Tussen leven en dood hangt een bordje
Om het aantal zelfdodingen terug te dringen, bracht de gemeente Riemst een bordje aan op de plek waar het afgelopen anderhalf jaar drie mensen uit het leven stapten. Op de plaat staat het nummer van de Zelfmoordlijn. Een beproefde methode in het buitenland, maar een primeur voor België. 'Mensen blijven tot het einde twijfelen.'
In het zuidoosten van Limburg, pal aan de grens met Nederland, ligt Riemst. Een gezellige, landelijke gemeente. Op de gure wolken en de regen na, lijkt hier geen vuiltje aan de lucht. Toch kampt deze kleine gemeenschap met een delicaat probleem. In een anderhalf jaar stapten al drie mensen op eenzelfde plek uit het leven. Een hotspot, zegt het vakjargon. Dus ging het gemeentebestuur op zoek naar een gepaste oplossing. Die vond men in een bordje. "Dringend nood aan een gesprek", met daaronder groot het nummer van de Zelfmoordlijn. De tekst windt er geen doekjes om. Voor wie het leven even uitzichtloos lijkt, is een goede babbel een zaak van leven of dood.
Fietser Paul woont op 200 meter van de brug. Voor hem is het de eerste keer dat hij het bordje opmerkt. "Dat het de jongste jaren een probleem is geworden, wist ik niet", zegt hij. "Maar goed, elke poging, is er een te veel." Ook in de omliggende straten waren bewoners amper op de hoogte van het bordje. "Al heb ik onlangs nog gehoord dat hier iemand zich van het leven heeft beroofd", zegt een vrouw. "Hij was van over de grens, onder invloed naar het schijnt. Of ik er iets van gemerkt heb? Nee. Ik heb hier nog nooit iemand aanstalten zien maken."
"Gelukkig maar", reageert burgemeester Mark Vos (CD&V). "Het is toch iets waarvan je hoopt dat er niet teveel mensen mee geconfronteerd worden. Van een plaag zou ik niet spreken. Maar toen hier onlangs een derde persoon zelfmoord pleegde, zijn we toch gaan aankloppen bij de Zelfmoordlijn. Zij hebben ons dit bordje aangeraden. Het is geen oplossing op zich, maar het kan sensibiliseren en wie weet ook mensenlevens redden. Een maand geleden is het aangebracht, maar we wilden er niet mee uitpakken. Dit moet mensen die het moeilijk hebben, hulp bieden. Niet mensen op ideeën brengen."
In het zicht
Is dat zo? Is hier sprake van copycatgedrag? "Er bestaan inderdaad plekken waar zelfdoding vaker voorkomt", zegt Kirsten Pauwels, directrice van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. "Maar het klopt niet dat mensen op zoek gaan naar een goede plek. In het denken van die mensen ontstaat een vernauwing, zodat ze geen andere uitweg meer zien. Dat proces duurt gemiddeld twee jaar. Eens het concreter wordt, grijpen ze meestal terug naar een plek of methode die ze kennen, die voor de hand ligt. Een politieagent met suïcidale gedachten, grijpt sneller naar zijn dienstwapen, een dokter naar de medicijnenkast."
En bepaalde plekken liggen nu eenmaal beter in het zicht. Maar heeft zo'n bordje dan nog zin? Is de beslissing dan al niet genomen? "Toch niet", meent Pauwels. "We weten dat die mensen tot op het eind blijven twijfelen wat de beste oplossing is. Daarom spreken we de persoon direct aan. Het woord zelfmoord staat er ook onomwonden bij. Want uit onderzoeken blijkt dat mensen met suïcidale gedachten sneller reageren op woorden die iets met de dood te maken hebben. Uit een recente, Britse studie blijkt dat een bordje bij een hotspot dertig oproepen heeft gegenereerd in een jaar waar negen mensen daadwerkelijk op die plek uit het leven zijn gestapt."
Sinds het bordje in Riemst is geplaatst, werden er nog geen specifieke oproepen bij de Zelfmoordlijn geregistreerd. "Maar dat is moeilijk te meten", zegt Pauwels. "Onze vrijwilligers vragen ook niet waar de persoon aan de andere kant van de lijn zich bevindt. We houden ook helemaal geen pleidooi om zomaar overal bordjes te gaan plaatsen. Het is een aspect in een totaal actieplan rond suïcidale preventie. Beveiliging van plekken kan ook erg efficiënt zijn. En we streven naar een aanpak op alle niveaus. Dat start al bij bewustwording, bij het vormen van sleutelfiguren in de samenleving, zoals scholen en bedrijven, zodat zij de kenmerken van iemand met suïcidale gedachten sneller opmerken."
Taboe doorbreken
Eenzelfde verhaal klinkt in Nederland, waar 113online - de plaatselijke Zelfmoordlijn - al enkele jaren met bordjes werkt. "Alles begint met het doorbreken van het taboe rond praten over depressies en wanhoop", vindt directeur en psychiater Jan Mokkenstorm. "Daarnaast is de zorg van huisarts of psycholoog niet te onderschatten. Pas dan komt de interventie bij mensen die verderop in het suïcidale proces zitten."
Het succes van de bordjes in Nederland is amper te meten. "Je kunt moeilijk iets aantonen wat er niet is gebeurd", zegt Mokkenstorm. "Toch denk ik dat het helpt. Uit de opgeslagen chatsessies op de site blijkt vaak dat zo'n bordje werd gezien. 15 procent van de chatgesprekken zijn ook zeker spoorgerelateerd, de plekken waar onze bordjes voornamelijk staan. Maar onze vrijwilligers aan de telefoon maken geen registratie van de gesprekken. 113online vertrekt niet vanuit een wetenschappelijke vraagstelling. Wij willen hulp verlenen."
