Totaal nieuw alzheimermedicijn goedgekeurd in VS, niet alle experts staan te juichen

Een totaal nieuw medicijn tegen alzheimer is goedgekeurd door de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA. Het bestrijdt actief de ziekte door giftige eiwitten af te breken.

Het middel, aducanumab, werkt anders dan de paar andere alzheimermedicijnen die op de markt zijn; die bestrijden slechts de symptomen van alzheimer. Dit geneesmiddel gaat een stuk verder, claimt fabrikant Biogen. Het bestrijdt actief de ziekte door giftige eiwitten af te breken die samenklonteren in het brein en daarmee het denkvermogen aantasten. Nog niet eerder bleek zo’n middel effectief.

Geen wonder dat patiëntenorganisaties er reikhalzend naar uitkijken, het is bijna twintig jaar geleden dat het laatste middel op de markt kwam dat sommige alzheimerpatiënten helpt iets helderder te denken. De behoefte aan een doorbraak is groot. Maar een flink aantal alzheimerdeskundigen keert zich fel tegen de goedkeuring van het nieuwe medicijn door de FDA. Het werkt niet, zeggen ze.

En als de FDA medicijnen accepteert die niet werken, schept dat ‘een gevaarlijke precedent’, zegt internist – en onafhankelijk FDA-adviseur – Caleb Alexander in The New York Times. “Niet alleen voor alzheimermedicatie, maar voor nog veel meer medicijnen die worden voorgeschreven”.

Het middel aducanumab heeft een bewogen geschiedenis. Al in 2015 berichtte Biogen over veelbelovende resultaten, maar in maart 2019 werd het onderzoek plots stopgezet. Een onafhankelijke onderzoekscommissie constateerde dat het middel niets deed en dat er geen reden was om het op proefpersonen te blijven testen.

Biogen bleef zich verdiepen in de verzamelde gegevens en meldde in oktober van dat jaar dat het medicijn wel degelijk gewerkt had bij mensen die het in hoge doses toegediend hadden gekregen. Zij gingen 23 procent minder hard achteruit in denkvermogen, geheugen en concentratie dan controlegroepen.

Vervolgens vroeg Biogen toestemming aan de FDA om het medicijn op de markt te brengen, maar de adviescommissie oordeelde negatief. Een andere studie van Biogen toonde geen enkele werking aan en dus was er geen overtuigend bewijs.

Dat is er nog steeds niet, zegt de Nederlandse neuroloog en alzheimeronderzoeker Pim van Gool van het Amsterdam UMC. Hij noemt de goedkeuring door de FDA het resultaat van een ‘ongetwijfeld enorm machtige’ politieke en economische lobby.

Van Gool publiceerde onlangs een grote overzichtsstudie naar medicijnen die op dezelfde manier beogen te werken als aducanumab, namelijk door het immuunsysteem te bewegen de giftige amyloid-eiwitten op te ruimen die voor alzheimer verantwoordelijk zijn. Zijn conclusie luidde: het is uitermate onwaarschijnlijk dat die methode ooit gaat werken.

Oorzaak stuk complexer

“En stel dat het tóch iets doet op een dag, dan helpt het slechts een kleine groep alzheimerpatiënten van onder 65 jaar bij wie de ziekte louter veroorzaakt wordt door het eiwit. De overgrote groep mensen met dementie is ouder dan 65 en bij hen is de oorzaak een stuk complexer. Al die miljarden voor onderzoek kunnen beter worden besteed.”

Welnee, dit is groot en goed nieuws, zegt Niels Prins, directeur van het Brain Research Center dat het nieuwe medicijn testte op 34 proefpersonen. Hij noemt de goedkeuring door de FDA verrassend omdat de adviescommissie negatief was en dat advies wordt meestal opgevolgd.

“Er bestaat slechts één positieve studie voor de werking van aducanumab, tot nu toe waren er altijd minstens twee studies vereist. Dat de FDA die ene positieve studie nu laat prevaleren, laat zien dat je op basis van dezelfde data verschillende conclusies kunt trekken.”

Het hele onderzoeksveld zal hiervan profiteren, voorspelt Prins. “Het eerste werkzame middel tegen multiple sclerose wordt nu nauwelijks meer voorgeschreven, maar in het kielzog daarvan werd een hele reeks werkzame medicijnen ontwikkeld die schatplichtig zijn aan dat eerste medicijn. Zo zal het met aducanumab ook gaan. In die zin is het een doorbraak.”