Traangas en wapenstokken tegen migranten: in Centraal-Amerika heerst Trump voort

Aantredend VS-president Joe Biden had er zelf voor gewaarschuwd tijdens een persconferentie eind december: “Als we zeggen dat we meteen stoppen met de huidige asielregels, hebben we meteen twee miljoen mensen aan de grens.” Nauwelijks drie weken later vertrok vanuit Honduras een karavaan van naar schatting negenduizend mensen richting de VS.

“Hoop is het laatste wat je verliest”, zei de Hondurese Denis (33) maandag tegen het Spaanstalige Amerikaanse nieuwskanaal Univision. Samen met duizenden anderen was hij gestrand in Guatemala, op zo’n 50 kilometer van de Hondurese grens. De migranten werden op zondag hardhandig tegengehouden door het Guatemalteekse leger, dat traangas afvuurde en met wapenstokken op hen insloeg.

Twee keer probeerde Denis de afgelopen jaren om met een karavaan de Verenigde Staten te bereiken. Nieuwe hoop bracht hem tot een derde poging. “We geloven dat ze deze keer naar ons zullen luisteren, dat zijn regering ons zal binnenlaten.” Maar terwijl Bidens regering woensdag op haar eerste dag meteen de scherpste randen van Trumps migratiebeleid aanpakt, zit Denis nog langs de weg in Guatemala.

Uitputtingsslag

Ongeveer de helft van de karavaan is nog in een uitputtingsslag verwikkeld met het leger, zegt Manfredo Marroquín van de activistische stichting Acción Ciudadana vanuit Guatemala-Stad. De Guatemalteekse president Alejandro Giammattei, een rechtse hardliner, voert Trumps strenge migratiepolitiek uit, stelt hij. “Onder enorme druk van Trump accepteerde de noordelijke driehoek (Guatemala, El Salvador en Honduras, JDV) de status van veilig derde land. Tegelijkertijd verstevigden ze hun migratiecontroles.”

Het afgelopen jaar ontving Guatemala als ‘veilig land’ (een lachwekkende status, zeggen experts) een kleine duizend gedeporteerde migranten. Sinds half december geldt het label ook voor El Salvador. Honduras tekende eenzelfde deal met Trump, maar de uitwerking duurde langer dan Trumps termijn.

Er is sprake van een cynische uitruil, zegt de Guatemalteekse activist. “Deze regeringen zijn zeer verweven met de drugshandel.” De rechtse presidenten van de drie Centraal-Amerikaanse landen doen het ‘vuile werk’ zodat de VS zich niet bemoeien met hun malafide praktijken, zegt Marroquín. Ze zien Bidens presidentschap daarom met wantrouwen tegemoet: “De Democraten vinden regionale ontwikkeling en bestrijding van corruptie wel belangrijk.”

Erfenis

Toch zal president Giammattei zijn repressieve migratiepolitiek voortzetten na het aantreden van Biden, voorspelt Marcel Arévalo, migratie-expert van de Latijns-Amerikaanse sociologiefaculteit Flacso. “Het thema migratie blijft de Verenigde Staten verdelen. Giammattei gokt op die verdeeldheid om vast te houden aan de huidige praktijk.” Hetzelfde geldt voor de rechtse regeringen van buurlanden Honduras en El Salvador, zegt hij. Ook Mexico stuurde dit weekend de nationale garde naar de zuidgrens. Trumps erfenis leeft voorlopig voort in de regio.

In het verleden bood het reizen in groepen migranten bescherming tijdens de hachelijke tocht. Trump maakte van de ‘karavaan’ een politiek instrument. Tijdens tussentijdse verkiezingen in 2018 zaaide hij angst jegens de kwaadwillende hordes die zouden oprukken naar de VS. Zuiderburen Mexico, Guatemala, El Salvador en Honduras zwichtten voor de Amerikaanse druk en scherpten hun beleid aan. De karavanen groeiden daarna in omvang, om niet alleen criminelen te kunnen trotseren, maar ook repressieve overheden.

Voorlopig winnen politie en leger het van de jonge mannen, vrouwen en kinderen. Het is op termijn een onhoudbare situatie, zegt de Guatemalteekse socioloog Vaclav Mašek, verbonden aan de Zuidelijke Universiteit van Californië. “Veiligheidsdiensten die zijn getraind op onderdrukking tegenover ongewapende vluchtelingen, dat gaat een keer flink mis.” Hij benadrukt dat de migranten vluchtelingen zijn, mensen die vluchten voor geweld, armoede en natuurrampen. In november verloren duizenden Hondurezen hun huizen door de tropische stormen Eta en Iota.

Het antwoord van de lokale regeringen is voorlopig hard en repressief, voorspelt ook Mašek, en de onderliggende oorzaken – armoede, geweld, corruptie – woekeren voort. “Mexico complimenteerde Guatemala met de ‘stevige en verantwoordelijke’ aanpak van de karavaan”, zegt de socioloog. “De zuidgrens van de VS is opgeschoven naar de gemilitariseerde grens van Guatemala.”