Trakteer uzelf op een betaalbare verslaving

Bo Naarden was 25 toen ze haar eerste kunstwerk kocht. Een groot kleurrijk schilderij op papier van Nederlander Erik Mattijssen. Ze zag het hangen op een kunstbeurs en voelde meteen: dit moet ik hebben. "Ik wist niet goed naar wat ik precies aan het kijken was, en toch moest ik glimlachen. En dan die kleuren! Het idee om het niet mee te nemen, gaf me echt buikpijn."

Maar toen vroeg ze de prijs: 3.500 euro. "Zeker voor een twintiger een rib uit je lijf. Zo'n bedrag leg je niet zomaar op tafel. Zonder Kunstkoop had ik met buikpijn en lege handen naar huis moeten gaan."

Wie in Nederland verliefd wordt op een schilderij, foto, tekening of beeld, kan het dankzij de Kunstkoop-regeling van het Mondriaan Fonds meteen kopen en vervolgens maandelijks afbetalen. Volledig renteloos. Op voorwaarde dat de lening minstens 750 euro betreft en maximaal 7.500. En dat de koper minstens 18 jaar oud is.

De regeling bestaat bij onze noorderburen al sinds 1997. Volgend jaar komt er ook eindelijk bij ons een soortgelijk Kunstkoop-systeem. Vlaams cultuurminister Sven Gatz plant er midden 2018 mee te starten. In de eerste plaats bedoeld om - zeker jonge en beginnende - artiesten te steunen en stimuleren. De renteloze lening geldt daarom enkel voor werk van nog levende kunstenaars. Maar het zorgt er ook voor dat kunstminnende particulieren zonder dikke bankrekening een echt werk kunnen aanschaffen en geen genoegen moeten nemen met een posterafdruk boven hun bed.

Prachtig/megalelijk

Naarden (nu 30) verkoos haar woonkamer: de Erik Mattijssen is het eerste wat je ziet als je haar kleine studio in het Noord-Hollandse Bussum binnenstapt. Je oog wordt er meteen naartoe gezogen. Vijf jaar later is het werk volledig afbetaald, en ze is nog steeds even verliefd. "Ik kijk er vaker naar dan naar mijn televisie. Anderen vinden het ofwel prachtig, ofwel megalelijk. Hoe dan ook is het een hilarische gespreksstarter. Iedereen die hier binnenkomt ziet wel wat anders in het schaaltje met gele bollen. Van citroenen tot badeendjes met hun poep naar boven. Het klinkt misschien klef, maar het is echt een verrijking. Ik word er nog elke dag blij van. Dat gevoel krijg ik niet bij een nieuwe zetel."

Ook Menno Pijpers (27) is het levende bewijs dat 'jong' en 'kunstverzamelaar' geen tegenstrijdige begrippen hoeven te zijn. De e-commerce-salesmanager kocht zijn eerste werk toen hij twaalf was ("tijdens een kinderavond in het Boijmans Van Beuningen-museum") en is sindsdien eigenlijk niet meer gestopt. Het verhaal van de paplepel: "In mijn familie zitten veel kunstenaars."

Zijn spierwitte appartement in hartje Rotterdam is een tentoonstelling op zich. Lekker eclectisch. In de moderne keuken hangen zwart-witfoto's van de Vietnamees-Franse Truc-Anh en houtskoolportretten, in de woonkamer stoere streetart-tekeningen en een bont schilderij van Amy Wong, een protegee van Marlene Dumas. De Amy Wong blijkt zijn eerste aankoop via Kunstkoop, nu een jaar of drie geleden. Coup de foudre tijdens een bezoek aan galerie Albus Lux in Rosendaal.

De beslissing om het aan te schaffen was in een kwartier gemaakt, zegt hij. Ondanks het prijskaartje van om en bij de 6.000 euro. "Als je dat kunt spreiden via een maandelijkse afbetaling van zo'n 250 euro voel je dat veel minder. Sommigen spenderen dat bedrag aan een gsm-abonnement of een hobby als kitesurfen. Ik verkies kunst."

Een huis zonder kunst voelt naakt, vindt hij. Onpersoonlijk ook. "Die werken zeggen iets over mijn identiteit. Net zoals mijn kledingstijl dat doet." Hij vindt Kunstkoop geweldig aansluiten bij de individualistische tijdsgeest. "Mensen willen zich meer en meer onderscheiden van de massa. Wie wil nu dezelfde Ikea-poster aan de muur die al zijn vrienden ook thuis hebben hangen?"

Niche

Vorig jaar deden zo'n 910 mensen in Nederland een beroep op de Kunstkoop-regeling. Dat brengt de teller sinds de start in 1997 op 49.000. Allemaal samen goed voor 158 miljoen euro aan verkochte kunstwerken. Geen monsteraantal of -bedrag gespreid over twintig jaar. Maar kunst blijft een nichemarkt, klinkt het bij het Mondriaan Fonds. "We voeren wel actief campagne om ons bereik nog te vergroten."

Maar zowel Naarden als Pijpers vinden dat ze best wat meer reclame mogen/moeten maken. Ook buiten de kunstscène. "Het hangt uit bij deelnemende galeries, maar dan moet je er wel eerst een binnenstappen. Voor veel mensen is dat al een hele drempel", zegt Naarden. Verwijzingen naar Kunstkoop in musea zouden ook al helpen. "Soms zijn die werken gewoon te koop. Weinig mensen die dat weten."

Zelf is ze, als tentoonstellingscoördinator en medewerker in het Museum van Arnhem, thuis in het kunstwereldje. Net als Pijpers, met zijn kunstzinnige familie. "Voor veel leeftijdsgenoten gaat dat niet op", zegt hij. "Terwijl zij mogelijk even graag gebruik zouden maken van de regeling als ze die kenden. Laatst speechte ik op een evenement van de Young Collectors Circle. Toen ik over Kunstkoop begon, bleek de helft van de zaal het niet te kennen."

Iets dat Sven Gatz zeker wil meenemen in zijn plannen voor België. "Eerst de regeling opstarten volgend jaar natuurlijk. Maar nadien moeten we er wel een goede communicatiestrategie aan verbinden", zegt de minister. "Een boodschap van algemeen nut op de openbare omroep: waarom niet?"

Hij hoopt dat de Belgische Kunstkoop-regeling zeker een derde van de verkoopcijfers in Nederland zal halen. "Liefst zelfs de helft. Maar Nederland telt natuurlijk een stuk meer inwoners. Bovendien stappen Belgen over het algemeen moeilijker een galerie binnen dan Nederlanders. Ze denken al snel: als we binnengaan, zullen we wel iets moeten kopen."

Tegen het einde van dit jaar wil Gatz een inhoudelijke en financiële partner aanduiden. Die eerste zal een organisatie zijn die dicht bij de kunstenaars aanleunt, de tweede wellicht een bank die zich bezighoudt met ethisch bankieren. "Het gaat tenslotte om een bepaald segment en kleinere bedragen. Wellicht in de lijn met het maximum van 7.500 euro zoals in Nederland."

Hij hoopt naar eigen zeggen een kunsteconomie te stimuleren. Maar zijn de bedragen en het bereik niet te klein om een wezenlijk verschil te maken? "De Kunstkoop-regeling is maar één aspect in een groter plan. Bovendien leert Nederlands onderzoek dat 44 procent van de aangeschafte Kunstkoop-werken anders niet verkocht zou worden. Het is dus op zijn minst een stimulans om twijfelaars over de streep te trekken."

Niet elke galerie in Nederland kan zomaar de Kunstkoop-regeling aanbieden. Het Mondriaan Fonds moet hun aanvraag eerst goedkeuren. "Om toch een zekere kwaliteit te verzekeren." Christian Ouwens in Rotterdam is een van de 125 'uitverkoren' galeriehouders.

Niet dat Kunstkoop hem jaarlijks een gigantische meerverkoop oplevert. Hij schat dat het om 10 procent van zijn omzet gaat. "Maar voor beginnende kunstenaars maakt het wel een wereld van verschil. Als zij op die manier een paar doeken kunnen verkopen, zitten ze weer even safe. Daarmee kopen ze tijd om aan nieuwe schilderijen te kunnen werken. Het heeft een kunstenaar als James Aldridge, wiens werk inmiddels ook in Tate Modern heeft gehangen, vroeger enorm geholpen."

Een Kunstkopers-profiel is er niet echt. De regeling spreekt een heel divers publiek aan. "Soms gaat het om jonge onvermogende klanten, soms zijn ze megarijk. Er is echt geen lijn in te trekken."

Dat zijn galerie Kunstkoop mag aanbieden, vindt Ouwens een erkenning. Maar zijn aanvraag had ook een emotionele motivatie. Ouwens kocht in de jaren 90 zelf zijn allereerste werk met behulp van de lening. Lang voor hij ook maar aan een eigen galerie dacht. Hij was begin twintig, grafisch ontwerper en gek op het werk van Eugène Brands. Niet omwille van de prachtig rode kleur. "Kleur doet me niets. De subtiele overgangen wél. Het is gewoon héél goed geschilderd."

Vandaag telt Ouwens' privécollectie meer dan 400 werken, inclusief 21 schilderijen van - de inmiddels overleden - Brands. Maar met dat Kunstkoop-werk is het wel begonnen. "Eén aankoop doet hunkeren naar meer. Na die Brands ben ik voor een schilderij van Armando gegaan, en één van Marlene Dumas. Zodra je huis vol is, wordt versieren verzamelen, en voor je het weet is kunst je beroep."

Armando is nu een van de kunstenaars die hij vertegenwoordigt in zijn galerie. Straks cureert hij een expo over Brands, en publiceert hij een boek over diens werk. Of hoe Kunstkoop ook onrechtstreeks voor nieuwe carrièrewendingen kan zorgen.

Flowing Black heet de eerste aankoop. Ouwens heeft het nog altijd. Met pijn in het hart heeft hij het even naar zijn opslagplek verbannen. "Te veel schilderijen, te weinig plek." Maar verkopen? "Onbespreekbaar." Ook al kocht hij het ooit voor 4.300 gulden en is het nu zeker 5.000 euro waard. "Kunstkoop kan best ook gewoon een goede investering zijn. Maar aan dit werk hangen te veel herinneringen vast. Ik plan al langer om één muur in mijn huis volledig te wijden aan een 'wolk van Brands-schilderijen'. Hoog tijd dat ik er werk van maak."

Ook Naarden heeft de Kunstkoop-smaak te pakken. Op dit moment heeft ze vijf leningen lopen. Het resultaat hangt vooral in haar inkomhal. Net hoog genoeg om kattenkwaad van haar poezen tegen te gaan, net donker genoeg om overbelichting te voorkomen. Allemaal met de waterpas opgehangen, in de juiste lijst. "Beroepsmisvorming zeker?", zegt de tentoonstellings-coördinator

Een papieren collagewerk van Dieuwke Spaans hangt er naast een delicate aquarel van de Russische Olga Chernysheva, een kitscherige kreeft op een bord naast een witte porseleinen driedimensionale creatie van Kim Habers, haar laatste aankoop. "Ik voelde het weer in mijn buik." Naarden laat zich niet op één stijl betrappen. "Ik koop niet met mijn hoofd, maar met mijn hart. De enige constante is dat het niet om overgestileerd werk gaat. Kunst hoeft niet altijd mooi te zijn. Het mag best een beetje schuren. Gewoon esthetisch fraai: dat is me te leeg."

Nu is ze stiekem weer aan het uitkijken naar Japans werk. "Kunstkoop is best verslavend. Als één afbetaling afloopt, droom ik meteen van een nieuwe." Ze wil er de komende jaren altijd één hebben lopen. Zelf gaat er elke maand zo'n 500 euro van haar loon naar de Kunstkoop-afbetalingen. "Voor mij is dat wel het maximum. Anderen eten misschien met plezier dagelijks boterhammen met pindakaas voor de kunst. Ik hoor daar niet bij. Als vrienden geïnteresseerd blijken in Kunstkoop, zeg ik er dan ook altijd bij dat het wel om een lening gaat."

Lees: sommigen zouden zich daar weleens aan durven laten vangen. "Het geld moet er wel iedere maand liggen. Daar waren ze bij de bank (Mondriaan Fonds werkt samen met ABN Amro, KVDP) wel formeel in: het wordt gezien als een schuld. Voor mij geen probleem, want ik huur mijn flat en heb dus geen andere leningen lopen. Maar als je wilt lenen voor een huis of auto te kopen en de bank kijkt of je in aanmerking komt, houden ze ook rekening met die Kunstkoop-lening."

Ook Pijpers houdt zichzelf daarom nog in bedwang. En als hij het niet doet, dan wel zijn vriendin. Die wil ook nog op vakantie kunnen gaan.

Risico's

"We moeten misschien bekijken of er bepaalde beperkingen nodig zijn, zonder meteen te veel restricties op te leggen", zegt Gatz daarover. "Aan alle kredieten zijn natuurlijk risico's verbonden. Daar is ook een rol voor de bank weggelegd, denk ik."

Naarden heeft nog een laatste tip voor Belgen die nu al de dagen aftellen tot wanneer de Kunstkoop-regeling ook bij ons van start gaat: ga niet té overhaast te werk. "Je door je hart laten leiden, oké, maar een miskoop is snel gebeurd. Ik stel mezelf altijd de vraag: overleeft dit tien jaar bij mij thuis?" Een pastel zal ze om die reden nooit kopen. Die kunnen niet goed tegen trillingen. "Het krijt laat makkelijk los. Als de buurman één keer boort, riskeert dat het werk tot een hoopje poeder te herleiden."

Op overdaad zul je haar ook niet betrappen. "Ik zou het niet over mijn hart krijgen om kunst ergens in een donkere opslagplaats te verstoppen. Als mijn studio vol hangt, stop ik er mee. Of verhuis ik naar iets groters." (lacht)