Tussentijds PFOS-rapport waarschuwt: ‘In héél Vlaanderen probleem voor PFOS wat betreft eiconsumptie van eigen leghennen’

Wat is het probleem?

“In héél Vlaanderen is er een probleem voor PFOS wat betreft eiconsumptie van eigen leghennen.” Dat staat te lezen in een tussentijds rapport van Karl Vrancken, opdrachthouder voor de Vlaamse regering in de aanpak van de PFAS-problematiek. PFAS is een familie van chemicaliën waartoe onder andere PFOS behoort.

In het onderzoek proberen experts in te schatten hoe groot onze blootstelling aan deze chemicaliën is. Hun aanwezigheid blijkt door lozingen en historische vervuiling wijder verspreid dan gedacht. We krijgen ze onder meer binnen via bodemstof, drinkwater en voeding.

Met name het eten van eieren van eigen kippen is verantwoordelijk voor een erg groot aandeel in de totale blootstelling: respectievelijk 98,7 procent voor PFOS en 96,8 procent voor PFOA, een ander lid van de PFAS-familie. Niet zo verwonderlijk, want de chemicaliën zitten in de bodem, komen zo in de scharrelende kip terecht en binden zich aan eiwitten.

Wie één ei van eigen kippen per week eet, krijgt daardoor mogelijk meer PFAS binnen dan de advieswaarde van het Europese voedselveiligheidsagentschap EFSA. Dat raadt aan de inname te beperken tot 4,4 nanogram (een miljardste van een gram) per kilogram lichaamsgewicht per week.

Het rapport stipt aan dat de advieswaarde van EFSA “zo laag is dat meer dan de helft van de bevolking de toelaatbare dagelijkse inname al overschrijdt door consumptie van commerciële voeding”, dus nog zonder rekening te houden met eieren van eigen kippen.

Hoe groot is het risico?

De Europese advieswaarde is erop gericht effecten op het immuunsysteem te vermijden. Ze is gebaseerd op onderzoek waaruit bleek dat kinderen van vrouwen die tijdens de zwangerschap aan hogere PFAS-concentraties waren blootgesteld minder goed reageerden op de standaardvaccinaties. Voordien waren hogere advieswaarden gebaseerd op effecten op het cholesterolgehalte.

“Het is belangrijk te beseffen dat de huidige waarden bijzonder streng zijn en de voorbije jaren meer dan duizend keer strenger geworden zijn”, zegt toxicoloog Jan Tytgat (KU Leuven). Tytgat wijst erop dat een advieswaarde aangeeft wat de maximale hoeveelheid is die iemand mag binnenkrijgen zonder dat je nadelige effecten verwacht. Dat betekent niet dat je automatisch ziek wordt bij overschrijding van die waarde.

“We moeten ons afvragen of er voldoende wetenschappelijk bewijs is om voor iedereen zo’n strenge norm te hanteren”, vindt Tytgat. “En we moeten nadenken over wat we een aanvaardbaar risico vinden. Dat doen we ook in andere situaties, zoals in de coronapandemie en wanneer we onze kinderen naar school laten fietsen. Maar in de PFAS-discussie lijken sommigen te willen streven naar een nulrisico.” Volgens Tytgat doen vooral zwangere vrouwen en jonge kinderen er goed aan matig te zijn met eieren van kippen met vrije uitloop.

Ook volgens de Deense milieu-epidemioloog Philippe Grandjean (University of Southern Denmark), auteur van de studie naar immuniteitseffecten, lopen jonge vrouwen en kinderen het grootste risico. “Maar je kunt nu eenmaal geen milieuwetgeving maken die enkel de zwaksten beschermt.”

“Ook bij volwassenen zijn effecten op het immuunsysteem mogelijk”, denkt de Nederlandse toxicoloog Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam). “Maar ik verwacht niet dat een eitje per week problemen geeft. Wie een beetje boven de advieswaarde uitkomt, hoeft zich daar geen grote zorgen om te maken. Maar hoe hoger je inname van PFAS, hoe hoger natuurlijk het risico op effecten op het immuunsysteem.”

Welke implicaties heeft dit?

De advieswaarde van EFSA heeft op dit moment nog geen wettelijke status. Er bestaat wel een actielimiet voor eieren van 100 microgram PFOS per kilogram: voor hogere waarden laat het voedselveiligheidsagentschap eieren uit de rekken halen. Uit het onderzoek blijkt dat die limiet in eieren van kippen op sterk verontreinigde gronden in bijvoorbeeld Zwijndrecht overschreden kan worden.

“De bedoeling van dit onderzoek is te verkennen wat de implicaties zijn als we van de strengere Europese advieswaarde een wettelijke norm zouden maken”, zegt Vrancken. “In dat geval zou je geen eieren van eigen kippen meer mogen eten of zouden we in heel Vlaanderen de bodem moeten saneren. Dat lijkt mij onmogelijk en ook niet nodig.”

Volgens De Boer geven de bevindingen wel aan hoe omvangrijk het probleem is. “Dat mensen op basis van de strengste advieswaarde eigenlijk geen eieren meer mogen eten, toont aan dat we deze stoffen het best uitfaseren.”

Maar dat vraagt tijd en de vervuiling die er nu al is, verdwijnt er niet door. “De bron van de vervuiling wegnemen is op de langere termijn een goed idee”, zegt Vrancken. “Daarom zetten we in op een Europees verbod op het gebruik en de productie van PFAS. De zwaarst vervuilde gronden moeten we saneren en rond de gekende hotspots doen mensen er zeker goed aan geen eieren van eigen kippen te eten. Daarnaast hebben we een debat nodig over hoe we met de vervuiling in de rest van Vlaanderen omgaan en welk risico we bereid zijn te accepteren. Dit rapport wil dat debat op gang brengen.”