekopaanbidder’, die Russen moeilijk kunnen uitspreken.
Achter de controleposten ligt de regeringswijk, de zogenaamde ‘Driehoek’, die de Russische troepen probeerden in bezit te nemen bij het begin van de invasie. Toen die eerste uren tijdens ons gesprek ter sprake kwamen, waarschuwde Zelensky me dat de herinneringen “fragmentarisch” zijn. De levendigste gaan terug naar vlak voor zonsopgang op 24 februari, toen hij en zijn vrouw Olena Zelenska de kinderen gingen vertellen dat de bombardementen begonnen waren en hen klaarmaakten om te vluchten. Hun dochter is 17, hun zoon 9. Ze zijn allebei oud genoeg om te begrijpen dat ze gevaar liepen. “We maakten hen wakker”, vertelde Zelensky me, de blik naar binnen gekeerd. “Het was luidruchtig. Er waren ontploffingen.”
ALLEEN IN FILMS
Het werd al snel duidelijk dat de presidentiële kantoren niet de veiligste plek waren. Het leger informeerde Zelensky dat speciale Russische eenheden met een parachute in Kiev waren geland om hem en zijn gezin gevangen te nemen of te doden. “Voor die nacht hadden we zulke dingen alleen nog maar in films gezien”, zei Andriy Yermak, de stafchef van de president.
Terwijl Oekraïense militairen de Russen terugdrongen in de straten, poogde de presidentiële wacht het complex af te sluiten. Een hek aan de achteringang werd afgezet met een stapel politiebarricades en multiplexplaat. Het leek meer op een afvalberg dan op een afgrendeling.
Vrienden en bondgenoten schoten Zelensky te hulp, soms tegen de veiligheidsprotocollen in. Verscheidenen brachten familie mee naar het complex. Als de president gedood wordt, dan wil de Oekraïense wet dat de parlementsvoorzitter het bevel overneemt. Maar Ruslan Stefantsjoek, die die functie bekleedt, reed die ochtend meteen naar Bankova-straat in plaats van zich elders in veiligheid te brengen.
Stefantsjoek was bij de eersten die de president te zien kregen in zijn kantoor. “Ik zag geen angst op zijn gezicht”, vertelde hij me. “Het was een vraag: ‘Hoe kan dit?’” Al maanden had Zelensky waarschuwingen uit Washington geminimaliseerd dat Rusland op het punt stond zijn land binnen te vallen. Nu stelde hij vast dat een regelrechte oorlog was uitgebroken, maar kon hij niet vatten wat dat precies betekende.
“Misschien lijken deze woorden opgeblazen”, zei Stefantsjoek. “Maar we hadden het gevoel dat de wereldorde in elkaar stuikte.” De voorzitter haastte zich al snel naar het parlement verderop in de straat om een stemming over de staat van beleg in goede banen te leiden. Zelensky ondertekende die middag het decreet.
Toen de duisternis die eerste avond inviel, braken vuurgevechten uit in de regeringswijk. Wachten in het complex deden de lichten uit en zeulden kogelwerende vesten en geweren aan voor Zelensky en een tiental van zijn medewerkers. Slechts een paar van hen konden met geweren omgaan. Een van hen was Oleksiy Arestovitsj, een veteraan in de Oekraïense militaire inlichtingendienst. “Het was een gekkenhuis”, vertelde hij me. “Iedereen kreeg automatische geweren.” Hij zei dat de Russische troepen twee pogingen deden om het complex te bestormen. Zelensky vertelde me later dat zijn vrouw en zijn kinderen toen nog daar waren.
Er kwamen Amerikaanse en Britse aanbiedingen om de president en zijn team te evacueren. Het idee was te helpen een regering in ballingschap op te zetten, wellicht in Oost-Polen, die van een afstand kon besturen. Geen van Zelensky’s adviseurs herinnert zich dat hij dat ernstig in overweging nam. Via een beveiligde telefoonverbinding met de Amerikanen antwoordde hij met een inmiddels beroemde oneliner: “Ik heb munitie nodig, geen lift.”
“We vonden dat moedig”, zegt een Amerikaanse functionaris. “Maar het was heel riskant.” Zelensky’s persoonlijke wacht had hetzelfde gevoel. Ze drongen erop aan het complex meteen te verlaten. De gebouwen bevinden zich in een dichtbevolkte buurt, omgeven door privéwoningen die gebruikt kunnen worden als uitvalsbasis voor vijandelijke sluipschutters. Sommige huizen staan zo dichtbij dat je een granaat kunt binnengooien van de overkant van de straat. “We hadden zelfs geen betonblokken om de straat af te sluiten”, zegt Arestovitsj.
VLOEKEN EN JUICHEN
Ergens buiten de hoofdstad lag een geheime bunker te wachten op de president die uitgerust was om een langdurige belegering te doorstaan. Zelensky weigerde ernaartoe te gaan. De tweede avond van de invasie, toen Oekraïense strijdkrachten in omliggende straten met de Russen aan het vechten waren, besloot de president zelfs naar buiten te gaan om op de binnenplaats een videoboodschap op zijn telefoon op te nemen. “We zijn allemaal hier”, zei Zelensky, terwijl hij de mensen rondom afging. Ze waren gekleed in legergroene kleren die hun oorlogsuniform zouden worden. “Om onze onafhankelijkheid en ons land te verdedigen.”
Zelensky wist tegen dan wat zijn rol in de oorlog zou zijn. De ogen van zijn volk en van grote delen van de wereld waren op hem gericht. “Je begrijpt dat ze naar je aan het kijken zijn”, zegt hij. “Je bent een symbool. Je moet je gedragen zoals een staatshoofd dat behoort te doen.”
Toen hij het 40 seconden durende filmpje op 25 februari op het internet postte, was het gevoel van eendracht dat het uitdroeg enigszins misleidend. Zelensky was gealarmeerd door het hoge aantal functionarissen en zelfs militaire officiers die gevlucht waren. Hij reageerde niet met dreigementen. Als ze wat tijd nodig hadden om hun familie te evacueren, dan stond hij dat toe. Daarna vroeg hij hen zich terug naar hun post te begeven. De meesten deden dat.
Andere mensen dienden zich als vrijwilliger aan om mee in de bunkers van het presidentieel complex te verblijven. Serhiy Lesjenko, een vooraanstaand journalist en parlementslid, arriveerde een paar dagen na de invasie om het team te helpen met het counteren van de Russische desinformatie. Hij had een geheimhoudingsovereenkomst moeten ondertekenen die hem verbood details over de inrichting, de locatie en het ontwerp van de bunker te delen. Alle bewoners ervan zijn gebonden aan die geheimhoudingsplicht. Het is hen zelfs niet toegestaan om iets te zeggen over het voedsel dat ze eten.
Door dat isolement waren Zelensky en zijn ploeg vaak gedwongen de oorlog via hun scherm te beleven, een beetje zoals wij dat deden. Beelden van gevechten en raketaanvallen verschenen vaak eerder op sociale media dan dat de militaire leiding verslag kon uitbrengen aan Zelensky. Het was een vertrouwd gezicht om de president en zijn staf in de bunker te zien samentroepen rond een telefoon of een laptop, en te horen vloeken bij beelden van verwoesting en te juichen als een drone een Russische tank getroffen had.
“Dit was een favoriet”, vertelde Lesjenko me, terwijl hij me een filmpje liet zien van een Russische helikopter die uit de lucht geschoten werd. Memes en virale filmpjes waren een bron van vermaak, net zoals de oorlogsballades die Oekraïners schreven, opnamen en online postten. Eén ervan ging als volgt:
“Zie hoe ons volk, hoe heel Oekraïne
De wereld verenigde tegen de Russen.
Weldra zijn alle Russen weg
En heerst vrede in de hele wereld.”
Het duurde niet lang voor Zelensky de activiteiten met eigen ogen wilde aanschouwen. Begin maart, toen de Russen Kiev nog bestookten, reed de president in het geheim weg uit het complex met twee vrienden en een kleine groep lijfwachten. “We deden het stiekem”, zegt Yermak, de stafchef. Er waren geen camera’s mee. Sommigen van Zelensky’s dichtste vrienden hoorden pas twee maanden later voor het eerst over de trip.
KRATER IN DE WEG
Vanuit Bankova-straat trokken ze noordwaarts naar een ingestorte brug die de frontlijn vormde aan de stadsrand. Het was de eerste keer dat Zelensky van dichtbij de effecten van de gevechten zag. Hij verwonderde zich over de omvang van een krater in de weg die een explosie had veroorzaakt. Toen hij bij een controlepost halt hield om te praten met Oekraïense soldaten, werden zijn lijfwachten volgens Zelensky “helemaal gek”. De president had geen urgente reden om zich zo dicht bij de Russische posities te begeven. Hij zegt dat hij alleen een kijkje wilde nemen en even praten met de mensen.
Een paar dagen later trok Zelensky erop uit voor wat zijn medewerkers de ‘borsjtsj-trip’ noemen. Bij een controlepost aan de rand van de stad kwam de president een man tegen die elke dag een pot verse borsjtsj voor de troepen bracht. Ze stonden daar binnen het bereik van sluipschutters, aten een kom soep en praatten over de Sovjet-Unie en wat er van de Russen geworden was sinds de val van het rijk. “Hij vertelde me hoe hij de Russen haatte”, zegt Zelensky. Waarop de kok de koffer van zijn auto opende en er enkele medailles uit haalde die hij had verdiend toen hij bij het Sovjet-leger was. Het gesprek liet een diepe indruk na op Zelensky.
Maar zulke uitstapjes waren zeldzaam. Ook al werd hij regelmatig op de hoogte gebracht door zijn generaals en gaf hij hen algemene richtlijnen, toch pretendeert Zelensky niet dat hij verstand heeft van tactiek. Zijn minister van Defensie was zelden bij hem. Net zomin als topmilitairen. “Hij laat het vechten aan hen over”, zegt Arestovitsj, zijn adviseur voor militaire zaken.
Zijn dagen bestonden uit een opeenvolging van verklaringen, vergaderingen en interviews, die vaak plaatsvonden via de laptop of de telefoon. Beleefdheidstelefoontjes namen tijd in beslag, zoals een Zoom-sessie met de acteurs Mila Kunis en Ashton Kutcher, die via de GoFundMe-campagne geld voor Oekraïne hadden ingezameld. Vóór zijn avondlijke toespraken tot de natie legde Zelensky de thema’s vast in gesprekken met zijn staf. “Mensen vragen me vaak wie de speechschrijver van Zelensky is”, zegt Dasha Zarivna, een communicatieadviseur. “Maar de belangrijkste is hijzelf. Hij sleutelt aan elke zin.”
In maart en begin april schreef Zelensky gemiddeld één speech per dag, voor een breed gamma van toehoorders, waaronder het Zuid-Koreaanse parlement, de Wereldbank en de Grammy Awards. Hij schreef die allemaal met een specifiek publiek voor ogen. Toen hij het Amerikaanse Congres toesprak, verwees hij naar Pearl Harbor en 9/11. Het Duitse parlement hoorde hem verwijzen naar de geschiedenis van de Holocaust en de Berlijnse Muur.
Het was in die eerste dagen van de oorlog razend druk. De constante opeenvolging van dringende zaken en kleine noodgevallen hadden een verlammend effect op het team. Een adviseur beschreef het tijdsbesef als “hallucinogeen”. Dagen voelden aan als uren, uren als dagen. De angst werd pas acuut vlak voor het slapengaan. “Op dat moment haalt de realiteit je in”, zegt Lesjenko. “Dat is het ogenblik waarop je daar ligt en nadenkt over de bommen.”
‘EN DAN, KABOEM’
Begin april begon het team zich veel vaker uit de bunker te wagen. De vijand was uit de buitenwijken van Kiev gedreven, en de Russen waren hun troepen naar het oosten aan het verplaatsen. Op de veertigste dag van de invasie maakte Zelensky opnieuw een uitstap buiten het complex. Hij reed die ochtend met een konvooi gepantserde voertuigen naar Boetsja, een welvarende forenzenstad waar Russische troepen honderden burgers hadden afgeslacht.
Hun lichamen waren verspreid door de stad achtergelaten, zei Zelensky, “teruggevonden in tonnen, in kelders, gewurgd, gemarteld”. Bijna allemaal hadden ze dodelijke kogelwonden. Sommigen lagen dagenlang in de straten. Toen Zelensky en zijn team de gruweldaden van zo dichtbij zagen, veranderde hun weerzin in razernij. “We wilden de vredesgesprekken afblazen”, zegt David Arakhamia, die de onderhandelingen met de Russen leidde. “Ik kon hen nog amper in het gezicht aankijken.”
Op 8 april, toen onderzoekers nog massagraven in Boetsja aan het documenteren waren, sloegen Russische raketten in op een treinstation in Kramatorsk in Oost-Oekraïne. Duizenden vrouwen, kinderen en ouderen waren er met hun bagage en hun huisdieren naartoe gegaan in de hoop geëvacueerd te worden met de trein. De raketten doodden minstens vijftig mensen en verwondden honderden anderen. Verscheidene kinderen verloren ledematen.
Zelensky vernam het nieuws van de aanval via een reeks foto’s die die ochtend naar hem waren doorgestuurd. Eén blijft door zijn hoofd spoken, die van een vrouw die was onthoofd door de explosie. “Ze droeg zulke felle, opvallende kleren”, zegt hij. Hij kon het beeld niet van zich afschudden toen hij die middag aanschoof voor een cruciale vergadering. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, was naar Kiev gereisd om Oekraïne een versneld EU-lidmaatschap aan te bieden. Maar toen ze opdaagde, bleef de president maar denken aan die onthoofde vrouw.
Toen hij zich bij Von der Leyen op het podium voegde, had zijn gezicht een groene teint en liet zijn normale welbespraaktheid hem in de steek. Hij had zelfs niet de tegenwoordigheid van geest om het te hebben over de raketaanval. “Het was zo’n moment waarop je armen en benen dingen doen, maar je hoofd niet mee wil”, vertelde hij me later. “Omdat je hoofd daar in het station is, en je daar moet zijn.”
Tijdens de vele bezoekjes van Europese leiders aan Kiev waren smartphones overigens niet toegestaan. Een grote concentratie van telefoonsignalen op dezelfde plek zou vijandige observatiedrones ernaartoe kunnen leiden. “En dan: kaboem”, illustreerde een wacht door het traject van een raket na te doen met zijn hand.
DUISTERNIS
Zelensky en zijn team brachten de meeste nachten nog altijd door in bunkers onder het complex. Maar door de Russische terugtrekking konden ze wel werken in hun vertrouwde ruimtes, die er nagenoeg uitzagen zoals voor de oorlog. Eén duidelijk verschil was de duisternis. Veel vensters waren dichtgemaakt met zandzakjes. De lichten werden gedoofd om het sluipschutters moeilijker te maken.
Andere voorzorgen leken zinloos. Wachten hadden de lichten verwijderd in de lift naar de kantoren van de leidinggevenden. Een kluwen van draden stak uit de gaten waar ze gezeten hadden, en de medewerkers van Zelensky gingen in het donker naar boven en naar beneden. Niemand wist waarom dat zo was.
Bovengronds leek de oorlog ver weg. Mykhailo Podolyak, een van de vier dichtste adviseurs van de president, weigerde de vensters in zijn kantoor te barricaderen. Hij wilde de gordijnen zelfs niet dichtdoen. Toen hij me op een dag in april uitnodigde in zijn kantoor, was de plek makkelijk te vinden, want zijn naambordje hing nog op de deur. “We gaan naar beneden als we het luchtalarm horen”, legde hij schouderophalend uit. Hij had het over de bunker. “Maar dit is mijn kantoor. Ik vind het fijn hier.”
Zijn vertrouwen in het luchtverdedigingssysteem van Kiev lijkt ontstaan uit opstandigheid en ontkenning tegelijk. Het is ondenkbaar dat je de hypersonische raketten afstopt die Rusland in Oekraïne inzet. De Kinzhal – de naam betekent dolk in het Russisch – gaat vijf keer zo snel als het geluid en zigzagt constant om afweergeschut te ontwijken. Hij tuig kan ook kernkoppen dragen. Maar Podolyak ziet er de zin niet van stil te staan bij dit soort informatie. “De aanval komt eraan”, vertelde hij me. “Ze zullen ons hier raken, en alles zal in puin liggen.” Er klonk geen angst in zijn stem toen hij dat zei.
Sommige elementaire voorzorgen – gebarricadeerde ingangen, kogelvrije vesten – voelden noodzakelijk aan in de beginfase van de oorlog. Later, toen er geen risico meer was dat Russische commando’s door de deuren zouden komen, besefte het team van Zelensky dat zulke verdedigingsmaatregelen nergens op sloegen. Ze stonden tegenover een vijand die beschikte over een kernarsenaal. Ze hadden besloten niet te vluchten. Wat voor zin had het dan ook om je te verbergen?
DRIETAND
Zelensky werkt nu het vaakst in de crisisruimte van het complex, die zich niet ondergronds bevindt en ook niet versterkt is. Het is een vensterloze vergaderzaal met maar één ornament: een drietand, het symbool van de staat Oekraïne, tegen de muur achter Zelensky’s stoel. Aan de andere muren hangen schermen, en centraal op de vergadertafel staat een camera die op hem gericht is.
Rond 9 uur ’s ochtends op 19 april verschenen op de schermen de gezichten van zijn generaals en zijn inlichtingenbazen. De avond tevoren had Zelensky zijn landgenoten toegesproken en het begin van de strijd in Oost-Oekraïne aangekondigd. Nu wilde hij weten waar de gevechten het intenst waren, waar zijn troepen zich hadden teruggetrokken, wie gedeserteerd had, welke hulp ze nodig hadden en waar ze erin geslaagd waren op te rukken. “Op sommige plekken in het oosten is het echt krankzinnig”, vertelde hij me later op de dag, de briefing van zijn generaals samenvattend. “Echt verschrikkelijk, gezien de frequentie van de aanvallen, het zware artillerievuur en de verliezen.”
Zelensky was al twee maanden sms-berichten aan het uitwisselen met twee Oekraïense bevelvoerders. Ze waren de laatste verdedigers van Marioepol, een stad van een half miljoen mensen die de Russen bij het begin van de invasie probeerden te omsingelen. Een kleine troepenmacht hield nog stand in de enorme staalfabriek Azovstal. Een van hun leiders, majoor Serhiy Volynsky, stond al weken in contact met Zelensky. “We kennen elkaar ondertussen goed”, vertelde Zelensky me. Ze bellen of sms’en elkaar bijna elke dag, soms midden in de nacht. Eerder had de soldaat de president een selfie gestuurd van hen beiden die dateerde van lang voor de invasie. “We omhelzen elkaar zelfs, als vrienden”, zegt hij.
De Russische aanval op Marioepol heeft de brigade gedecimeerd. Zelensky vertelde me dat slechts ongeveer 200 van zijn manschappen het overleefd hadden. Voor ze een onderkomen en materiaal vonden in de fabriek, waren ze zonder voedsel, water en munitie gevallen. “Ze hebben het heel zwaar gehad”, zegt Zelensky. “We probeerden elkaar te steunen.”
Maar Zelensky kon maar weinig doen. Oekraïne heeft niet voldoende zwaar wapentuig om de omsingeling van Marioepol te doorbreken. In het oosten zijn de Russen in het voordeel. “Ze zijn met veel meer dan wij”, zegt Yermak.
In bijna elk gesprek met buitenlandse leiders vraagt Zelensky om wapentuig dat de zaken meer in evenwicht kan trekken. Sommige landen, zoals de VS en het Verenigd Koninkrijk, zijn bereid wapens te leveren. Andere weifelen, met name Duitsland. “Met de Duitsers is de situatie echt moeilijk”, zegt Zelensky. “Ze handelen alsof ze bang zijn om hun relatie met Rusland te schaden.” Duitsland is sterk afhankelijk van Rusland voor zijn gasbevoorrading. “Het is hun Duits pragmatisme”, zegt Zelensky. “Maar dat komt ons wel duur te staan.”
Oekraïne steekt zijn frustratie niet onder stoelen of banken. Halverwege april was de Duitse president Frank-Walter Steinmeier al op weg voor een bezoek aan Kiev toen Zelensky’s team hem vroeg toch maar weg te blijven.
Soms voelt het onverbloemde taalgebruik van de president aan als een affront, zoals toen hij tegen de VN-Veiligheidsraad zei dat die moest overwegen zichzelf te ontbinden.
Olaf Scholz, de Duitse kanselier, vertelde me dat hij het geapprecieerd had als Steinmeier door Kiev uitgenodigd was “als wat hij is, een vriend”. Maar Zelensky heeft geleerd dat vriendschappelijke verzoeken Oekraïne niet de wapens opleveren die het nodig heeft.
NIEUWE RIMPELS
Zelensky beschouwt dat als zijn voornaamste verantwoordelijkheid. Hij is geen militair strateeg die bataljons op de kaart verplaatst, maar een communicator, een levend symbool van de staat. Of hij erin slaagt de aandacht van de wereld te capteren en vast te houden, zal mee beslissen of zijn land ten onder gaat of overleeft.
Zijn medewerkers zijn zich heel goed bewust van die missie, en sommigen zijn daar best kritisch over. “Soms glijdt hij in die rol en begint hij te praten als een acteur die de president speelt”, zegt Arestovitsj, die zelf theateracteur in Kiev was. “Ik denk niet dat dat helpt.”
Pas als Zelensky echt uitgeput is, zegt hij, legt hij dat masker af. “Als hij moe is, kan hij niet acteren. Dan kan hij alleen zeggen wat op zijn hart ligt”, vertelde Arestovitsj me. “Als hij zichzelf is, maakt hij het meest indruk als een integere, menselijke man.”
Misschien had ik geluk dat ik de president zag aan het eind van een heel lange werkdag. De invasie was bijna twee maanden bezig, en hij was veranderd. Zijn gezicht vertoonde nieuwe rimpels, en hij riep niet langer zijn adviseurs te hulp om een vraag te beantwoorden. “Ik ben ouder geworden”, gaf hij toe. “Ik ben ouder door al die wijsheid waarom ik niet gevraagd heb. Het is wijsheid die samenhangt met het aantal mensen die gestorven zijn, met de folteringen door Russische soldaten”, zei hij. “Eerlijk gezegd was het nooit mijn bedoeling dat soort wijsheid op te doen.”
Ik vroeg me af of hij spijt had van zijn keuze drie jaar geleden, toen we elkaar voor het eerst zagen. Zijn comedyreeks was een succes. In de kleedkamer glunderde hij nog na van het applaus van het publiek. Vrienden wachtten hem op in de backstage voor de afterparty. Buiten verzamelden fans om een foto met hem te nemen. Hij zat drie maanden ver in zijn campagne om president te worden. Op dat moment was het nog niet te laat voor Zelensky om op zijn beslissing terug te komen.
Toch heeft hij geen spijt van die beslissing, oorlog of niet. “Geen seconde gehad”, vertelde hij me in het presidentiële complex. Hij weet niet hoe de oorlog zal aflopen, of hoe de geschiedenis zijn rol erin zal omschrijven. Op dit moment weet hij alleen dat Oekraïne een oorlogspresident nodig heeft. En dat is de rol die hij zich voorneemt te spelen.
© TIME
