‘Trump probeert een nieuwe muur te bouwen, maar dit keer niet op de Mexicaanse grens’

Arlie Russell Hochschild (80) brak uit haar linkse bubbel in Californië en trok jarenlang op met rechtse landgenoten. Zullen die nu wéér voor Trump stemmen? ‘Ik denk van wel. Maar of hij gaat winnen? Door corona gaan veel twijfelende kiezers nu toch nadenken.’

“Weet je, ik had nooit verwacht dat het kleine barstje tussen rechts en links Amerika, dat ik al aanvoelde in 2011, zo snel kon evolueren naar een énorme scheur. Dit toont aan hoe fragiel een natie wel kan zijn.”

Wanneer we haar virtueel spreken in het Californische Berkeley is Arlie Russell Hochschild diep bezorgd om de groeiende polarisering in het Amerika van Donald Trump die ze tijdens haar onderzoek zag groeien. De beroemde sociologe was al gepensioneerd toen ze in 2011 wilde weten wie de mensen waren van de Tea Party, de conservatieve beweging die binnen de Republikeinse partij het voortouw nam in het verzet tegen toenmalig Democratisch president Barack Obama én het pad effende voor Trump.

Tot haar verbazing kende niemand het antwoord in haar thuisstad Berkeley, een progressief bolwerk met een topuniversiteit waar ze zelf baanbrekend onderzoek deed naar de rol van emoties in de politiek. Niemand kende er zelfs een conservatief om het te vragen. Daarop trok ze naar Louisiana, zowat de tegenpool van het welvarende Californië. Een op de vijf mensen leeft er onder de armoedegrens; de levensverwachting is vergelijkbaar met een ontwikkelingsland. Langs de Mississippi-rivier staan er 150 petrochemische fabrieken op domeinen waar tot aan de burgeroorlog slaven werkten op de katoen- en suikerplantages. De vervuiling is er zo groot dat de bewoners spreken van Cancer Alley.

Russell Hochschild zou er vijf jaar lang dialogen voeren met zestig conservatieven, van wie veertig Tea Party-aanhangers. Net voor de verkiezingen van 2016 publiceerde ze haar onthullende boek over deze Vreemdelingen in hun eigen land, rechtse Amerikanen die boos zijn en rouwen om een samenleving die er niet meer is. Al haar gesprekspartners kozen toen voor Trump.

Gaan de mensen die u toen volgde opnieuw stemmen voor Trump?

“Ik denk dat de meesten weer voor hem gaan stemmen. Ik heb er vandaag nog steeds contact mee. In de voorbije vier jaar ben ik zeven keer teruggekeerd naar Louisiana om met ze te praten, en ik ga dat zelfs nu tijdens en na de verkiezing blijven doen voor een documentaire.”

Volgens uw onderzoek worden ze in hun keuze gedreven door diepe emoties. Welke gevoelige snaar raakt Trump nog steeds bij hen?

“Het diepe gevoelsverhaal van deze rechtse kiezers vergelijk ik met een rij mensen waarin ze zichzelf zien staan. Ze werkten heel hun leven keihard maar beseffen plots dat ze stilstaan in de rij voor de beloofde American dream, die nu buiten bereik is. Velen verloren al hun baan. Intussen zien ze mensen die voorrang krijgen – hoog­opgeleide vrouwen, Afro-Amerikanen en migranten die nu gelijke kansen hebben die vroeger enkel voor witte mannen waren gereserveerd.

“Ook ambtenaren steken hen nu voorbij, met betere arbeids- en vakantieregelingen dan zij ooit in de private fabrieken kregen. Milieu­activisten mogen zelfs dieren, zoals bedreigde pelikanen in Louisiana, voorrang geven op hun economie. In hun perceptie ging president Obama in 2008 een politieke alliantie aan met de ‘voordringers’. Ze voelden zich gepasseerd – ook al klopt het feitelijk niet dat positieve discriminatie de positie van de meeste Amerikaanse zwarten zou hebben verbeterd.

“In het volgende hoofdstuk van dit diepe gevoelsverhaal is Donald Trump de redder. ‘Jullie zullen niet langer vreemdelingen in eigen land zijn en op de eerste rij komen’, hield hij ze voor, en sterker: ‘Wij zullen van de voordringers weer vreemdelingen maken in ons land, en ze weer achter jullie in de rij zetten.’ Tezelfdertijd zegt hij: ‘Ik word omringd door vijanden van het volk: de progressieve media, de Democraten, de deep state... Mijn vijanden zijn jullie vijanden.’

“En tijdens deze verkiezing gaat Trump nog een stap verder. De mensen krijgen nu ook te horen dat we ons in een illegale verkiezing bevinden die we niet moeten vertrouwen. Ze mogen ook de wetenschappers niet vertrouwen die zeggen dat Covid-19 gevaarlijk is, want Trump weet het nu zelf beter omdat hij de ziekte overleefde.

“In zijn communicatie laat hij zelfs uitschijnen dat hij leed voor hen – zoals Christus voor zijn volk leed. Trump bracht zijn verhaal in de voorbije week bewust als een religieuze wederopstanding. Ik stierf bijna voor jullie, en nu keer ik terug om te domineren. Ik denk niet dat seculiere progressieven begrijpen hoe Trump met dit soort messianistische boodschappen deze conservatieve Amerikanen weet te bereiken. Zij geven Trump op hun beurt een soort religieuze kwaliteit.”

Toch is Louisiana de staat met de slechtste gezondheidszorg in de VS. Er vielen al 5.600 van de 210.000 Amerikaanse coronadoden. Verandert het virus de stemming tegenover Trump niet?

“Conservatieve ‘red states’ als Louisiana bevinden zich in een fase van ontkenning. Ze zijn ongelukkig, ontevreden en wantrouwig tegenover alle nieuws van buiten hun bubbel. Er heerst veel paranoia. Zo mailde ik met Janice, een accountant die ik voor mijn boek sprak. Zij vertelde me dat het wel meeviel met de coronabesmettingen, maar zij kijkt en luistert wel naar talkshows die Covid-19 nog altijd afdoen als een linkse hoax.

“Ze vinden ook dat de overheid bestaat uit sissy’s, slappelingen die niet uit hun kantoren en labo’s durven te komen. Zij daarentegen voelen zich échte werkers, zonder vrees.

“Maar deze week mailde ze me bezorgd terug dat er nu vier mensen in haar naaste omgeving zijn die besmet zijn geraakt. (windt zich op) Als Trump aan deze mensen in plattelandsgebieden met weinig medische hulp zegt dat ze de artsen moeten wantrouwen, dreigt het bijna trekjes te krijgen van Jonestown! (een verwijzing naar de collectieve zelfmoord door de sekte van Jim Jones in 1978, red.).”

Louisiana is historisch ook een wieg van slavernij en segregatie. Schudde Trump er het sluimerende racisme terug wakker?

“Ja. Racisme is terug omdat Trump het opnieuw legitimeert. Toen ik voor het eerst naar Louisiana trok, was het zelfs geen debat meer. De Tea Party voerde er campagne tegen de federale schuldenberg. Ras was wel een thema, maar niemand sprak er echt over. Nu er een president is die zegt dat een zwarte footballheld die knielt voor Black Lives Matter geen echte Amerikaan is… ja, dat wakkert racisme terug aan, heel duidelijk.”

Uw gesprekspartners spreken ook nog altijd over ‘hun zuiden’ en ‘het noorden’. Is dit een teken dat het verlies van hun Geconfedereerde Staten in de burger­oorlog (1861-‘65) nooit werd verteerd en zich diep wortelde in hun gevoelsverhaal?

“Ja, ook dat is er nog steeds diepgeworteld. Ik noem het de wind van de geschiedenis. In een staat als Louisiana zie je ook nog altijd de maatschappelijke structuur van de slavernijperiode. Daarin bestond er geen middenklasse en geen publieke sector. Het was een ondemocratisch, radicaal bestuursmodel. De witte slaveneigenaars en plantagehouders zeiden: ‘Arme witte mensen zijn bondgenoten en staan boven de zwarten.’

Maar intussen namen ze wel alle goede land in en verdreven de arme witte bevolking naar de onleefbare moerassen. Ze waren daar soms zelfs slechter af dan sommige zwarte slaven op de plantages, maar toch klaagden ze niet omdat de plantagehouder ze voortdurend vertelde dat ze tot het goeie, dominante, ras behoorden.

“Dat is een model dat Donald Trump vandaag opnieuw voorspiegelt, net zoals de CEO’s van de petrochemische industrie in Louisiana trouwens.”

U sprak er zelfs milieuactivisten die weten dat er kankerverwekkende stoffen in hun vissen zitten maar toch stemmen voor Trump, die het controlerende federaal milieu-agentschap EPA wil afschaffen. Waarom bijten ze de helpende hand?

“Ze zien het zo niet. Voor hen is het belangrijker dat Trump hun klasse, hun ras, hun traditionele way of life terugbrengt. Zijn pakket vol goede gevoelens is voor hen belangrijker dan de vervuilde vis in de bayou.

“Hun boosheid begint al bij de lokale overheid die niet functioneert. In Louisiana is er door de olie-industrie zoveel dioxinevervuiling dat je niet kunt zwemmen in het water. De mensen betalen belastingen voor een milieudepartement maar worden niet beschermd. Ze zien de federale overheid als een grotere, slechtere, versie van hun corrupte lokale bestuur. Voor de olie-industrie zelf zijn ze dan weer milder, ‘want zij zorgen tenminste nog voor goede jobs’. De realiteit die ze niet zien, is dat de petrochemische bedrijven zo’n 1,5 miljard dollar aan overheidssubsidies krijgen, zowat de volledige begroting van de staat.”

Het verzet van de Tea Party tegen de federale belastingdienst IRS is legendarisch. Kan de lage belastingbijdrage van Trump, de 750 dollar die progressief Amerika schokte, daar voor hem dan een positief effect hebben?

“Ik denk dat dit klopt. Ze zijn zelf weigerachtig om belastingen te betalen omdat dat geld volgens hen bij de foute mensen terechtkomt. Opnieuw doet de president zich daar voor als een gelijke. Voor Amerikaans rechts is Trump nog altijd een Robin Hood die het geld zal wegnemen van de overopgeleide kust­elite en zal teruggeven aan het landelijke, witte en mannelijke small town America.”

Zien ze dat ook gebeuren in hun economie?

“Trump is in zekere zin de president van de ‘oude’ economie, de mijnbouwwerkers uit het Appalachengebergte en de petro­leum­arbeiders. Zij zien Trump nog altijd als iemand die hun economisch bestaan zal redden van de ondergang. Biden wordt daarentegen, net zoals Obama, weggezet als voorstander van de ‘nieuwe’ economie: zonne-energie, windmolens… Zij vrezen dat zij nieuwe mensen zullen inhuren en zij werkloos zullen achterblijven, wat ook al bezig is door de automatisering.”

De zuidelijke bevolking is door­gaans ‘pro life’, tegen abortus. Trump zal nu conservatief rechter Amy Coney Barrett nomineren voor het Hooggerechtshof. Wat doet dit onder zijn kiezers?

“Het zorgt er nu al voor opinies die vrouwen willen plaatsen waar de Tea Party ze wil: zo veel mogelijk thuis. Trump stopt met deze nominatie vrouwen weer in de doos. (fel) Stel je maar voor wat het terugschroeven van het recht op abortus door een conservatief Hooggerechtshof zou hebben op de professionele levens van de Amerikaanse vrouw vandaag! Willen we terug naar de donkere tijden waarin wanhopige meisjes kleerhangers gebruikten om hun zwangerschap te onderbreken?”

Is dit niet buiten de jongeren in de conservatieve staten gerekend, onder wie veel hoogopgeleide vrouwen? Zij zullen dit toch niet laten gebeuren?

“De universiteitsstudenten zullen zich zeker roeren. Een van mijn gesprekspartners vertelde dat zijn dochter nu in het eerste jaar zit en hij klaagt dat ze hem nu een racist, seksist en homofoob noemt. Hij zei het ­zuchtend, zoals, ‘kijk nu eens wat de universiteit met haar doet’. Toeval of niet, juist president Trump verminderde de studiebeurzen voor kinderen van arbeidersgezinnen voor de universiteiten, terwijl de inschrijfgelden stijgen! Hij kortte ook de financiering voor het onderwijsministerie met 10 procent.

“Veel rechtse politici vinden universiteiten vandaag gevaarlijke plaatsen waar kinderen geschiedenis en sociale wetenschappen leren, nieuwe inzichten waarmee ze ook hun ouders confronteren. Ze voelen zich hierdoor bedreigd. De arbeidersbevolking zelf zit klem. Aan de ene kant houden ze niet van universiteiten, aan de andere kant beseffen ze dat hun kinderen er moeten studeren omdat je voor een goedbetaalde baan minstens een bachelordiploma nodig hebt.

“Trump probeert daarom een nieuwe muur te bouwen, niet op de Mexicaanse grens, maar tussen de ‘white collar’-middenklasse en de ‘blue collar’-arbeiders die hij als lageropgeleide kiezersdoelgroep aan zich wil ­binden.”

Slaagt hij daarin?

“Ik denk dat Trump nog altijd scoort bij mensen die eigenlijk in een collectieve depressie zitten. Hij doet zichzelf voor als een antidepressivum; met zijn retoriek laat hij zijn kiezers voortdurend high worden. Hij heeft er alle belang bij om voortdurend in te spelen op emoties die hem aan de macht kunnen houden, zoals hun religieus denken.”

Hij kan dit dankzij de conservatieve talkshows van het Fox-imperium. Hielp Fox Trump in het zadel of is het Trump die Fox dicteert?

“Ik zou durven te zeggen dat het Fox is dat Trump stuurt. Ik sprak in Louisiana mensen die er de héle dag naar luisteren of kijken. Fox is zoals een ­kerkdienst. Men beschouwt het als een geruststelling: ‘We houden van je, we verdedigen je.’ Maar Fox maakt mensen ook voortdurend bang. Ze ­scheppen angsten waar ze dan zelf antwoorden op formuleren.”

Aan de andere kant zijn er de progressieve media uit de grootsteden. Uw geïnterviewden in Louisiana voelen zich door hen gekleineerd en hekelen hun morele vingertje?

“Ja, het spijt me dat te zeggen maar op dat vlak ben ik het helemaal met ze eens. CNN, MSNBC en Hollywood beledigen mensen in conservatief Amerika door ze voortdurend te stereotyperen. Onlangs was ik in Hollywood voor een lezing voor producers van soaps. ‘Jullie hebben een probleem’, vertelde ik ze. ‘De conservatieve blue collar-bevolking kijkt naar jullie shows maar jullie beledigen ze dikwijls. Zo duwen jullie ze in Trumps kamp.’ Ze hadden helaas geen oor naar mijn opmerkingen.”

Joe Biden is een katholiek en deed het tijdens verkiezingen altijd al goed bij arbeiders. Kan hij een deel van deze blue collar-kiezers terugwinnen en zo Trump verslaan?

“Omdat hij een gematigde politicus is die afkomstig is uit Scranton, Pennsylvania, in de rust belt, heeft Biden inderdaad de goede biografie en de juiste look. Of hij voor hen de juiste persoonlijkheid heeft, betwijfel ik wel. Toch denk ik dat hij zal kunnen rekenen op anti-Trump-kiezers die aflossing willen, een uitweg zoeken uit de onophoudelijke chaos die we nu meemaken.”

Blijft een verrassende Trump-winst zoals in 2016 nog mogelijk?

“Drie weken geleden was ik nog bang geweest van wel. Ik zag hem in staat om, zoals een octopus inkt onder water spuit, eerst wantrouwen te scheppen over de verkiezingen om dan zijn conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof hem via rechtswege een tweede termijn te laten geven. Na zijn optreden tijdens zijn Covid-besmetting deze week denk ik dat de schoen nu toch aan de andere voet zit, bij Biden. Twijfelende kiezers gaan nu toch wel nadenken. Ze horen Trump vertellen dat je niet bang moet zijn van Covid maar in hun naaste omgeving sterven er wel mensen.”

Er heerst ook bezorgdheid dat de gepolariseerde verkiezingen zullen leiden tot geweld. Bij u ook?

“Het is een terechte vraag. Ik ben bezorgd. Mijn conservatieve contacten uit Louisiana ook. ‘Trump-aanhangers zullen in het gezicht geslagen worden door Antifa’ (antifascistische actie en linkse politieke beweging, red.), zeggen ze me dan. Dat is geen leugen. Er zijn zulke incidenten geweest in Portland. Maar er is op dit moment méér geweld vanuit rechts.

“Wat ik vooral verontrustend vind, is dat er meer milities worden gevormd. In staten als Louisiana en Kentucky is het al perfect legaal om een wapen te dragen of in je handschoenkastje van je wagen te leggen. Daar is de stap ook veel kleiner om, zoals de Proud Boys al deden, te zeggen: ‘ik ga de president verdedigen die vrijwillige lijfwachten nodig heeft…’ Trump zei al aan de Proud Boys om zich paraat te houden. Zo ernstig is de situatie.”

Als sociologe uit het progressieve Berkeley doorbrak u al de ‘empathiemuur’ tussen de twee verschillende Amerika’s door bevriend te worden met conservatieven. Wat moet er gebeuren om andere Amerikanen zover te krijgen?

“Ik stel mijn hoop in uitwisselingsprogramma’s waarbij jongeren uit het noorden en zuiden, en de kusten en het binnenland, elkaar leren kennen. Ze moeten niet praten over partijpolitiek of religieuze overtuigingen maar gewoon over hun dagelijks leven. Ik ken zo’n programma dat actief is in zeven staten en hoop dat ze dit nationaal gaan doen. Deze aanpak kan lonen.

“In Louisiana ontdekte ik werkelijk fan-tas-tische mensen. Eén gezin kwam me al drie keer bezoeken in Berkeley. Ik nam hun zoon, een echte conservatief, mee naar een lezing aan onze universiteit. Ze waren verrast hoe milieuvriendelijk het hier is. (lacht)

“Noem me gealarmeerd over Trump, maar optimistisch over de Amerikanen.”